VOV4.Jarai- Ră anai, duăm đung drah jai hrơi tơnap tap hloh [ơi lu tơring ]ar amăng dêh ]ar ta, hơmâo giăm 60.000 c\ô mơnuih duăm, laih anun 18 c\ô mơnuih djai. Pơhmu hăng thun hlâo, mrô mơnuih duăm đung drah [ơi Daklak hro\ trun ha mơkrah.

 

 Samơ\, ră anai, duăm đung drah hơmâo [ơi plơi pla mơ\ mơng hlâo adih aka [u hơmâo ôh, [udah aset đôc\ mơnuih duăm, laih anun bruă pơjrao tơlơi ruă anai c\ơkă mă lu mơnuih duăm kơtang hloh.

 

Yang Tao le\ sa boh să tơnap tap hloh amăng tơring glông Lăk, hăng rơbêh 95% mrô mơnuih le\ djuai ania [iă.

 

Amăng thun 2016, tar [ar să hơmâo [uh kơnong sa, dua c\ô mơnuih duăm đung drah đôc\, bơ yap mơng ako\ thun truh ră anai, să Yang Tao hơmâo giăm 100 c\ô mơnuih duăm đung drah, hơmâo 70% mdrô mơnuih duăm mơng tơring glông Lăk.

 

 Pô duăm blung a hơmâo lơ\m rơnuc\ blan 4, [ơi [uôn Dơng {ăk, tơdơi kơ anun lar hyu ta` amăng plơi.

 

Tui hăng Anom bruă ia jrao tơring glông Lăk hăng sang ia jrao anet să Yang Tao, yua hơdôm thun hlâo adih, să [iă đôc\ hơmâo mơnuih duăm đung drah,yua anun boh thâo pơgang glăi tơlơi ruă mơng mơnuih [on sang tơdu biă mă;

 

 rơngiao kơ anun dong, lu mơnuih [u thâo hu\i ôh, jing ngă mrô mơnuih duăm đung drah đ^ lu hloh dong.

 

Amai Nguyễn Thị Hạnh, [ơi [uôn Dơng {ăk, phrâo pơjrao suaih duăm đung drah [ơi sang ia jrao prong tơring ]ar Daklak.

 

 Hlâo kơ anun, `u duăm uh, ruă ako\, pơrơgah drơi jăn. Truh hrơi tơdơi, him lăng tơlơi ruă [u plai ôh, yua anun `u nao pơ sang ia jrao prong c\i khăm lăng tơlơi ruă.

 

 Amai Hạnh brơi thâo, `u hmư\ laih tơlơi ruă anai, laih anun sang ano\ ieo gah hơmâo lu mơ\n mơnuih ruă, samơ\ `u [u thâo yua hơge\t ôh. Amai Hạnh brơi thâo tui anai:

 

‘’Mơguah tơgu\ mơng pit, kâo mưn drơi jăn kâo gleh glar biă mă, rơmuăn tơkai tơngan. Kâo c\i nao blơi jrao mơ`um, samơ\ hu\i [u djơ\ ôh, yua anun kâo nao hlao pơ sang ia jrao.

 

 Kâo hmư\ mơ\n tơlơi duăm đung drah anai, do\ [ơi sang, kâo kih rơmet agaih agông laih sang ano\, samơ\ kâo aka [u thâo yua hơge\t ba truh tơlơi duăm anai ôh’’.

 

Lăi nao duăm đung drah [ơi tơring glông Lăk, ơi ia jrao Trần Minh Hùng, Khoa wai lăng klin duăm ruă – HIV/AIDS, Anom bruă ia jrao tơring glông Lăk brơi thâo:

 

‘’Dong mơng ako\ thun truh ră anai, duăm đung drah [ơi tơring glông Lăk đ^ ta` hloh 40 wơ\t pơhmu hăng thun 2016.

 

Hơmâo sa tơlơi tơnap amăng bruă pơgang glăi klin duăm ruă anai ngă mrô mơnuih duăm lu hloh, kah hăng să Yang Tao, rơbêh 80% mơnuih [on sang le\ djuai ania [ia\,

 

 laih anun [ing gơ`u bơwih [ong hăng bruă ngă hmua pla pơjing, yua anun gơnam tam kah hăng lô|p rơdêh răm pioh gah rơngiao, bưp hơjan jing anih kec\ do\ c\eh c\ar lar ană’’.

 

{ơi anih pơjrao tơlơi ruă [ă hyu, Sang ia jrao prong tơring ]ar Daklak, mrô mơnuih duăm đung drah hro\ trun rơbêh 4 wơ\t pơhmu hăng thun 2016, giăm 200 c\ô mơnuih duăm. Samơ\, mrô mơnuih ruă kơtang lu biă mă.

 

Lăi nao amai Cao Thị Mai, [ơi să Quảng Tiến, tơring glông C|ư\ M’gar le\ sa c\ô mơnuih ruă kơtang. Amai Mai đih sang ia jrao, gah anih pơjrao mơnuih ruă [ă hyu, `u ruă kơtang biă mă, [uh nam ruă hơtai.

 

 Juăt `u duăm đung drah amra pơjrao suaih tơdơi 5 truh 7 hrơi. Samơ\ tơdơi 13 hrơi pơjrao, amai Mai ăt do\ đih glăi [ơi anih pơjrao mơnuih duăm kơtang. Amai Mai lăi tui anai:

 

‘’Pơ sang kâo pơ-iă drơi. Lơ\m na pơ sang ia jrao mă drah le\, ơi ia jrao lăi kâo duăm đung drah. Tơdơi kơ anun kho\m đih glăi pơ sang ia jrao.

 

Pơjrao tơlơi ruă truh 8 hrơi mơ\ ăt aka [u plai [iă lơi, laih dong kâo kơnưk hlung bo\ kian, pơ –ôr abih drơi jăn, yua anun ơi ia jrao ba nao pơ sang ia jrao prong dong’’.

 

Lăi nao tơlơi pơjrao duăm đung drah [ơi Anih pơjrao mơnuih duăm [ă hyu, ơi ia jrao Nguyễn Hai, Khoa anih pơjrao brơi thâo:

 

‘’Thun 2017, mrô mơnuih duăm đung drah [iă đôc\, samơ\ ruă kơtang hloh. Lu wơ\t mơnuih duăm ruă hro\ trun tiểu cầu, laih anun kho\m kiăng pioh tiểu cầu nao amăng drơi jăn.

 

 Bơ boh thâo thăi mơng mơnuih duăm ruă kơ tơlơi ruă anai le\, lu mơnuih [u thâo rơđah ôh yua hơget hơmâo tơlơi ruă, samơ\ lăi nao duăm đung drah [ing gơ`u hu\i biă mă, yua anun banao pơ sang ia jrao ta` hloh.

 

Duăm đung drah le\ sa tơlơi duăm [ă hyu mơng pô anai truh kơ pô adih, yua mơng kec\ brung (arăng pơ anăn le\ Aedes Aegypti).

 

Tơlơi ruă anai lar hyu kơtang, laih anun ba truh tơlơi djai bru\ tơdah [u hmao [uh hăng pơjrao hmao tlôn.

 

 Ră anai, duăm đung drah aka [u hơmâo jrao văcxin pơgang laih anun pơjrao khut khăt ôh, yua anun hơdră klă hloh kiăng pơgang tơlơi ruă anai le\ pơdjai kec\ laih anun anăm brơi kec\ ke\ ôh.

Siu H’Mai: Pô ]ih hăng pôr

Bưp hăng ră ruai tom ơi ia jrao Phạm Văn Lào Khoa anom ia jrao pơgang tơring ]ar Daklak, lăi nao kơ bruă pơhlôm duăm đung drah [ơi tơring ]ar.

 

Truh mông anai, mrô mơnuih duăm đung drah [ơi tơring ]ar Daklak hro\ [iă laih pơkă hăng tal anai mơn thun hlâo.

 

Tơlơi anai brơi [uh, bruă pơhlôm pơgang tơlơi duăm đung drah mơng anom bruă ia jrao tơring ]ar Daklak glăk ngă tu\ yua biă mă.

 

Kiăng thâo hluh rơđah kơ bruă mă anai, gơmơi hơmâo bưp hăng ră ruai tom ơi ia jrao Phạm Văn Lào, Khoa anom ia jrao pơgang tơring ]ar Daklak lăi nao kơ bruă mă pơhlôm pơgang duăm đung drah [ơi tơring ]ar tui anai.

 

-Tơ`a :  Ơ ơi ia jrao Phạm Văn Lào, blung hlâo bơni kơ ih hơmâo pioh mông bơ ră ruai tom anai. Tui anai, ơ ơi ia jrao ! Rơkâo kơ ih lăi pơthâo tơlơi pơhing duăm đung drah [ơi tơring ]ar Daklak bơyan anai pơkă hăng thun hlâo hiư\m pă ?

 

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Tơlơi duăm đung drah thun anai [ơi Daklak hro\ [iă pơkă hăng thun hlâo. Duăm đung drah lu biă mă `u [ơi plơi prong {uôn Ma Thuôt, tơring glông Mdrak hăng {uôn Đôn.

 

Pơkă hăng thun hlâo, mrô mơnuih duăm hro\ 62%. Kman duăm đung drah ăt kah hăng hlâo mơn, lu kman tuyp Dengue 2.

 

Thun anai, `u pha ra [iă, hơdôm tơring glông thun hlâo tưp lu, thun anai hro\ laih, bơ hơdôm tơring glông aka [u hơmâo djơ\ ôh, [udah hơmâo mơn [iă le\ thun anai lu tui, kah hăng să Yang Tao, tơring glông Lak, tơring kual Mdrak tơring glông Mdrak.

 

-Tơ`a: Tui hăng ih le\, phun `u yua hơge\t  mrô mơnuih duăm đung drah hro\ [iă pơkă hăng thun hlâo ?

 

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Mơta sa le\ thun hlâo, [ing ta hơmâo hơdră pơtrun prong anun thun anai ngă klă bruă anun.

 

Biă mă `u gong gai kơnuk kơna, djop anom bruă, khul grup mơnuih mơnam gum hrom dong mơng ako\ thun mơtam.

 

Rơnu] thun 2016, ako\ thun 2017, Jơnum min mơnuih [on sang tơring ]ar pơtrun hiăp kơ anom bruă ia jrao khom hơmâo hơdră pơhlôm pơgang tơlơi duăm đung drah laih anun pơphun bruă pơhlôm mơng ako\ thun laih anun pơtrun hiăp kơ djop tơring glông ăt ngă tui anun mơn.

 

{ơi hơdôm tơring glông, djop anom bruă, khul grup mơnuih mơnam gum hrom mă bruă hur har biă mă.

 

Kơ tơlơi thâo hluh mơng mơnuih [on sang, hơdôm anih aka hơmâo tơlơi duăm đung drah hlâo adih, ră anai mơnuih [on sang aka [u ngă tui hơdră pơhlôm, aka [u kơđiăng đơi ôh, hơdôm anih hơmâo djơ\ laih tơlơi duăm đung drah le\, arăng thâo pơhlôm hăng rơnăk klă ayuh hyiăng anih do\, kah hăng pơgang hu\i ke] ke\, pơdjai ană ke].

 

Hơdôm anih hơmâo djơ\ laih tơlơi duăm, arăng hơmâo hơdră pơgang klă anun mrô mơnuih duăm le\ hro\ trun pơkă hăng thun hlâo.

 

-Tơ`a:  Hnun hă, dong mơng ako\ thun anai anom bruă ia jrao hơmâo pok pơhai hơdră pơpă pioh pơhlôm pơgang tơlơi duăm đung drah laih anun boh tu\ yua kơ bruă anai hiư\m pă, ơ ơi ia jrao?

 

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Ta dưi lăi, tơlơi duăm anai `u [u kơnong hơmâo amăng bơyan đô] hlim ôh, yua anun [ing ta hơmâo laih hơdră pơhlôm dong mơng ako\ thun.

 

Dong mơng blan 1, [ing ta hơmâo ako\ bruă hlôm bôm, hơdôm hơdră ngă lăi pơthâo kơ khoa moa tơring ]ar thâo hăng git gai, pioh pơhlôm pơgang tơlơi duăm đung drah, dong mơng tơring ]ar truh pơ tơring glông laih anun să, ngă bruă sa amăng ple\.

 

Mơta dua, kơ tơlơi thâo, [ing ta hơmâo krăo lăng anih hơmâo tơlơi duăm hơđăp amăng tơring ]ar, dong mơng blan 3 thun anai khom krăo lăng tong ten, [uh le\ pơgăn hmao kru mơtam, anun yơh mrô mơnuih duăm pơ kual anun huăi tưp lu ôh, aka hơmâo mơn mơnuih djai yua duăm đung drah.

 

Mơta klâo [ing ta ngă klă bruă pôr pơthâo lu hơdră. Pôr tơlơi pơhing hăng gong phun jua pơhiăp, pơdah rup, lăi glăi tơlơi tơ`a mơng ană plơi, hơmâo hrơi đa lăi pơthâo tơlơi pơhing klin tưp tơlơi duăm ruă laih anun hmao kru pơjrao hăng pơgăn h^.

 

Hăng hơdră ngă tui anai, hơmâo tơlơi djru hrom mơng abih bang mơnuih, ta [uh rơđah truh ră anai, jăng jai dưi lăi, hơdră pơhlôm pơgang tơlơi duăm đung drah tu\ yua sit nik.

 

-Tơ`a: Tui anun, hơdôm blan to\ tui dong pơ anăp anai, anom bruă gah ia jrao ngă tui hơdră pơpă pioh pơhro\ [iă tơlơi tưp duăm đung drah anai le\ ?

 

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Hăng bruă anăp nao le\ pơhro\ mrô mơnuih tưp duăm đung drah hăng anăm lui hơmâo mơnuih djai yua kơ duăm đung drah, anom bruă ia jrao ăt gleng nao, ngă klă hơdôm tơlơi pơtrun kah hơmâo lăi anun.

 

Laih dong, dong mơng anai pơ anăp truh abih bơyan hlim, [ing ta khom pơtum abih bang mơnuih brơi thâo hluh bruă pơhlôm tơlơi duăm đung drah, pơdjai ke], kman ană ke], arong aroa] laih anun pruih ia jrao pơgang jum dar pưk sang anih do\.

 

Ngă klă tơlơi pơtrun, ‘’anăm brơi hơmâo kman ană ke], anăm hơmâo kơtâo asâo, anăm brơi hơmâo duăm đung drah’’.

 

-Hai, bơni kơ ih ơi ia jrao ho\ !

Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr