VOV4.Jarai-Ră anai, abih bang sang măi tơglit djet ia tơbâo pơkra sik ƀơi kual Dap Kơdư hlăk mă bruă abih jua kơtang, amăng tơlơi mơak djơ̆ bơyan, nua đĭ mơ̆n lĕ ƀơi tơring glông Êa Sup, sa amăng hơdôm anih pla tơbâo lu pơkra sik ƀơi Dak Lak, djop bruă ñu phara biă mă kret kruai đôč. Sang măi kơnong mă bruă abih sa blan lơ̆m sa thun, mơnuih ngă hmua ăt ƀu hơmâo tŭ mă rơnoh tơbâo đĭ nua lơi kah hăng anih pơkŏn, ngă kơ bruă gum hrom kơplah wah mơnuih ngă hmua hăng sang bruă sĭ mơdrô tơnap tap hĭ….

Tơlơi dik dăk koh tơbâo sa tơlơi čang rơmang kơ sa boh tơring glông ƀun rin kual giăm guai dêh čar, hlăk jing tơlơi lông lăng prong kơ tơring glông, ngă tui bruă pơkra ming, dưm truă măi mok phrâo amăng bruă ngă hmua pla pơjing, pơtrut bruă lui rơmŏn kŏn rin tui hăng tơhnal pơtrun man pơdong plơi pla phrâo.

Krah jơlan nao ƀu ƀuh sa boh rơdêh pơgiăng tơbâo ôh. Pơ hmua đang, ăt ƀu ƀuh sa phun tơbâo lơi, lŏn hmua lui ruh soh sel. Anun lĕ tơlơi hơmâo hăng ƀuh sit nik ƀơi să Čư̆ Kƀang, tơring glông Êa Sup, Dak Lak amăng bơyan không phang anai. Ơi Cao Thanh Hoài, Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang să brơi thâo: hơdôm thun hlâo kơ anai, mơnuih ngă hmua ƀơi să Čư̆ Kƀang ăt dik dăk pla hơdôm rơtuh hektar đang tơbâo tui hăng hră kĭ pơkôl hăng Kông ty pơčruh ngăn tơbâo sik Dak Lak, samơ̆ lơ̆m ngă hrom djơh hăng anai hơmâo lu tơlơi ƀu gêh gal, mơnuih ngă hmua pla tơbâo lup leč na nao. Yua kơ anun, kơnong tơdơi kơ 3 thun tal blung a, đơ đam đang hmua pla tơbâo ƀơi să arăng lui abih.

Dik dăk bơyan koh tơbâo pơ kual gah kơdư lŏn Dap Kơdư

Tơlơi čang rơmang kiăng ngă pơdrong yua hơmâo lir hơbit hăng sang bruă sĭ mơdrô tañ lăi, hlong đut djuai hĭ yơh. Čư̆ Kƀang ăt kah hăng hlâo adih đôč, dŏ djă bong kjăp anăn sa boh să ƀun rin tơnap tap đôč baih hăng mrô sang anŏ rin ƀun rơbêh 57%. Tui hăng ơi Hoài, yua mơ̆ng lu mơta tơlơi, tơnap tap biă mă akŏ pơjing glăi anih ngă hmua pla tơbâo ƀơi să anai:

“Ană plơi pla ƀu hur har đơi ôh bruă pla tơbâo ră anai, amăng să ƀu hơmâo đang tơbâo dơ̆ng tah. Phun ñu tal sa lĕ nua sĭ mơdrô tơbâo ƀu hơđong. Tal dua lĕ prăk apah koh tơbâo ƀu hơmâo, mơnuih kiăng apah mă bruă ăt ƀu hơmâo, arăng đuăi hyu mă bruă apah pơ lu kông ty ƀơi Bình Dương, ƀôn prong Hồ Chí Minh adih soh.

Klâo lĕ hơdôm blah đang hmua prong pla tơbâo tui hơdră pơkôl arăng blơi glăi abih tơbâo mơnuih pla lĕ, kiăng lŏn hmua anun khom gal kơđi jing lŏn hmua khom hơmâo hră pơar djop. Samơ̆ ră anai, anun lĕ lŏn glai arăng hyu jah drôm mă. Să  ƀu khin kĭ hră pơsit brơi ôh amăng hră pơkôl ngă hmua pla tơbâo ƀơi lŏn djơh hăng anun”.

Ƀơi sang măi mơ̆ng kông ty pơčruh ngăn pơkra sik Dak Lak amăng să Ia Rvê, tơring glông Êa Sup, lăng hyu kret kruai. Ơi Nguyễn Bảo Lộc, Kơ-iăng Khua kông ty pơčruh ngăn pơkra sik Dak Lak brơi thâo, bơyan koh tơbâo thun 2020-2021 mơ̆ng kông ty gơñu pơđut mơ̆ng blan sa laih rơgao, yua kơ đơ đam hmua đang tơbâo dŏ glăi kơnong 1.800 hektar, pơhrui glăi 100 rơbâo tơn tơbâo añrong, djop kơ sang măi djet ia tơbâo amăng sa blan mơkrah.

Yua abih tañ laih anun nua sĭ mơdrô sik aka ƀu đĭ, anun mơnuih ƀôn sang ƀơi Êa Sup sĭ mơdrô kơnong 850 rơbâo prăk đôč lơ̆m sa tơn, ƀu djơ̆ hăng rơnoh 1 klăk 100 rơbâo prăk sa tơn kah hăng anih pla tơbâo pơkŏn ôh amăng kual Dap Kơdư.

Kret kruai mơtam ƀơi sang măi djet ia tơbâo pơkra sik Êa Sup

 Ơi Lộc ăt pơhaih, tơlơi hơmâo ră anai ƀu hơđong đơi ôh, yua kơ sang măi ngă bruă kơnong djop tơbâo pioh djet ia amăng ha mơkrah jua kơtang mă bruă đôč. Pơblang glăi kơ tơlơi mơnuih ngă hmua lui hĭ bruă pla tơbâo tơdơi kơ 3 thun ngă hrom sang bruă sĭ mơdrô, ngă kơ kual lŏn pla tơbâo rơbêh 4 rơbâo hektar mơ̆ng thun 2017, hrŏ trun hĭ dŏ 1.800 hektar kah hăng ră anai, ơi Lộc lăi pơthâo phun ñu ngă rai, yua bruă ba đuăi hĭ sang măi ataih 100 km, ngă kơ lu tơlơi gun lơ̆m mă bruă; yua nua sik trun kơtang, yua kơ ayuh hyiăng ƀu klă ƀơi Êa Sup, ngă kơ tơbâo arăng pla djai krô abih, bơyan hơjan pơdŭ pơgiăng tơnap. Anŏ gêh gal hloh lĕ lŏn mơnai glai klô ƀơi Êa Sup lŏn prong, tơbâo ƀơi Êa Sup ăt jơman, mih kah hăng anih pơkŏn mơ̆n, hnong ia jing sik lu:

“Ƀing gơmơi tơnap tap biă mă gah anŏ anai, samơ̆ gêh gal mơ̆n bơnah pơkŏn. Kah hăng anih pơkŏn 10 kg tơbâo dưi djet hơmâo 1 kg sik, gơmơi kơnong 9 kg tơbâo amra djet hơmâo 1 kg sik baih. Tơlơi anun yơh gêh gal. Ră anai, sang măi ngă bruă hruaih laih, sit mơ̆n ƀu hơmâo tơlơi gun hơgĕt ôh bơbeč truh kơ bruă pla tơbâo, yua anun bruă hyu blơi tơbâo ƀu hmao kru, sit mơ̆n ƀu hơmâo dơ̆ng tah ră anai”.

Kông ty pơčruh ngăn tơbâo sik Dak Lak rơbêh 20 thun laih pơkra sik hăng sĭ mơdrô, ră anai mă bruă pơčruh ngăn abih laih ƀu hơmâo kơnuk kơna djru ba dơ̆ng tah. Samơ̆, tơlơi tơnap tap hlăk dŏ bưp ƀu djơ̆ kơnong hơjăn tơring glông giăm guai dêh čar đôč ôh, wơ̆t hăng ană plơi pla ngă bruă hrom sĭ mơdrô, ngă hiưm pă tơring glông giăm guai dêh čar hơmâo đơ đam lŏn prong hloh, lŏn dăo prong mơ̆n samơ̆ jing anih ƀun rin hloh amăng tơring čar Dak Lak, yua ƀu ƀiă ôh plơi pla, să hơmâo mơ̆ng 60-70% mrô sang anŏ ƀun rin.

Kơtưn bruă ngă hrom mơnuih ngă hmua hăng sang sĭ mơdrô, anom bruă bơwih ƀong huă pơprong jing jơlan hơdră anăp nao mơ̆ng ping gah, gong gai kơnuk kơna Êa Sup sơ̆n pran jua kiăo tui, samơ̆ bơhmutu prong hloh kah hăng pla tơbâo pơkra sik, ƀuh dŏ lu tơlơi soh glăi aka ƀu djơ̆.

Boh tơhnal, mơnuih ngă hmua amăng tơring glông ăt sư̆ rơbư̆ ƀư̆ pơkra mơ̆ng tơlơi soh glăi anun, gơñu ngă gơñu pô glăm ba, tơbâo ƀu tŭ yua, hmua đang răm ƀăm, sĭ mơdrô lup leč na nao rĭm thun. Tơdơi kơ 3 thun ngă hmua pla tơbâo đơ đam 20 hektar ayong Nguyễn Hiền, dŏ pơ tơring kual Êa Sup hlong lui mơtam bruă pla tơbâo:

“Pla tơbâo lu tơlơi lông lăng truh kah hăng nua sĭ mơdrô đĭ trun, apui ƀong amăng bơyan phang. Pla tơbâo kơnong sa bơyan đôč, bơyan tal 2 tal 3 ƀu thâo pla ôh. Bơyan phang pla, dưm hơbâo pruai hơdôm pă tŭ mơ̆n ăt ƀu đĭ hiam lơi, bơyan hơjan hlim lĕ ia kor hĭ. Tui hăng kâo ƀuh pla tơbâo hăng pla hơbơi ƀlang ƀu hơđong ôh. Kâo hlăk pla phun kuaih. Gơyut kâo pla hot djup, hơmâo hmăi mơ̆n kơmlai. Na nao amăng 5 thun ƀuh rơđah ñu hơđong hloh kơ pla tơbâo, kơmlai pơhrui glăi mơ̆ng 70-80 klăk prăk sa ha.

Tơring glông Êa Sup hơmâo đơ đam lŏn glai 1.765 kilomet karê anŏ prong rơhaih hăng lŏn dăo hloh amăng tơring čar Dak Lak, gêh gal kơ bruă akŏ pơjing anih ngă hmua pla kyâo boh troh pơtum, ngă tui hơdră mă yua măi mok phrâo. Amăng 10 thun rơgao, Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Lak ăt pơpha hơdôm hơpluh rơbâo ha lŏn glai ngă hmua hăng glai pioh kơ sang bruă sĭ mơdrô lông ngă lăng, samơ̆ abih bang kơčăo bruă anun kah hăng glom boh pơtâo lê̆ trun amăng ia dơnao đôč, ƀu hơmâo kơčăo bruă pơpă ôh ba glăi boh tŭ yua laih anun kŏn hơmâo pô pơtong glăi rơđah phun ñu yua mơng pơpă ngă gun tơnap tap anun kiăng pơdah thâo hơdră phrâo tŭ yua hloh.

Hơmâo dơ̆ng tơlơi gun amăng kual lŏn pla tơbâo pơ anai, tơdah djop sang bruă ping gah, gong gai kơnuk kơna plơi pla tơring čar hơmâo anăp nao pơsir djơ̆, Êa Sup amra tơnap yơh dưi ngă djơ̆ tơhnal pơkă man pơdong plơi pla phrâo, kah hăng tơhnal pơkă lui hlâo, pơphun ngă bruă, hnong pơhrui glăi kơ mơnuih ƀôn sang, djru sang anŏ ƀun rin pơklaih mơ̆ng rin ƀun ư̆ rơpa hơđong kjăp.

Công Bắc – Đình Tuấn pô čih: Nay Jek pơblang