VOV4.Jarai - Hăng hơdôm tơlơi gir run amăng bruă pơsur djru gum, hơdôm hrơi rơgao, Khul mơnuih djơ\ jrao dioxin tơring ]ar Daklak djru laih kơ lu mơnuih djơ\ jrao dioxin yak rơgao tơlơi tơnap tap, hmâo dong tơlơi đăo gơnang amăng tơlơi hơd^p mơda. Hluai tui bruă mă mơng Khul, lu mơnuih amăng khul hmâo tơlơi tơnap tap dưi gum djru, hmâo tơlơi gal đ^ kyar bơwih [ong huă.

            Thun anai rơbêh kơ 35 thun laih, samơ\ amai Trần Thị Kim Tiến, pơ\ thôn 4, să Ea Bhôk, tơring glông }ư\ Kui`, tơring ]ar Daklak ăt akă do# rơkơi mơ\ do# hru\p anun rông am^ tha rơbêh kơ 70 thun hăng 2 ]ô amai, ayong `u [u klă drơi jăn yua jrao dioxin khul ling tơhan Mi raih trun amăng rơnuk blah ngă đưm, tơdơi anai lom do# rơkơi tơkeng hmâo 5 ]ô ană le\ 2 ]ô ană phun ăt djơ\ jrao dioxin mơn. Ama `u rơngiă rơgao hăng anai 3 thun laih, 2 ]ô amai hăng ayong `u ăt juăt duam ruă na nao mơn, ako# glô [u tơngal ôh, hme] hơdor hme] [u hơdor ôh, sa dua mơta tơlơi do# do\ng [ong huă djơ\ ano# `u gơnang kơ pô pơkon gum djru. Tơlơi bơwih [ong sang ano# 4 ]ô mơnuih anai dưm abih hăng glông bra `u. Thun 2015, `u dưi hmâo Khul mơnuih djơ\ jrao dioxin tơring glông }ư\ Kui` brơi `u ]an 10 klak prak blơi sa drơi rơmô ania. Gơnang kơ dưi bơwih brơi klă, rơmô bro# prong suaih pral hăng giăm tuh ană laih. Amai Trần Thị Kim Tiến brơi thâo: “Tơdơi kơ dưi gum djru, sang ano# blơi hmâo sa drơi ană rơmô le\ sang ano# ăt gir run bơwih brơi klă. Sang ano# bơni kơ Khul biă, hơdôm gưl gong gai hmâo ngă gal kơ sang ano# hmâo ngăn rơnoh anun pioh hmâo bruă mă.”

Mơnuih djơ\ jrao dioxin

            Hrom hăng sang ano# amai Tiến, Amăng thun 2015, Khul mơnuih djơ\ jrao dioxin tơring glông }ư\ Kui` do# djru kơ sang ano# ơi Vũ Văn Giang, pơ\ să Ea Hu, ]an prak rông rơmô. Ơi Nguyễn Khắc Hữu, Khoa Khul mơnuih djơ\ jrao dioxin tơring glông }ư\ Kui` brơi thâo, anai le\ sa amăng hơdôm bruă mă mơng Khul kiăng djru kơ mơnuih djơ\ jrao dioxin ngă juăt hăng ngăn rơnoh, đ^ kyar bơwih [ong. Hrom hăng anun, Khul ăt juăt pơ phun mơn hơdôm bruă  hyu tơ`a bla, djru gum mơnuih djơ\ jrao dioxin duam ruă [u dah hmâo tơlơi hơd^p mơda tơnap tap. Khul jing sa amăng mrô [ia\ khul dưi pơdo\ng 100% mrô khul gưl să dơng mơng sui, djă pioh ngăn rơnoh keh prak khul mă bruă ba glăi bôh tơhnal. Dong mơng hrơi pơdo\ng truh ră anai, khul pơsur hmâo laih ngăn rơnoh, pơdo\ng hmâo 3 bôh sang khăp păp (noa `u 60 klak prak lom sa bôh) kơ hơdôm mơnuih amăng khul tơnap tap kơ sang do#, jao brơi lu anung gơnam kơ hơdôm mơnuih amăng khul hăng noa `u hơdôm pluh klak prak. Hmâo hơdôm bôh tơhnal anun, hrom hăng tơlơi djru gum, đup ba mơng [ing thâo tơngia le\ yôm phăn hlol le\ dưi hmâo tơlơi lăng ba, ngă gal brơi, gum djru mơng hơdôm gưl gong gai plơi pla hăng tơlơi gum tơngan hrom mơng abih bang mơnuih mơnam. Ơi Nguyễn Khắc Hữu brơi thâo: “Hrim thun Khul  ăt hmâo ]ơkă mă mơn tơlơi lăng ba mơng hơdôm gưl gơnong bruă, Khul ăt gleng nao bơwih brơi, djru gum mơn mơnuih djơ\ jrao anun, Phrâo tom dih anai khul blơi laih 2 drơi rơmô kơ 2 bôh sang ano# pơlar bruă rông hlô. Pơ\ anăp anai Jơnum min djop djuai ania mơnuih mơnam dêh ]ar Việt Nam tơring glông djru kơ Khul 30 klak prak. Ră anai Khul hmâo e\p [uh laih hơdôm mơnuih pioh djru hăng glăk pơ phun nao blơi rơmô pioh djru kơ sang ano# mơnuih djơ\ jrao tơnap tap đ^ kyar bruă rông hlô.”

            Tơring ]ar Daklak ră anai hmâo rơbêh kơ 5.600 ]ô mơnuih djơ\ jrao dioxin. Hrom hăng bruă pơhlôm hơdôm hơdră pơkă, hơdră bruă gum djru kơ mơnuih djơ\ jrao dioxin tui tơlơi pơkă, Khul do# gleng nao pơsur hơdôm ngăn rơnoh, pơjing keh prak hăng mă yua ngăn rơnoh keh prak ba glăi bôh tơhnal. Dong mơng keh prak anai, hơdôm hrơi rơgao, hơdôm gưl Khul hmâo djru pơdo\ng laih 62 bôh sang khăp păp hăng djru pơkra glăi 27 bôh sang do#, pơ phun hyu tơ`a bla, pơsur, brơi gơnam tam kơ mơnuih djơ\ jrao dioxin noa `u rơbêh kơ 3 klai 200 klak prak; jao prak djru hrăm hră, rơdêh glung, hră pơkrem prak, djru gah tơlơi tơnap tap lom kiăng hăng djru ngăn rơnoh bơwih [ong huă kơ hơdôm rơtuh ]ô mơnuih djơ\ jrao dioxin. Kơnong amăng 6 blan ako# thun anai, khul hyu pơsur hmâo laih giăm truh kơ 600 klak prak, djru brơi kơ 10 bôh sang ano# tơnap tap ]an blơi rơmô pioh đ^ kyar bơwih [ong huă. Ơi Ngô Song Hào, Khoa Khul mơnuih djơ\ jrao dioxin tơring ]ar Daklak brơi thâo: “Bruă mă mơng Keh prak le\ klă biă, keh prak dưi wai lăng kơja\p, hmâo hơdră pơkă mă yua djơ\ bôh tơhnal. Lom mơ\ hmâo hơdôm mơnuih djơ\ jrao dioxin duam ruă do# đih pơjrao [ơi sang ia jrao [u dah bưp tơnap amăng tơlơi hơd^p mơda dưi hmâo hơdôm gưl ba tơbiă thơ [ing gơmơi po\k pơhai hmao tlôn mơtam. Khă mrô prak [u hmâo lu samơ\ pơsir brơi mơtam tơlơi kiăng bơwih brơi, djru ba [ơi anăp kơ mơnuih djơ\ jrao dioxin. Lu sang ano# [uh ol kơdol pran jua, hơk mơ-ak.”

            Hăng tơlơi gir run mơng hơdôm gưl khul lom mă bruă, ngăn rơnoh keh prak Khul mơnuih djơ\ jrao dioxin  tơring ]ar Daklak jai hrơi jai hmâo mă lu tơlơi lăng ba, gum djru mơng hơdôm gưl gong gai, hơdôm mơnuih thâo tơngia, [irô, anom bơwih [ong. Hluai tui hơdôm bruă djru gum, pơđup ba hrom hăng tơlơi gir run, yak rơgao tơlơi tơnap tap, hrưn đ^ , tơlơi hơd^p mơda sang ano# hơdôm mơnuih djơ\ jrao dioxin [ơ [rư\ dưi pơplih phrâo lăp yap ba biă.

                                                                        Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr