VOV4.Jarai - Amăng rơnuk blan ngă, să ]ư\ Pơng, tơring glông Krông {uk, tơring ]ar Daklak le\ kual ngă hơkru\ đưm kơjăp phik, ling tơhan hăng m[s ha pran jua kiăo tui ngă hơkru\, khin hơtai blah ayăt truh kơ hrơi tlaih rơngai.

Hrơi anai, amăng bruă pơdo\ng lon ia, neh wa djop djuai ania să }ư\ Pơng ngă tui dong phiăn juăt, mut hrom pơtrut kơdun glăi tơlơi rin rơpa, mluk mơgu, gum tơngan hrom pơđ^ kyar bơwih [ong, pơdo\ng plơi pla phrâo.

{rô djơ\ tal hơdor glăi hrơi Ngă hơkru\ blan 8 hăng Hrơi pơdo\ng lon ia lơ 2/9, H’ Xíu, pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam do# mă bruă [ơi kual }ư\ Siăng hmâo tơlơi ]ih lăi nao kơ hơdôm tơlơi pơplih [ơi kual lon sông kơtang }ư\ Pơng.

Amăng sang dlông đưm hmâo noa hơdôm rơtuh klăk prăk, ơi Y Hluăt Êban, [ơi [ôn Ea Tuk, să }ư\ Pơng, tơring glông Krông {uk, tơring ]ar Daklak hơk mơ-ak ruai glăi hơdôm tơlơi pơplih phrâo mơng [ôn Ea Tuk amăng hơdôm thun je# hăng anai.

Kiăo tui anun, hơdôm jơlan nao rai dưi pơkra hăng [ê tông agaih hiam, hơdôm bôh sang pơdo\ng klă hiam giăm sang dlông đưm, glông gong hre\ apui lơtr^k lon ia ta dăng rôk tui hơdôm ara\ jơlan amăng [ôn.

Gơnang kơ dưi pơhra\m hăng mă yua bôh thâo phrâo, lu sang ano# hmâo pơtlaih tơlơi rin rơpa, jing h^ pơdrong.

Sang ano# `u hlâo adih le\ sang [un rin samơ\ ră anai dưi pơkra sang dlông, dưi blơi rơdêh ô tô hăng lu gơnam mă yua pioh kơ bruă mă pơkon.

Ơi Y Hluăt Êban do# le\ sa amăng hơdôm mơnuih ngă đang hmua ba jơlan hlâo [ơi să }ư\ Pơng.

“Hlâo adih sang ano# ăt bưp tơnap tap mơn. Samơ\ [ing gơmơi gir run bơwih [ong huă, pơkrem pioh [ơ [rư\ laih anun dưi pơdo\ng sang do#.

Kâo do# hrăm hơdră rông un, rông mơnu\, laih anun rông rơmô, dưi hmâo hơdră yua kơ Khul mơnuih ngă đang hmua pok pơhai brơi nao hrăm tui, [ơ [rư\ laih anun blơi lon, blơi rơdêh prong, tơlơi hơd^p mơda ră anai plai [ia\ hloh kơ hlâo lu biă”.

90% jơlan amăng tơring glông [ơi să }ư\ Pơng dưi pơkra hăng [ê tông, tuh kơ su.

Tơlơi pơplih phrâo [ơi [ôn Ea Tuk ăt le\ tơlơi pơplih hrom [ơi să }ư\ Pơng ră anai. Dong mơng kơ[ah [ong, kơ[ah huă, kơ[ah sum ao, ngă đang hmua sô hơđăp, hơdôm thun je# hăng anai, dưi hmâo tơlơi lăng ba mơng Ping gah hăng kơnuk kơna, m[s să }ư\ Pơng hơđong laih tơlơi hơd^p mơda, mă yua bôh thâo phrâo amăng bruă bơwih [ong huă.

Lu sang ano# hmâo hrưn đ^ ngă pơdrong hăng pơhrui glăi hơdôm rơtuh klăk prăk amăng sa thun.

Hrom hăng anun anom mă yua mơng să dưi đing nao tuh pơ plai. Glông hnoh ia đang hmua pơhlôm djop ia pơđoh brơi năng ai 70% kual lon ngă đang hmua.

Abih bang hơdôm bôh plơi pla amăng să mă yua apui lơtr^k dêh ]ar pioh kơ bruă bơwih [ong huă hăng mă yua amăng sang do#.

Bruă pel e\p pơjrao tơlơi duam ruă hăng bơwih brơi tơlơi suaih pral m[s dưi đing nao.

Sang ia jrao să }ư\ Pơng dưi tuh pơ plai djơ\ hăng tơhnal pơkă mơng Lon ia ta gah bruă ia jrao, hăng hơdôm gơnam mă yua rơnuk anai kah hăng: măi pel e\p pơ]rang drah, măi siêu âm, hăng mơnuih mă bruă, djơ\ klă tơlơi kiăng pel e\p, pơjrao tơlơi duam ruă mơng m[s.

Ơi Y Phem Niê, Khoa Sang ia jrao să }ư\ Pơng brơi thâo, hrom hăng gơnam mă yua gơnam tam, [ing ơi ia jrao mơng sang ia jrao ăt dưi pơhra\m pơđ^ tui bôh thâo bruă mă.

“Amăng hơdôm thun rơgao gơnam, anom mă yua dưi hmâo kơnuk kơna tuh pơ plai, yap wot ană mơnuih ăt dưi hmâo kơnuk kơna tuh pơ plai nao hrăm kiăng pok pơhai mă yua hơdôm măi mok phrâo rơnuk anai.

Bruă pel e\p, pơjrao tơlơi ruă brơi đo#] kơ neh wa m[s djuai ania [ia\, mơnuih [un rin hăng hơdôm mơnuih gah hơdră bruă abih bang kah hăng ră anai glăk mă yua hră pơgang ba đ^ truh 90%”.

20% mrô m[s amăng să gah sang ano# pơdrong, hmâo sang prong, ô tô, rơdêh pơgiăng gơnam tam

Ơi Trần Thành, Khoa Jơnum min m[s să }ư\ Pơng lăi pơthâo, gơnang kơ pơhrua hrom klă hơdôm hơdră bruă, rơwang bruă mơng Kơnuk kơna kiăng tuh pơ plai pơđ^ kyar bơwih [ong huă anun [o# mơta plơi pla mơng să hmâo lu tơlơi pơplih phrâo.

Ră anai să hmâo rơbêh kơ 3.500 ektar đang kơ phê pioh bơwih [ong, ha rơtuh ektar đang kơ su, tiu hrom hăng djop djuai phun bôh hmâo noa yôm, rim thun ba glăi prăk pơhrui hmâo ha rơtuh klai prăk.

Amăng pơdo\ng plơi pla phrâo, }ư\ Pơng hmâo ngă giong laih 16/19 tơhnal ba tơbiă hăng hmâo 2 tơhnal pơkă phun djơ\.

Amăng anun, tơhnal pơkă tơnap kah hăng jơlan nao rai dưi pơkra ming hăng 90% jơlan amăng tơring glông, 32% jơlan amăng să dưi pơkra hăng [ê tông, tuh kơ su.

“Ngă tui phiăn juăt sông kơtang ling tơhan m[s amăng rơnuk blah ngă, Ping gah, gong gai hăng m[s să }ư\ Pơng mut hrom, hrưn đ^ ngă tui klă hơdôm bruă pơđ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam, pơhlôm pơgang lon ia rơnuk rơnoa [ơi să.

Gah anom mă bruă kah hăng apui lơtr^k, jơlan nao rai, sang hră, sang ia jrao, hơdôm ring bruă hnoh ia hăng hơdôm ring bruă pơkon dưi tuh pơ plai laih hăng phun `u djơ\ hăng tơlơi kiăng mơng m[s. Mrô sang ano# [un rin rim thun leng kơ hro\ trun rơbêh kơ 3%.

Gah jơlan hơdră pơdo\ng plơi pla phrâo truh ră anai să hmâo laih 16 tơhnal pơkă hăng 2 tơhnal pơkă phun djơ\ hăng hrưn đ^ truh thun 2020 să djơ\ hăng tơhnal pơkă plơi pla phrâo”.

Bruă bơwih brơi tơlơi suaih pral hăng pel e\p pơjrao tơlơi ruă kơ m[s dưi đing nao

Ơi Y Mơ Mlô – Kơ-iăng Khoa git gai Ping gah tơring glông Krông {uk, tơring ]ar Daklak pơsit, mơng hơdôm thun 1940 neh wa djuai ania Êđê, Jarai [ơi }ư\ Pơng hmâo thâo kiăo tui ngă hơkru\, sa pran jua hrưn đ^ tlaih rơngai djuai ania.

Ră anai, dưi hmâo tơlơi đing nao tuh pơ plai mơng Ping gah, Kơnuk kơna hrom hăng tơlơi  gir run mơng gong gai [ơi să hăng m[s, să }ư\ Pơng hmâo pơplih prong laih.

Pơhrui glăi hơnong `u lom sa ako# mơnuih hmâo rơbêh kơ 31 klăk prăk amăng sa thun, amăng anun hmâo 20% mrô m[s gah sang ano# pơdrong, hmâo sang prong, rơdêh ôtô, rơdêh pơgiăng mơnuih hăng bơwih [ong s^ mdrô.

“Dong mơng tơdơi kơ tlaih rơngai truh ră anai tơlơi hơd^p mơda neh wa să }ư\ Pơng pơđ^ tui rơđah đông, biă `u le\ rơbêh kơ 10 thun je# hăng anai }ư\ Pơng ngă tui klă biă bruă pơhrua hrom hơdôm hơdră bruă hăng rơwang bruă amăng hơdôm jơlan hơdră pơkă [un rin mơng Kơnuk kơna kiăng đing nao ngăn rơnoh tuh pơ plai kiăng ngă gal brơi rơbêh kơ 2 rơbâo bôh sang ano# hăng rơbêh kơ 10.000 ]ô neh wa djop djuai ania Êđê, Jarai, Bơnông kiăng kơ să }ư\ Pơng jai hrơi đ^ kyar”.

Thun 1994, să }ư\ Pơng dưi hmâo Kơnuk kơna [ơk brơi hră pơanăn Khul ling tơhan sông kơtang m[s.

Ngă tui phiăn juăt ư-ang đưm hlâo, amăng bruă pơdo\ng tơlơi hơd^p phrâo rơnuk anai, }ư\ Pơng jing laih anih rơđah amăng đ^ kyar bơwih [ong huă, pơdo\ng plơi pla jai hrơi trơi pơđao, pơdrong asah klă hiam./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr