VOV4.Jarai - Tui hăng tơlơi pơsit mơng Ding jum ia jrao dêh ]ar ta, ră anai mrô mơnuih djai yua kơ asâu djơ\ tuai ke\ ăt do\ng tal sa mơn amăng mrô mơnuih djai yua kơ tơlơi ruă tưp djơ\ kơman.

 

Mrô yap mơng Anom kơsem min tơlơi agaih hơdjă klin ruă dêh ]ar ta brơi thâo thun 2017, kual }ư\ Siăng le\ kual hmâo mrô mơnuih djai yua kơ djơ\ asâu djơ\ tuai ke\ lu hloh bơhmu hăng hơdôm kual pơkon amăng lon ia ta.

 

{ơi tơring ]ar Daklak, thun 2017, mrô mơnuih djai đ^ lu [u hmao thâo, hăng 5 ]ô mơnuih. Dong mơng ako# thun 2018 truh ră anai hmâo dong 2 ]ô mơnuih djai.         

 

Tơlơi ruă djơ\ tuai yua kơman ba truh. Tơlơi ruă lar tưp hyu truh ană mơnuih mơng ia bah hlô mơnong djơ\ tuai tui nam rơka ke\ [udah liah djơ\ nam rơka.

 

Abih bang hơdôm mơnuih hmâo tơlơi ruă anai le\ yua kơ asâu, eo djơ\ tuai ke\, sa dua le\ yua kơ hơdôm djuai hlô mơnong pơkon ke\ hăng ]im dung, kra, tơkuih…

           

Tui hăng mrô yap mơng Anom ia jrao pơhlôm hlâo tơring ]ar Daklak, rim thun [ơi tơring ]ar hmâo năng ai `u rơbêh kơ 4000 ]ô mơnuih djơ\ asâu, eo ke\.

 

Amăng 4 thun, mơng thun 2012 truh thun 2016, tơlơi ruă djơ\ tuai hơđong, đơ đam tơring ]ar kơnong kơ hmâo 2 ]ô mơnuih djai yua kơ tơlơi ruă anai.

 

Samơ\ thun 2017, mrô mơnuih djai đ^ lu biă, truh 5 ]ô mơnuih. 3 blan ako# thun 2018, hmâo 2 ]ô dong. Abih bang hơdôm mơnuih djai yua kơ asâu djơ\ tuai ke\ hăng [u hmâo tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo.

 

Lăi kơ bôh than mơng mơnuih juăt bruă anai, ơi ia jrao Phạm Văn Lào, Khoa Anom ia jrao pơgang hlôm hlâo tơring ]ar Daklak brơi thâo:

           

“Sa le\ pu\ hlô, rơđah biă `u le\ pu\ asâu đ^ lu samơ\ bruă tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo [ia\, ră anai [ing ta phrâo tla#o mă mơng 20-30% mrô asâu rông đo#] mơ\, kiăng pơhlôm bruă pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă le\ khom tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo [ia\ biă mă `u 85% mrô asâu.

 

Dua dong le\ yua kơ m[s [u đing nao yua kơ lu thun hlâo adih tơlơi ruă djơ\ tuai [ia\ hmâo. Lom djơ\ asâu djơ\ tuai ke\ gơ`u [u hmâo nao tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo ôh”.

           

Rông asâu, eo le\ jing juăt laih sui thun hăng anai mơng m[s dêh ]ar Việt Nam. Abih bang sang ano# hơpă [ơi kual plơi pla, kual m[s hơđong [udah kual kơtuai plơi prong leng kơ rông asâu [ia\ biă mă `u sa drơi asâu, eo.

 

Khă hnun hai tơlơi rông tlaih djuai hlô anai jai lu hloh lom anun bruă tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă djơ\ tuai kơ asâu, eo [u djơ\ hlơi hlơi leng kơ đing nao sôh ôh.

 

Rơbat hyu jum dar kual m[s do# [ơi jơlan Y Nuê, phường Ea Tam, plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring ]ar Daklak, [u tơnap ôh lăng [uh asâu rông đuăi hyu ]a [ơi jơlan glông, lom anun kual anai kơnong kơ ataih mơng kual krah plơi prong rơbêh kơ 2km.

 

}ơđai muai hyu ngui [u hmâo pơmin hne adih ôh [ơi giăm [ing asâu ara\ng rông tlaih mơ\ [u hmâo truă [ôm asâu. Bơ\ [ing prong le\ [u đing nao ôh bruă pơgang hlôm hlâo.

 

Lom dưi tơ`a kơ bruă tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă asâu, eo djơ\ tuai, sa ]ô m[s brơi thâo:

           

“Asâu, eo le\ m[s [ơi anai sang hlơi hlơi leng kơ rông sôh. Samơ\ bruă tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo ia jrao kơ asâu eo le\, m[s ăt akă hmâo tơlơi lăng yôm `u mơn.

 

Lu mơnuih ăt tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo mơn, samơ\ hme] tla#o hme] lui.

 

Sit lăi [u dưi tla#o thơ ăt hu^ mơn yua kơ asâu, eo sit lăi hmâo tơlơi ruă laih thơ, mơnuih rông `u amra djơ\ asâu ke\ blung a”.

           

Tui hăng ơi ia jrao Phạm Văn Lào, Khoa Anom ia jrao pơgang hlôm hlâo tơring ]ar Daklak, hrom hăng bôh than [u đing nao, kơ[ah bôh thâo mơng m[s thơ sa amăng hơdôm bôh than pơkon ba truh le\ yua kơ noa vaccine tla#o pơgang ră anai ăt do# yôm mơn bơhmu hăng prăk pơhrui glăi mơng m[s.

 

Sa tal pơgang hlôm hlâo hăng vaccine kơ tơlơi ruă anai le\ 5 ara\ tla#o, rim ara\ tla#o năng ai `u 200 rơbâo prăk.

 

Tơdah nam rơka  ke\ giăm ara\ areo kah hăng [ơi tơngan, tơguai, [ơi [o#... thơ khom tla#o dong sa ara\ huyết thanh, mrô `u hăng noa `u le\ hluai tui kơ ano# kơtra#o mơng pô ruă.

 

Yua anun, lu sang ano# [u hmâo prăk kak [u hmâo nao tla#o pơgang hlôm hlâo mơ\  juăt nao e\p [ing mơnuih juăt yua jrao akha [udah ngă yang pơ]rang jâu, ba truh kơ djai.

           

Tơdơi kơ mut amăng drơi jăn ană mơnuih, kơman ngă djơ\ tuai amra lar hyu mơng kl^ [udah mơng pal tơkai tơngan mut amăng ara\ drah, truh pơ\ glô tơlang hăng glô ako#.

 

Hơdôm hrơi `u ngă ruă amra mơng hơdôm hrơi truh kơ hơdôm blan hăng amra sui truh kơ sa thun. Ră anai tơlơi ruă djơ\ tuai akă hmâo jrao pơjrao sit ôh.

 

Sit lăi tơlơi ruă truh thơ mơnuih ruă amra kơnong kơ djai đo#] yơh [u sui ôh mơng tơdơi kơ anun. Yua anun, tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo jing hơdră pioh pơgang tơlơi ruă anai.

 

Ơi ia jrao Phạm Văn Lào, Khoa Anom ia jrao pơhlôm hlâo tơring ]ar Daklak pơtă pơtăn:

           

“Kiăng pơgang pơhlôm hlâo tơlơi ruă djơ\ tuai, sa le\ khom pơhlôm tla#o ia jrao pơgang brơi rơbêh kơ 85% mrô pu\ asâu , eo.

 

Dua le\ lom djơ\ asâu, eo ke\ thơ khom pơsir nam rơka tơdơi kơ anun hăng nao pơ\ sang ia jrao mơtăm, jai ta` hloh klă hloh pioh dưi lăi pơthâo hơdôm bruă pơsir `u”.

           

Tui hăng tơlơi lăi pơthâo mơng Anom kơsem min tơlơi agaih hơdjă klin ruă dêh ]ar ta, thun 2017, đơ đam dêh ]ar ta hmâo 74 ]ô mơnuih djai  yua ruă djơ\ tuai, amăng anun 73 ]ô [u hmâo tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo, sa ]ô mơnuih tla#o jrao pơgang kaih đơi.

 

Kual }ư\ Siăng le\ kual hmâo mrô mơnuih djai yua kơ tơlơi ruă djơ\ tuai lu hloh hăng mrô tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo [ia\ biă bơhmu hăng hơdôm kual pơkon.

 

Rơbêh kơ ha mơkrah mrô mơnuih djai yua tơlơi ruă anai amăng đơ đam dêh ]ar ta [u tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo le\ yua tơlơi [u đing nao, hăng lăi anun le\ asâu, eo sang rông anun [u bơngot  kơ bruă pơgang hlôm hlâo.

 

Tơlơi ruă djơ\ tuai juăt đ^ lu amăng hơdôm hrơi pơ-iă hang, mơng blan 3 pơ\ anăp, yua anun anai le\ mông m[s đing nao bruă tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo kơ asâu, eo tui tơlơi pơtă mơng gơnong bruă ia jrao hlô mơnong.

 

Lom djơ\ asâu, eo ke\ khom ba nao pơ\ sang ia jrao pioh tla#o ia jrao pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă, [u djơ\ rong pơjrao mă tơlơi ruă hăng djop hơdră ôh.

 

Hơdôm tơlơi kiăng thâo kơ jrao văcxin pơgang djơ\ tuai

 

Ră anai ruă djơ\ tuai aka [u hơmâo jrao pơjrao klaih mơtăm ôh, yua anun, hơdră klă hloh le\ tlâ| jrao văcxin pơgang.

 

Tơdah [u tlâ|o djơ\ mrô arăt pơkă hăng [u djơ\ hrơi, pô djơ\ tuai amra ba truh tơlơi djai bru\ giăm truh 100% mơtăm yơh.

 

Kiăng thâo hluh abih bang kơ bruă tlâ|o jrao văcxin, pô hyu mă tơlơi pơhing gah c\răn hơdră hơmâo tơlơi ră ruai hăng ơi ia jrao Phạm Văn Lào, Khoa anom ia jrao pơang tơring ]ar Daklak.

 

- Kơkuh kơ ih ơi ia jrao Phạm Văn Lào! Ơ ơi ia jrao! Lơ\m djơ\ asâo, eo ke\ le\, pô ruă anun kiăng pơgang glăi hiư\m pă?

 

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Lơ\m djơ\ asâo, eo ke\ le\, bruă blung a [ing ta kiăng ngă le\ rao nam rơka hăng ia c\ơ [u amăng 15 truh kơ 20 mơnit, tơdơi kơ anun rao nam rơka laih anun ba nao hlao pơ sang ia jrao mơtăm.

 

Tal dua le\ ta kho\m krư\ h^ asâo, eo ke\ ta anun, lăng su\ lăng năng ai `u 20 hrơi thơ, tơdah `u djai le\ [udah rơngiă h^ le\ kho\m nao tlâ|o jrao mơtăm.

 

Hăng nam rơka dlăm,kơtang, djơ\ arăt glô kah hăng ako\, [ô| mơta, tơkoai le\ kho\m nao tlâ|o jrao huyết thanh dong c\i pơhlôm djơ\ tuai klă hloh.

 

- Ơ ơi ia jrao! Tơdah [u tlâ|o jrao văcxin pơgang djơ\ tuai le\ ta dưi pơjrao hăng hơdră pơko\n dong mơ\n?

 

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: {u hơmâo hơdră hơpă dong tah dưi pơgang djơ\ tuai rơngiao mơng bruă tlâ|o jrao pơgang.

 

Ră anai, [ing ta juăt mă jrao akha c\i pơjrao, tui anun [u hơmâo tu\ yua hơget ôh.

 

Lu wơ\t mơnuih djai yua djơ\ tuai phrâo anai [ơi Daklak lêng kơ yua pơjrao mă hăng jrao akha soh.

 

Tơdah [u nao tlâ|o ôh, tơdah [u bưng djơ\ asâo, eo djơ\ tuai thơ ke\, amra [u thâo pơjrao dong ta, pô ruă anun amra djai mơtăm yơh.

 

- Hrơi mông tlâ|o jrao văcxin rơđah biă mă `u hiư\m pă ơ ơi ia jrao?

 

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Tơdơi kơ djơ\ asâo, eo ke\ le\ ta kiăng nao pơ sang ia jrao mơtăm yơh, nao ta` jing klă hloh.

 

Tui hloai hăng nam rơka le\ ơi ia jrao amra c\râo brơi tlâ| jrao văcxin hiư\m pă. Hăng nam rơka anet, ataih [iă mơng arăt dlô laih anun ta dưi wai lăng mơnong ke\ ta le\ tlâ|o 5 arăt amăng hrơi blung a, hrơi tal 3, tal 7, 14 hăng 28.

 

Hăng nam rơka dlăm mơ\ ta [u thâo lăng su\ ôh mơnong ke\ ta anun, mơng blung a ta tlâ|o jrao huyết thanh pơgang djơ\ tuai hlao mơtăm yơh.

 

- Ơ ơi ia jrao? Lơ\m tlâ|o jrao văcxin pơgang djơ\ tuai, pô ruă bưp tơlơi ruă pơko\n dong mơ\n?

 

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Hơdôm thun hlâo adih, [ing ta mă yua văcxin hơđăp le\ ăt hơmâo mơ\n tơlơi ruă kiăo tui, samơ\ ră anai, hăng văcxin phrâo laih, bruă ngă ruă pơko\n dong [u hơmâo đơi ôh.

 

Văcxin pơgang djơ\ tuai ăt kah hăng djuai văcxin pơko\n mơ\n, ăt ngă drơi jăng ta pơkơdong glăi mơ\n, samơ\ mrô 1/1 klăk wơ\t c\ô đôc\.

 

Laih anun, [ơi hơdôm anih tlâ|o jrao le\ hơmâo hơdră pơgang hlâo laih tơdah drơi jăn hơngah glăi jrao, kiăng pơhlôm brơi pô ruă klă hloh.

 

- Hai! Bơni kơ ih ơi ia jrao!

Siu H’ Prăk – Siu H’ Mai: Pô ]ih hăng pôr