VOV4.Jarai-Tơlơi ruă bơbrah jơlan suă jua yua kman phrâo virus Corona Covid 19 lar hyu jai hrơi lu dêh ]ar djơ\ kman [ơi ro\ng lo\n tơnah, tơlơi lar hyu ăt tơnap tap biă mă [ơi Việt Nam.

 

 Anom bruă ia jrao tơring ]ar Daklak pơtă pơtăn kơ mơnuih [on sang khom răng kơđiăng, pơphun ngă tui djơ\ hơdră pơhlôm pơgang tơlơi ruă, pơgang drơi jăn tơlơi suaih pral pô, sang ano\ hăng amăng plơi pla.

 

Klin tơlơi ruă bơbrah jơlan suă jua yua kman phrâo virus Corona dưi hơmâo anom bruă ia jrao ro\ng lo\n tơnah pơ anăn le\ Covid 19 laih anun kman Corona phrâo anai ngă rai tơlơi ruă anăn SARS-CoV-2.

 

Covid 19 le\ yua kman virus Corona ngă rai. {ing rơgơi kơhnâo gah bruă ia jrao lăi, anai le\ djuai kman virus hơmâo phung hăng anăn kman tom ngă laih lu tơlơi ruă hu\i rơhyưt hlâo adih, kah hăng ruă jơlan suă jua kraih SARS, sa tơlơi ruă jơlan suă jua hơmâo mơ\ng kual Trung Đông anăn (MERS-CoV).

 

Virus Corona anai [ă mơ\ng mơnuih truh pơ mơnuih, tui jơlan suă jua,  mă tơngan hăng mơnuih hơmâo tơlơi ruă [udah do\ giăm amăng 2 m.

 

Mơnuih găng a`răng hai ăt amra [ă đô] kman anai tơdah je\ giăm hăng mơnuih ruă `u [ă hăng ia mơdu\ng, ia bah kơdah đuăi tơbiă mơ\ng rơkông đok mơnuih ruă, [udah djă apăn gơnam yua djơ\ kman virus. Gơnam yua djă hrom kah hăng rơ`an đ^ trun, gai djă apăn đ^ rơ`an, adring sang, boh nut gư\ đ^ trun [ơi rơ`an măi yua lu mơnuih tut tơngan hrom…..

 

Anai le\, tơlơi ruă hu\i rơhyưt biă mă, [ă hyu hmar, samơ\ sa tơlơi hu\i hloh le\ tơlơi mưn pơ[uh `u kah hăng lu tơlơi pơtu\k hơdrap tơđar đô]…anun yơh tơnap biă mă kiăng thâo krăn mơnuih [ă kman virus Corona [udah hơdrap đô] đa].

 

Lăi nao kơ tơlơi mưn ruă, ơi ia jrao Trịnh Quang Trí, Kơ-iăng Khua anom bruă sem lăng tơlơi duăm ruă tơring ]ar Daklak brơi thâo:

 

‘’Tơlơi mưn mơ\ng tơlơi ruă bơbrah jơlan suă jua yua kman virus Corona [u phara ôh hăng tơlơi pơtu\k hơdrap đô] đa], `u duăm pơ-iă drơi [udah ta juăt hlor amăng drơi jăn, giong anun ruă amăng rơkông đok pơtu\k, kơtang hloh tơnap suă pran, laih anun kraih truh ruă kơso# hăng khom nao đih pơ sang ia jrao.

 

Yua kơ anun, kiăng thâo krăn mơnuih [ă kman virus Corona [udah huăi le\. Mơta sa, khom lăng nao kơ ano\ mưn blung a anun, dua le\ pô anun hơmâo nao hăng glăi mơ\ng anih glăk [ă klin.

 

Hơdôm [ing arăng đing đăo tui anun, khom brơi pơ]lah phara hăng mă drah ba pơ]rang laih anun ră anai kơnong pơ]rang drah kah dưi thâo pô anun [ă kman virus Corona hă [udah [o#’’.

 

Covid 19 le\ tơlơi ruă [ă kman A, ră anai aka [u hơmâo ia jrao dưi pơjrao sit ôh, ăt kah hăng aka [u hơmâo vaccine pơhlôm tơlơi ruă. Tơlơi ruă anai, hu\i biă mă kơ hơdôm mơnuih tha rơma, mơnuih hơmâo tơlơi ruă drah nur ]ơtăng arăt drah, mơ-a`ă tơbiă ia sik, ruă hơtai boh…, tơlơi ruă pơ-ai buai pơko\n.

 

Tơlơi pơtă pơtăn mơ\ng Ding jum ia jrao amăng bruă pơhlôm pơgang tơlơi ruă anai le\ khom rơnăk tong ten drơi jăn hăng hơdră rao tơngan re se, rao hăng ia ]ơ[u [udah ia jrao rao tơngan, rao hăng ia ]ơnang, boh nik `u hlâo kơ huă [ong, tơdơi kơ nao juă glai, hlâo kơ pơkra ming mơnong [ong huă; hlâo hăng tơdơi kơ pơ[em ]ơđai.

 

Rơngiao kơ anun, kiăng ngă tui lu hơdră pơhlôm pơgang, truă bơnal gôm [o# gah ia jrao djơ\ hơdră. Tui hăng [ing ơi ia jrao, ră anai [ơi tơring ]ar Daklak aka [u hơmâo pô hlơi [ă kman tơlơi ruă Covid 19 ôh laih anun tơlơi pơhing klin kheng glăk dưi wai lăng klă, yua kơ anun, mơnuih [on sang mă yua bơnal gôm [o# đô] đa] tu\ mơ\n, [u tơguan khom hơmâo bơnal gôm [o# gah ia jrao ôh.

 

Kiăng truă bơnal gôm [o# gah ia jrao tơdah: Nao giăm, do\ je\ hăng [ing [ă laih kman hăng đăo đing [ă kman Corona; Tơdah glăk wai lăng mơnuih hơmâo tơlơi pơ[uh ruă jơlan suă jua, tơdah arăng brơi krăo lăng hlâo, brơi do\ phara pơ]lah hơjăn [udah khom nao pơ sang ia jrao le\ pơjrao mơtam yơh.

 

Kơ bruă truă bơnal gôm [o# gah ia jrao djơ\ hơdră, [ing ơi ia jrao pơtô brơi tui anai: Bơnal gôm [o# gah ia jrao khom djơ\ hơmâo 3 tal: Tal gah rơngiao juăt `u hơmâo ia iom ia [u hram tơma ôh, tal tong krah le\ tal hrong kman virus, tal amăng lăm le\ bơnal ko#.

 

Lơ\m truă bơnal gôm [o#, dưm tal huăi ia hram gah rơngiao, kiăng pơgăn ia bah, ia mơ\ng pơko\n kơdah nao laih anun pơgăn kman mơ\ng ia ia bah anun hram amăng lăm. Dua arăt gai `ôm khăng [iă le\ ya] đ^ gah ngo\ hăng gah yu\ mơdu\ng, amăng bah ta gôm h^.

 

Lơ\m truă bơnal gôm [o# [u tek nao ]ơđeng [ơi bơnal gah lăm ôh, sit pơhiăp hăng [ong huă [u hơdui trun [ơi kang ôh.

 

Sit toh lui, mă lui hlao, mă bơnal pơko\n dơ\ng gôm [o#. Bơnal gôm [o# ia jrao đô] đa] wơ\t hăng bơnal gôm [o# N95, N96 hai, kơnong mă yua sa wơ\t. Tơdah mă yua na nao lu wơ\t bơnal gôm [o# gah ia jrao, jing h^ tơlơi juăt, among laih anun [u tu\ yua pơgang kman ôh, tăp năng pơkơđai glăi đô].

 

Rơngiao kơ anun, kiăng pơhlôm pơgang tơlơi ruă, r^m ]ô mơnuih khom thâo hluh pơđ^ tơlơi kơtang drơi jăn pran jua, [ong huă djop, djơ\ hơdră, pơbuă tui Vitamin C, kơtưn pơtop rơjang drơi jăn. Ơi ia jrao Trịnh Quang Trí, Kơ-iăng Khua anom sem lăng tơlơi duăm ruă tơring ]ar Daklak brơi thâo dơ\ng :

 

‘’Tui hăng tơlơi ju\ yap mơ\ng anom bruă ia jrao ro\ng lo\n tơnah, hơmâo sa tơlơi ruă khă mrô mơnuih djai aka lu ôh samơ\ mrô mơnuih [ă lu hăng hmar, anun le\ hơdrap tui bơyan.

 

Bơ ră anai, [ing ta tơnap biă mă kiăng thâo krăn duăm hơdrap tui bơyan hăng duăm yua kman virus Corona. Bơ duăm hơdrap le\ hơmâo laih ia jrao pơgang.

 

Yua kơ anun, pơtă pơtăn kơ [ing tha rơma, mơnuih prong laih, khom gleng nao tla#o jrao pơgang r^m thun kơ ]ơđai muai.

 

Sit tla#o jrao pơgang r^m thun sit mơ\n drơi jăn bong glăi hăng kman duăm ruă ăt kơtang mơ\n laih anun plai [iă kman tơlơi ruă pơko\n mut tơma amăng drơi jăn ba tơlơi ruă nuă’’.

 

Amăng hrơi blan anai, anom bruă ia jrao pơtă pơtăn kơ mơnuih [on sang anăm nao rai ôh pơ anih hơmâo klin; anăm je\ giăm hăng mơnuih glăk pơtu\k, duăm pơ-iă drơi, hlor; anăm je\ giăm [udah [ong a`ăm mơnong hlô glai; Tơdah hơmâo tơlơi mưn pơ[uh hling hlang đing đăo hơmâo tơlơi ruă jơlan suă jua, khom nao pơkă lăng, bưp ơi ia jrao mơtam kiăng thâo, hơmâo hơdră pơjrao tong ten….

 

{ơi anai le\ hơdôm mơta tơlơi pơtă mơng Ding jum ia jrao pơgang tơlơi ruă bơbrah jơlan suă jua yua djuai phrâo virus corona.

 

Tơlơi ruă bơbrah jơlan suă jua yua virus Corona ngă [uh nam ruă ta` hloh pơhmu hăng tơlơi pơtuk hơdrap ta juăt [uh kah hăng: duam uh, pơtuk, kơdol pran. Tơlơi ruă [ă hyu mơng ia bah, ia adung mơng pô ruă lơ\m pô anun pơhiăp tom, lơ\m pơtuk [udah pơha`.

 

Tơlơi ruă kơtang amra ngă ruă kơsô|, kơđol pran, tơdah [u pơjrao ta` amra djai mơtăm. Ră anai aka [u hơmâo jrao văcxin hăng jrao pơjrao ôh. Kiăng pơgang hlâo tơlơi ruăi bơbrah jơlan suă jua yua virus Corona ngă, Ding jum ia jrao pơtă kơ mơnuih [on sang hla tui hơdôm tơlơi anai:

 

- Ngă agaih drơi jăn pô; Rao tơngan hăng ia c\ơ [u hăng ia hơdjă;

 

- Gôm amăng bah, adung lơ\m pơtuk [udah pơha`; Truă khăn gôm [ơi anih hơmâo lu mơnuih nao rai.

 

- Rơbat hyu, [ư\ drơi jăn, [ong mơ`um gơnam tơsă hăng [ong gơnam hơmâo ano\ klă đah mơng kơjăp pran jua.

 

- Rao, sut sang na nao, anih apăn gai rơ`an, ano\ kal bah amăng; rao rơgoh djop mơta gơnam amăng sang ano\ hăng ia pơdjai mac\; angin amăng anih đih thâo bluh nao rai.

 

- Anăm do\ jê| ôh hăng mơnuih hơdrap, mơnuih hơmâo nam ruă; {u dưi hyu ngui [ơi anih hơmâo lu mơnuih nao rai.

 

- Kiăng nao hlao pơ sang ia jrao mơtăm lơ\m duam, pơtuk, hơdrap, [u thâo suă pran.

 

Nay Jek-Siu H'Mai: Pơblang hăng pôr