VOV4.Jarai - Ruă bơbrah rơkông đok (bạch hầu) le\ tơlơi ruă yua hơmâo djơ\ kman bạch hầu ngă [ong amăng rơkông đok, tưp hyu ta`, amra ngă djai mơtăm tơdah [u pơjrao ta`.

 

Tui hăng tơlơi pơsit mơng anom ia jrao Daklak, tơlơi ruă bơbrah asar rơkông đok rô|dah [u hơmâo dong tah mơng hrơi hơmâo jrao văcxin pơgang, sit nik `u amăng 16 thun pơwơ\t glăi hăng anai.

 

Khă hnun, rơnuc\ blan 8 phrâo rơgao, [ơi tơring ]ar hơmâo sa c\ô mơnuih djơ\ klin bạch hầu djai laih, hro\m hăng anun klin anai tưp hyu pơ 3 c\ô mơnuih amăng sang pô djai dong.

 

Pô ruă le\ c\ơđai đah kơmơi 6 thun, djuai ania Sêdăng, do\ [ơi buôn H’Ring, să Ia H’Ding, tơring glông C|ư\ M’gar, Daklak. Tui hăng tơlơi ruai glăi mơng sang ano\, mô| anet anai [uh tơlơi ruă amăng lơ 22/8, `u duam uh, pơ-iă drơi [u thâo suaih, ruă rơkông đok, [u mơhao [ong huă, pơhiăp [reh đok laih anun hơmâo sang ano\ ba nao pơjrao pơ sang ia jrao gah rơngiao samơ\ [u plai ôh.

 

Truh lơ 29/8 pô ruă hơmâo ba nao pơ sang ia jrao prong C|ư\ M’gar pơjrao jec\ laih anun ba nao hlao pơ Sang ia jrao kual Dăp kơdư. {ơi anai, pô ruă hơmâo arăng đăo lăng ruă bạch hầu, ruă kơtang, laih anun djai yang hrơi tlam lơ 30/8.

 

Tơdơi kơ hơmâo arăng lăi pơhmư\ kơ pô djai yua bơbrah rơkông đok, anom ia jrao Daklak je\c amec\ hơduah e\p, sem lăng, guang dar anih hơmâo klin, hyu pruih, rơmet anih anom jum dar anih hơmâo klin, pơphun khăm, pơc\rang drah kơ hơdôm c\ô mơnuih amăng sang ano\ hăng ană plơi amăng kual.

 

Arăng đing đăo 35 c\ô djơ\ klin anai, amăng anun hơmâo 3 c\ô mơnuih amăng sang pô djai djơ\ kman bạch hầu. Hơdôm c\ô mơnuih anai hmao tlôn dong tah arăng brơi đih pơjrao hơjăn laih anun pơjrao [ơi Sang ia jrao prong kual Dăp kơdư C|ư\ Siăng.

 

Lăi nao kơ bruă pơgang klin klon, ơi ia jrao Phạm Văn Lào, Khoa anom ia jrao pơgang hlâo tơring ]ar Daklak brơi thâo:

 

‘’Tơring ]ar Daklak pơphun pơsir anih hơmâo klin, mă jrao pruih rim hrơi, pruih na nao, truh ră anai le\ 5 hrơi laih, [ing gơmơi pruih ha hrơi dua wơ\t [ơi kual giăm anun.

 

Tal 3 le\ gơmơi brơi giăm 1000 c\ô mơnuih do\ giăm anih hơmâo klin, mơnuih dô| jê| hăng pô ruă mơ`um jrao kháng sinh, kiăng rơnuk rơnua’’.

 

Hlâo kơ anun amăng thun 2018, [ơi tơring ]ar Kontum ăt hơmâo dua c\ô djai yua klin bạch hầu ngă.

 

Lăi nao kơ tơlơi ruă anai [ơi dêh ]ar ta ră anai, Kơ-iăng Nai prin tha Trần Đắc Phu, Khoa anom ia jrao pơgang hlâo (gah Ding jum ia jrao) brơi thâo hlâo adih, tơlơi ruă bạch hầu (bơbrah rơkông đok) hơmâo lu biă mă, hơmâo [ơi djo\p anih, samơ\ mơng hrơi hơmâo jrao văcxin tlâ|o pơgang [ơi djo\p anih, klin bạch hầu hơmâo bong glăi, dưi pơgang, laih anun hơmâo sa, dua c\ô mơnuih ruă yua aka [u tlâ|o jrao văcxin đôc\, juăt hơmâo [ơi kual ataih, asuek, anih [u juăt tlâ|o jrao pơgang. Kơ-iăng nai prin tha Trần Đắc Phu brơi thâo:

 

‘’Klin bạch hầu ră anai aka [u hlao [udah dưi pơdjai đut tơhnal ôh. {ơi ro\ng lo\n tơnah ăt hnun mơn. Amăng hơdôm thun giăm anai, klin bạch hầu hơmâo [ơi sa, dua kual plơi pla djuai ania [iă do\ kah hăng kual Dăp kơdư, hơdôm tơring ]ar kual Tong krah hăng Quảng Nam, Quảng Ngãi.

 

Lu mơnuih ruă kơtang le\ yua [ing ngă bruă gah ia jrao sui thun laih [u bưp tơlơi ruă anai, yua anun blung a tơnap đăo lăng tơlơi ruă, [ing ruă kơtang, djai yua tơlơi ruă laih anun [ing arăng pơc\rang lăng drah kah mơng thâo krăn tơlơi ruă bạch hầu’’.

 

Tơlơi ruă bạch hầu (bơbrah asar rơkông đok) le\ tơlơi ruă [ă hyu amăng glông suă jua [udah pơhiăp tom jê|, [ă amăng kl^ lôm mơta, ia adung, ia bah mơng pô ruă.

 

Tơlơi ruă hơmâo [ơi [ing tha hăng c\ơđai, samơ\ lu biă mă `u [ơi [ing c\ơđai yu\ kơ 15 thun. Tơlơi ruă hơmâo nam ruă kah hăng: Duam pơ-iă drơi, ruă rơkông đok, pơtuk, pơhiăp [reh đok, [u mơhao [ong huă.

 

Tơdơi kơ 2 truh 3 hrơi, [uh kl^ lôm amăng lăm [udah dua bơnah rơkông đok, `u kô| tơ[lok, ju\ uai [udah ju\. Kl^ lôm [ơi rơkông đok khăng, tlep biă mă, amu` [le\ drah.

 

 

Anai le\ nam ruă yôm biă mă kiăng thâo krăn tơlơi ruă. Pô djơ\ klin bạch hầu lơ\m [u ta` [uh hăng pơjrao ta`, virus pruih ia măt amăng rơkông đok amra ngă: bơbrah arăt hơtai boh, ngă sat kơ arăt dlô pơtruh nao rai hăng hơtai boh, djai yua tơtăng arăt hơtai boh.

 

Tơlơi ruă ăt ngă răm boh [leh, bru\ arăt amăng boh [leh, [le\ drah amăng glô tơlang hăng kơđuh boh [leh. Biă mă `u, ngă kơđol jơlan suă jua laih anun amra djai amăng 6 truh kơ 10 hrơi.

 

Tui hăng anom ia jrao Daklak, [uôn H’Ring, anih hơmâo mơnuih ruă bru\ rơkông đok le\ sa amăng hơdôm anih tlâ|o jrao pơgang [u djo\p mơng tơring ]ar.

 

Ră anai, amăng plơi hơmâo 33 c\ô c\ơđai yu\ 15 thun samơ\ hơmâo 27% mrô c\ơđai đôc\ hơmâo tlâ|o djo\p 3 arăt văcxin 5 amăng 1 pơgang bơbrah rơkông đok, pơtuk [rô đok, rơwen rơwô, bơbrah hơtai B, bơbrah kơsô|, bơbrah hruh glô yua kman Hib ngă, laih anun tui hăng tơlơi hơduah e\p, sem lăng, pô ruă bạch hầu djai phrâo anai yua aka [u tlâ|o djơ\ hlâo dơi jrao văcxin 5 amăng 1 ôh. Anai le\ bruă kiăng pơhu\i hlâo, hu\i klin tưp hyu amăng mơnuih mơnam.

Siu H’Mai: Pô pơblang hăng pôr

 

Tui hăng ơi ia jrao lăi, tơlơi ruă bạch hầu, bơbrah rơkông đok tưp hyu hu\i rơhyưt biă mă, amu` tưp lar hyu.

Khă hnun tơlơi dưi ruă anai dưi mơ\n pơhlôm, pơgang hlâo hăng hơdră tla#o jrao vaccine laih anun hơmâo laih ia jrao pơjrao sit nik hăng mơnuih hơmâo tơlơi ruă anai.

 

Kiăng thâo rơđah kơ bruă pơhlôm pơgang tơlơi ruă anai, grup mă tơlơi pơhing phrâo hơmâo bơ ră ruai hăng ơi ia jrao Phạm Văn Lào, Khua anom bruă ia jrao pơgang tơring ]ar Daklak, tui anai:

-Ơ ơi ia jrao! Tơlơi pơhing kơ tơlơi ruă bạch hầu bơbrah rơkông đok [ơi tơring glông }ư\ Mgar lăi pha hăng amăng tơring ]ar Daklak hnun mơ\n hiư\m ră anai ?

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Sit mơ\n truh ră anai, [ơi tơring glông }ư\ Mgar lăi pha hăng đơ đam tơring ]ar Daklak ăt hnun mơ\n aka [u [uh tơlơi hơge\t ôh lăi tơlơi ruă bơbrah rơkông đok tưp hyu gah kơ rơngiao [on mơ\, hơmâo [uh laih 4 ]ô mơnuih ruă bạch hầu hlâo kơ anun.

Hlâo kơ hơdôm thun aka [u pok pơhai ngă tui hơdră tla#o jrao pơgang le\ r^m thun hơmâo na nao mơnuih ruă bơbrah rơkông đok.

 

Hơdôm thun hlâo adih, yua kơ bruă ia jrao aka [u pơđ^ kyar djop anun yơh [uh tơlơi ruă anai kaih hăng r^m thun mơtam hơmâo mơnuih ruă bơbrah rơkông đok.

 

Khă hnun 16 thun pơ anai, tơring ]ar hơmâo pok pơhai hơdră tla#o jrao pơgang djop anun [u hơmâo mơnuih ruă bơbrah rơkông đok ôh, rơngiao kơ 4 ]ô mơnuih ruă phrâo [uh anai.

Mrô mơnuih hơmâo tla#o jrao pơgang [ơi tơring glông }ư\ Mgar kah hăng să Ea Hđing truh kơ 90%.

 

Khă hnun, ta ăt hơmâo hơdră tla#o jrao pơgang pơ kual plung dơnung. {on Hring ăt jing anih plung dơnung hơmâo tla#o laih ia jrao pơhlôm pơgang.

 

Lu thun hăng anai, mrô mơnuih dưi tla#o jrao pơhlôm [ơi [on anai [iă đô], r^m thun kơnong mơ\ng 60-70%, tăp năng hơmâo thun kơnong 30-40%. Ră anai [ơi Daklak hơmâo năng ai `u 40 boh [on hrup anun.

 

-Tơlơi ruă bạch hầu ta juăt lăi ruă bơbrah rơkông đok `u ngă hiư\m pă ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Bạch hầu le\, tơlơi ruă bơbrah rơkông đok tưp djuai B, tưp tui jơlan suă jua, suă pran yơh phun, rơngiao kơ anun `u tưp sit je\ giăm, lơ\m kman tẹ djơ\ [ơi kl^, boh nik `u kl^ hơmâo nam rơka [udah jơlan alăk mơta kman mut ba tơlơi ruă kơ mơnuih pơko\n.

 

Kman tơlơi ruă bơbrah rơkông đok anai `u do\ jing dua mơta. Tăp năng mơnuih ruă hơmâo kman samơ\ mơnuih găng a`răng ăt hơmâo kman mơ\n, tăp năng wơ\t laih tla#o ia jrao pơgang ăt `u tưp mơ\n samơ\ [u ba truh tơlơi ruă ôh, kơnong [ing hlơi aka [u tla#o ia jrao pơgang le\ ba truh tơlơi ruă mơtam, yua drơi jăn pơ-ai buai anun kman mut ngă mơtam.

 

-Tơlơi mưn `u mơ\ng tơlơi ruă bơbrah rơkông đok anai ăt duăm hlor pơ-iă drơi jăn, yua kơ anun hiư\m ta thâo krăn tơlơi ruă anai hăng duăm pơ-iă drơi jăn lu tơlơi ruă pơko\n ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Tơlơi ruă anai sit mơ\n juăt [uh lu hloh le\ ruă bơbrah rơkông đok jơlan jua ta pơhiăp.

Mơnuih laih tưp kman anai, `u ruă kơtang amăng rơkông đok, boh al laih anun ruă truh jơlan pơhiăp.

Mơnuih ruă duăm hlor pơ-iă drơi samơ\ [u pơ-iă kơtang ôh laih anun `u kah hăng tơlơi ruă ngă mă truh pơ alăk mơta, yua kơ kman mut amăng alăk mơta.

Sit ta mă hmlơi khuek nao [ơi nam rơka [udah djong lăng [ơi mơta, [ơi rơkông đok `u [le\ drah.

Anai yơh tơlơi bơkơnăl phun kiăng thâo tơlơi ruă bơbrah rơkông đok. Ră anai, ta thâo laih sit mă drah ba pơ]rang thâo krăn mơtam.

 

Samơ\ ano\ ta đăo đing hlâo le\ duăm pơ-iă drơi, tơbiă drah [ơi rơkông đok, nam rơka amăng lăm amăng bah, rơkông đok, biă mă `u [ơi boh al, jơlan pơhiăp, amidan klă [iă ta khom nao ta` pơ sang ia jrao yơh.

 

Rơngiao kơ anun, tơdah hlơi hơmâo nam rơka [ơi kl^ kman mut jơlan anun amra ngă rơnah nam rơka, ăt hơmâo tơhnal bơbrah tơbiă rơnah.

Hlâo adih aka [u tla#o jrao pơgang đô] hơmâo, bơ ră anai abih laih. Sit mơ\n ta dưi lăi, tơlơi ruă anai juăt hơmâo [ơi rơkông đok jơlan pơhiăp, tưp tui jơlan suă jua, lu biă mă `u [ing ]ơđai anet aka [u tla#o jrao pơgang.

 

-{ing ta pơhlôm pơgang tơlơi ruă bạch hầu anai hiư\m pă tu\ yua hloh le\ ơ ơi ia jrao?

-Ơi ia jrao Phạm Văn Lào: Tui anun yơh ră anai [ing ta hơmâo laih hơdră tla#o pơgang tơlơi ruă bơbrah rơkông đok.

 

{ing ]ơđai mơ\ng 2 blan tla#o ia jrao laih. {ing ta tla#o 3 arăt pơgang bạch hầu, pơtu\k hnak, kơh`ăk laih anun ră anai hơmâo ia jrao vacine tla#o 5 amăng1 anăn combeFive [udah CII.

Tơdah [ing ]ơđai tla#o djop 3 arăt jrao pơgang truh 18 blan tla#o pơgang glăi dơ\ng sa wơ\t dưi pơgang tơlơi ruă bơbrah rơkông đok.

Tơlơi ruă anai `u hơmâo mơ\ng lu amăng anih hơdip jum dar, sa le\ [ơi anih mơsah djrưh, rơ-o\t lơ\m ayuh hyiăng rơ-o\t 20 đo# C.

 

Pơ kual gah kơdư juăt hơmâo tơlơi ruă anai amăng bơyan bơngan. Pơ anih [ing ta kual Dap kơdư le\ juăt hơmâo amăng bơyan hơjan hlim.

~u ăt pơdjơ\ nao kơ anih hơmâo tơlơi do\ dong [ong huă aka [u pơđ^ kyar, pơlu\k mơgu, tơlơi do\ dong [ong huă aka [u hơdjă amu` biă hơmâo tơlơi ruă.

Sit mơ\n kman tơlơi ruă rơkông đok jing kman tơdu đô] anun yơh tơdah do\ amăng anih hơmâo tơlơi bơnga] yang hrơi pơ]rang [udah [ơi anih rơhaih rơhong [iă đô] kman anai do\.

-Hnun hă, bơni kơ ih ơi ia jrao ho!

Nay Jek: Pô pơblang hăng pôr