VOV4.Jarai-Hơdră pơhlôm pơgang tơlơi djơ\ hmơi, djơ\ ]ut klă hloh laih anun rơnuk rơnua kơ ta le\ khom tla#o jrao pơgang djơ\ hmơi.

 

Khă hnun, lu ]ơđai muai amăng tơring ]ar Daklak aka [u tla#o ia jrao pơhlôm pơgang djop ôh hơdôm vaccine djuai anai.

 

Tơlơi anai yơh, phun `u ba truh ngă kơ ]ơđai muai djơ\ hmơi lu hơdôm thun giăm anai.

 

Rơnu] thun 2018, tơring ]ar Daklak hơmâo klin djơ\ hmơi hơđuh glăi [ơi tơring glông {uôn Đôn.

 

Amăng 2 blan dơ\ng mơ\ng hrơi arăng [uh mơnuih tưp blung a, kman djơ\ hmơi tưp hyu ta` biă mă amăng tơring glông truh kơ 70 ]ô mơnuih djơ\ hmơi, amăng anun 25 ]ô kraih yua djơ\ hmơi ngă jing ]ut.

 

{ơi anăp kơ tơlơi anun, anom bruă ia jrao tơring ]ar Daklak hơmâo pok pơhai lu hơdră klă, kiăng pơgăn h^ tơlơi tưp hyu mơ\ng kman djơ\ hmơi.

 

Samơ\ tơlơi ruă anai kơnong ưt h^ 1 blan laih anun hơmâo glăi dơ\ng mơ\ng ako\ thun 2019.

 

 

Anom pơjrao ]ơđai muai, sang ia jrao prong kual Dap kơdư, kơnong 2 blan ako\ thun anai, hơmâo pơjrao 40 ]ô mơnuih [ă kman djơ\ hmơi, amăng anun 6 ]ô kraih; kơ]ung kraih [ơi kl^ kliăng, tơl truh pơ tơso#, bơbrah jơlan suă jua….

 

Laih e\p lăng phun `u hơmâo tơlơi ruă, abih bang ]ơđai tưp kman djơ\ hmơi anai lêng kơ [ing aka [u tla#o jrao pơgang hmơi ôh.

 

Tăp năng hơmâo ]ơđai aka truh thun tla#o jrao pơgang djơ\ hmơi ôh samơ\ tưp djơ\ hmơi laih yua kơ ano\ kơtang drơi jăn `u bong glăi hăng tơlơi ruă anai tơdu đơi, hơmâo mơ\ng am^ `u glăk pi kian.

 

Nai prin tha, ơi ia jrao Trần Thị Minh Thúy-Khua anom pơjrao lu tơlơi ruă amăng ]ơđai muai, sang ia jrao prong kual Dap kơdư brơi thâo:

 

‘’Hơmâo ano\ pha ra `u tal anai le, lu ]ơđai muai aka truh thun tla#o jrao pơgang hmơi ôh, anun le\, ]ơđai mơ\ng 6-9 blan.

 

Tui hăng tơlơi pơkă, [ing ]ơđai anai `u bong glăi hăng kman mơ\ng rơngiao le\, yua pran kơtang mơ\ng am^ `u pơgang ba.

 

Sit mơn năng ai `u drơi jăn ]ơđai anun tơdu đơi [udah ia tơsâo am^ `u aka kơtang bong glăi hăng kman tơlơi djơ\ hmơi anun tưp kơ ană nge hơmâo kman djơ\ hmơi’’.

 

Phrâo rơbêh 7 blan đô], aka truh thun blan tla#o jrao pơgang djơ\ hmơi ôh samơ\ muai nge Phạm Thiên Ân do\ pơ să Êa Khal, tơring glông Hleo, tơring ]ar Daklak tưp laih kman djơ\ hmơi. 

 

Nguyễn Thị Thành, am^ muai nge Ân anun lăi, hlâo kơ ba rai pơ sang ia jrao prong kual Dap kơdư, ană `u Ân anun arăng [uh duăm hlor, pơ-iă drơi, anun yơh sang ano\ ba nao pơ sang ia jrao tơring glông laih anun sang ia jrao mơnuih [on sang pơjrao, arăng lăi ruă tơso#, ruă jơlan suă jua.

 

Amăng bah `u kơ]ung rơka, drơi jăn [le\ pơđeh bă hră mriah hur, duăm hlor kơtang, anun ba rai pơ sang ia jrao prong. Amai Nguyễn Thị Thành ră ruai:

 

‘’Blung a kâo blơi ia jrao kâo [uh mơ`um [u lưh ôh. Nao bưp ơi jrao, hmư\ lăi ruă jơlan suă jua.

 

Mơ`um ia jrao 4 hrơi samơ\ jai hrơi kraih tui, ană kâo kơ]ung amăng bah  kơtang biă mă anun kâo ba rai pơ sang ia jrao prong kual Dap kơdư’’.

 

Pô pơko\n le\, amôn H’Ky Vọng Êban 13 blan do\ pơ să Hòa Phú, plơi prong {uôn Ma Thuôt, tơring ]ar Daklak tưp tơlơi ruă djơ\ hmơi laih anun hơmâo pơjrao ha mơkrah blan pơ sang ia jrao plơi prong {uôn Ma Thuôt.

 

Samơ\ yua kơtang laih ruă truh tơso# anun yơh brơi nao pơ sang ia jrao prong kual Dap kơdư pơjrao.

 

Hlâo kơ anun, mo# H’Ky Vọng Êban aka [u tla#o pơgang ia jrao vaccin ôh. Amai H’Mera Êban, am^ mo# H’Ky Vọng Êban ră ruai:

 

‘’Dơ\ng mơ\ng phrâo tơkeng laih mo# `u pơ-ai buai na nao, hơmâo lu tơlơi duăm ruă. Sit truh hrơi nao tla#o jrao pơgang le\ `u duăm hlor anun lui h^.

 

Lơm hơmâo tơlơi ruă djơ\ hmơi, `u hlor kơtang biă mă. Sang ano\ nao pơjrao pơ sang ia jrao prong {uôn Ma Thuôt [ing ơi ia jrao lăi duăm hlor siêu vi.

Glăi pơ sang mơ`um ia jrao dua hrơi [u lưh ôh, [uh mơta `u mriah. Anun gơmơi nao pơ sang ia jrao prong dơ\ng, arăng lăi djơ\ hmơi’’.

 

Tui hăng nai prin tha, ơi ia jrao Trần Thị Thúy Minh-Khua anom pơjrao ]ơđai muai, sang ia jrao prong kual Dap kơdư, djơ\ hmơi le\ tơlơi ruă amu` mơn pơgang, hăng hơdră tla#o jrao pơgang.

 

Ano\ tu\ yua `u 95% mơtam, hlơi tla#o pơgang laih huăi hơmâo ]ơđai duăm ôh. Khă hnun, hơmâo lu am^ ama ]ơđai lui h^ [u nao tla#o pơgang ôh kơ ană bă, anun yơh djơ\ hmơi lar hyu ta` biă mă, boh nik `u [ing ]ơđai drơi jăn `u bong glăi hăng kman duăm ruă [u kơtang ôh.

 

Tui hăng tơlơi ju\ yap mơ\ng anom bruă ia jrao pơgang tơring ]ar Daklak, amăng dua blan ako\ thun 2019, đơ đam tơring ]ar hơmâo 160 ]ô mơnuih tưp đăo đing le\ djơ\ hmơi, amăng anun 62 ]ô [uh hơmâo kman djơ\ hmơi sit nik.

 

Djơ\ hmơi tưp amăng 8/15 boh tơring glông, plơi prong, kah hăng: Plơi prong {uôn Ma Thuôt, hơdôm tơring glông Ea Hleo, Krông Bông, }ư\ Mgar, Mdrak, Lak, Krông Ana, Krông Pa].

 

Tui hăng [ing ơi ia jrao lăi, djơ\ hmơi hơđuh rai yua adai pơ-iă pơ-iong bơyan phang laih dơ\ng mơnuih [on sang mơ\ng kual pơko\n rai do\ ]a ]ot [u hơmâo wai lăng tong ten, [u thâo anăn đah mơ\ng jak iâu tla#o jrao pơgang djop, kah hăng tla#o jrao pơgang djơ\ hmơi anai.

 

 

Khă tơlơi ruă djơ\ hmơi dưi mơn pơjrao, samơ\ ruă djơ\ hmơi amu` tưp hyu laih anun amra ba truh tơlơi ruă pơko\n, bơbec\ sat kơ [ing c\ơđai.

 

Kiăng thâo hluh hloh kơ tơlơi ruă djơ\ hmơi ăt kah hăng hơdră pơgang, Nai prin tha, ơi ia jrao Trần Thị Thuý Minh – Khoa Anom pơjrao [ing c\ơđai, Sang ia jrao prong kual C|ư\ Siăng pơtô ba hơdră pơgang tơlơi ruă rơđah hloh:

 

- Ơ ơi ia jrao! Djơ\ hmơi le\ tơlơi ruă hơget laih anun nam ruă juăt [uh hiư\m `u?

 

- Ơi ia jrao Trần Thị Thuý Minh: Djơ\ hmơi le\ tơlơi ruă [ă mơng jơlan suă jua, yua ia bah [le\ bru gah rơngiao lơm ta pơhiăp nao rai. Nam ruă blung a le\ pơ-iă drơi, pơtuk, hơdrap, bơbrah amăng suă jua.

 

Tơdơi kơ năng ai `u 24 – 48 mông, [uh pơđeh [ơi kl^, bơbrah kl^ [ơi ming, lăng amăng kl^ klom asar kô|. Mơta [ing c\ơđai đa mriah [ơ [iă, đa bơbrah mriah mơtăm.

 

Tơdơi kơ anun, amra pơđeh mơng ako\, trun [ơi mơta, tơkoai, tơdơi kơ anun [ă hyu amăng drơi jăn, tơda, bung rong, dua [e\ tơngan, giong anun trun [ơi tơkai.

 

Tơdơi mơng 24 truh 72 mông, nam pơđeh amra lo\m tui mơng [rư\ kiăo tui anih `u pơđeh blung a mơn. Bơ tui anun, pơđeh yua hmơi ngă phara hiư\m pă hăng pơđeh yua duăm pơ-iă drơi?

 

Hăng pơđeh yua duăm le\ `u mriah [hêm, giong anun lo\m h^ [u [uh hơget dong tah. Samơ\ hăng klin djơ\ hmơi le\ [u lo\m abih ôh, `u ngă kl^ ju\ bro\p, hơmâo glông bruăng kah hăng kl^ rơmung, tơdơi 1 wơ\t hrơi tơjuh kah mơng abih. Anun le\ nam juăt [uh mơng tơlơi ruă djơ\ hmơi.

 

- Tui hăng ih, yua hơget klin djơ\ hmơi hơmâo lu amăng hrơi blan giăm anai?

 

- Ơi ia jrao Trần Thị Thuý Minh: Klin djơ\ hmơi ră anai glăk hơmâo glăi dong amăng rong lo\n tơnah ta mơtăm yơh, [u kơnong [ơi dêh ]ar ta đôc\ ôh. Tơhnal ruă le\ yua anih anom ayuh hyiăng amu` hơmâo kman, virus c\eh ]ar [udah yua aka [u tlâ|o jrao văcxin pơgang djo\p djel.

 

Djơ\ hmơi hơmâo dua mơta tơlơi bơngơ\t biă, anun le\ `u [ă hyu kơtang biă, sa c\ô mơnuih aka [u tlâ|o jrao pơgang klin le\ amra amu` djơ\ hmơi truh 90%.

 

Laih anun lơm djơ\ hmơi amra bưp lu tơlơi ruă pơko\n, yua virus ngă sat kơ tơlơi pơgang klin duăm ruă amăng drơi jăn ta. Yua anun, djơ\ hmơi le\ tơlơi ruă hu\i rơhyưt biă mă hăng [ing c\ơđai.

 

- Ơ ơi ia jrao! Lơm ta đing c\ơđai djơ\ hmơi, sang ano\ kiăng ngă hiư\m pă?

 

- Ơi ia jrao Trần Thị Thuý Minh: Hăng tơlơi ruă [ă hyu pơko\n, lơm [uh c\ơđai ruă kơtang kah ta mơng ba đih pơ sang ia jrao. Samơ\ hơjăn hăng tơlơi ruă djơ\ hmơi, tơdơi kơ [uh c\ơđai ruă [udah ta glăk đing đăo c\ơđai djơ\ hmơi le\ kiăng nao khăm hlao, sem lăng tơlơi ruă laih anun đih glăi pơ sang ia jrao mơtăm.

 

- Ơ ơi ia jrao! Bruă [ing c\ơđai ruă djơ\ hmơi đih pơ sang ia jrao ră anai hiư\m pă, laih anun pơjrao tơlơi ruă anai kiăng kơđiăng tơlơi hơget?

 

- Ơi ia jrao Trần Thị Thuý Minh: Kiăo tui tơlơi pơjrao, abih bang c\ơđai djơ\ hmơi [udah đing djơ\ hmơi kho\m đih pơ sang ia jrao soh yơh c\i krăo lăng, pơjrao brơi khă mơng hơmâo tơlơi ruă pơko\n hă [u\.

 

Khă hnun, [ơi Anih pơjrao [ing c\ơđai, [ing gơmơi c\ơkă pơjrao ba lu biă c\ơđai djơ\ hmơi ba truh tơlơi ruă pơko\n.

 

Lu c\ơđai đih pơ sang ia jrao lêng djơ\ kman, bơbrah rơsô|, bơbrah jơlan suă jua.

 

Lu c\ơđai djơ\ hmơi mut pơjrao pơ anai lêng bơbrah rơsô|, aka [u hơmâo pô hlơi ôh ruă bơbrah hruh dlô [udah hơmâo tơlơi ruă pơko\n yua djơ\ hmơi ngă kơtang hloh.

 

Yua klin djơ\ hmơi le\ tơlơi ruă ngă tơdu pran pơgang klin, yua virus djơ\ hmơi ngă sat kơ pran pơgang tơlơi ruă lơm `u mut amăng drơi jăn, yua anun, [ing do\ đih pơ sang ia jrao amu` djơ\ kman hloh hăng mơnuih pơko\n, laih anun lơm djơ\ kman le\ amra ruă kơtang hloh hăng pô pơko\n, yua anun mơnuih djơ\ hmơi kiăng hơmâo pô krăo lăng, brơi do\ hơjăn, pơjrao phara [iă hăng pô duăm ruă pơko\n.

 

Kiăng pơgang glăi klin djơ\ hmơi đ^ lu tui ră anai, [ing gơmơi pơkra anih pioh phara [ing djơ\ hmơi, pơhlôm brơi [ing c\ơđai djơ\ hmơi huăi [ă kơ pô pơko\n, laih anun [ing djơ\ hmơi ăt pơhlôm huăi djơ\ kman lơi.

 

Kah hăng [ing c\ơđai đih pơ sang ia jrao amra huăi [ă klin djơ\ hmơi, laih anun [ing c\ơđai djơ\ hmơi ăt huăi [ă hyu kơ pô pơko\n lơi. Hro\m hăng anun, [ing gơmơi prăp lui abih bang gơnam pơjrao tơlơi ruă, ia jrao, mơnuih mă bruă c\i pơgang glăi klin djơ\ hmơi đ^ lu tui amăng tal anai.

 

- Ơ ơi ia jrao! Kiăng huăi djơ\ hmơi, ih hơmâo tơlơi pơtă pơtăn hơget mơn kơ am^ ama [ing c\ơđai?

 

- Ơi ia jrao Trần Thị Thuý Minh: Kiăng pơgang glăi klin djơ\ hmơi, am^ ama c\ơđai kiăng kơđiăng:

 

- Tal sa le\ tlâo| jrao văcxin pơgang djơ\ hmơi kơ [ing c\ơđai, arăt jrao blung a tlâ|o lơm c\ơđai djo\p 9 blan, arăt tơdơi le\ lơm c\ơđai truh 18 blan.

 

Tlâ|o jrao pơgang djơ\ hmơi le\ hơdră klă hloh c\i pơgang tơlơi ruă anai. {ing c\ơđai hơmâo tlâ|o djo\p 2 arăt văcxin pơgang hmơi le\ 95% huăi djơ\ hmơi ôh khă mơng jê| giăm pô ruă.

 

- Tal dua, [u brơi c\ơđai do\ jê| [ing c\ơđai djơ\ hmơi [udah glăk đing djơ\ hmơi.

 

- Tal tlâo, kiăng tơlơi ruă huăi kơtang, huăi ngă djai bru\, tơdơi [uh ană ta djơ\ hmơi [udah đing `u djơ\ hmơi le\ kiăng ba nao khăm pơ sang ia jrao jê| hloh, do\ phara hăng pô pơko\n, sem lăng tơlơi ruă, pơjrao hmao tlôn.

 

Hai bơni kơ ih ho\!

 

 

Nay Jek-Siu H’Mai: Pô ]ih hăng pôr