VOV4.Jarai - Rơnu\] rơwang hrơi tơjuh rơgao, Ding jum ia jrao dêh ]ar ta lăi pơthâo ba tơbiă hơdră pơjrao tơlơi ruă “Bơbrah kơso# phrâo” [ơi dêh ]ar Kha]. Tơlơi ruă hmâo tưp hyu lu dêh ]ar kah hăng Japan, Thái Lan.

Ding jum ia jrao dêh ]ar ta pơtă kơđiăng hăng hơdôm mơnuih hmâo tơlơi ruă gah jơlan suă jua tơdu, biă `u tơdah nao rai mơng kual hmâo klin ngă, khom lăng tui hăng đing nao pel e\p [ơi hơdôm bôh sang ia jrao mơtăm hrom hăng anun pơtă hơdôm bruă pơgang pơgăn tơlơi ruă mơng plơi pla.

Hlâo kơ anun mơng blan 12/2019, Kha] ]ih djă pioh hơdôm mơnuih ruă bơbrah kơso# kraih akă rơđah bôh than ba truh [ơi hơdôm bôh sang ia jrao plơi prong Vũ Hán, tơring ]ar Hồ Bắc. Je# hăng anai [ing juăt bruă pơblang anai le\ sa djuai kơman phrâo gah djuai corona.

Kơman corona le\ sa djuai kơman prong amra ngă ruă tưp kơman mơng rơ-o\t juăt ba truh ruă kơso# kraih (SARS).

Sa dua djuai kơman ba truh tơlơi ruă [ơ [ia\ hloh, lom anun sa dua – kah hăng djuai Pơ[ut lu tơlơi ruă gah jơlan suă jua Trung Đông (MERS) – le\ kơtang hloh lu biă.

Ră anai gơnong bruă ia jrao glăk lăng tui khop kiăng pơgang pơgăn tơlơi ruă tưp mut, amăng anun hmâo bruă pel e\p pơ-iă drơi jăn abih bang mơnuih mut rai [ơi dêh ]ar Việt Nam; ba tơbiă hơdôm hơdră bo\ng glăi lom hmâo klin tưp.

Ding jum ia jrao dêh ]ar ta ăt mă yua mơn hơdră pơjrao kiăng hmao bo\ng glăi mơtăm lom hmâo mơnuih ruă tưp djơ\.

Mơnuih ruă đing djơ\ kơman nCoV hmâo hơdôm tơlơi brơi [uh kraih: Pơtuk, pơ-iă drơi, tơnap suă jua, amra ngă bơdjơ\ nao bơbrah kơso# kraih, tơdu suă jua kraih amra ba truh kơ djai, biă `u [ơi mơnuih hmâo tơlơi ruă anai lok nao lok rai, pran tơdu hăng [ing hmâo tơlơi ruă anai pơwot glăi mơng kual hmâo klin ngă.

Biă mă `u, hơdôm mơnuih do# hơd^p [udah hyu ]ua\ ngui nao pơ\ kual hmâo klin ngă hmâo tơlơi ruă yua kơ kơman corona phrâo amăng rơwang 14 hrơi hlâo kơ pơphun brơi [uh gru tơlơi ruă; je# giăm (amăng hrơi do# đom ruă 14 hrơi) hăng mơnuih duam pơ-iă drơi hăng tưp mut amăng jơlan suă jua kraih akă rơđah bôh than ba truh amăng rơwang 14 hrơi tơdơi kơ hyu ]uă ngui pơ\ kual hmâo klin ngă yua kơman corona phrâo.

Khă hnun hai, kiăng pơsit mơnuih ruă khom lăi glăi hăng pel e\p pơ]rang lăng. Ding jum ia jrao dêh ]ar ta brơi thâo, pơ]rang lăng hăng mơnuih đing đăo hmâo kơman corona phrâo le\ hơdră Real time RT – PCR hăng mơnong pel e\p le\ ia h`ir [ơi jơlan suă jua, ia khak, ia h`ir amăng jơlan suă jua dưi pơhrui mă hăng gai po\n kơpaih hăng rơnăk amăng anih anom djơ\ hơdră pơkă.

Amăng tơlơi pơtô ba anai,  Ding jum ia jrao dêh ]ar ta rơkâo abih bang hơdôm mơnuih đing đăo [udah hmâo amra khom dưi pel e\p [ơi kual pha ra ha jăn pơ\ sang ia jrao, dưi mă ia h`ir djơ\ hơdră pioh pơ]rang lăng, kiăng pơsit tơlơi ruă.

Mơnuih ruă pơsit kiăng ba nao pơ\ sang ia jrao lăng tui hăng kah đuăi abih bang; hơdôm sang ia jrao ngă tui bruă pơgang pơgăn klin ngă hăng mơnuih mă bruă ia jrao lom hmâo mơnuih ruă đing đăo.

Ră anai akă hmâo jrao pơjrao sit ôh, yua anun biă `u kơnong kơ pơjrao tui ano# `u pơdah gah rơngiăo đo#], thâo hăng pơsir hmao tlôn tơlơi tơdu suă jua, tơdu bôh [leh hăng amăng kian pruăi pơkon (tơdah hmâo)

Hăng mơnuih blung a đing đăo djơ\ kơman corona phrâo, hơdôm bôh anom kiăng djă pioh gru hmâo mă hăng ba nao pơ\ hơdôm anih anom pel e\p lăng dưi hmâo Ding jum ia jrao dêh ]ar ta brơi pơsit.

Hơdôm bruă pơgang pơgăn lar tưp hyu kơman corona phrâo dưi hmâo Ding jum ia jrao dêh ]ar ta pơtă hăng djop mơnuih le\ gôm bơnal [ơi adung mơbah hăng nao pơ\ anom ia jrao pel e\p mơtăm lom hmâo gru brơi [uh [ơi jơlan suă jua.

Agaih rơnăk drơi jăn; Rao tơngan na nao hăng ia ]ơ[u hăng ia [udah hăng ia rao tơngan hmâo kôl, biă `u tơdơi kơ pơha`, pơtuk [udah uă ia adung. Gôm adung, mơbah lom pơha` hăng pơtuk, glom lui bơnal hla pơ-ar uă adung amăng kơthung djah pha ra hmâo kơno\p gôm.

Pơhlôm [ong huă djop. {u djup hot.

Agaih anih anom do#, djă pioh ayuh hyiăng [ơi anih do# [udah [ơi anih mă bruă klă. Be\ giăm hăng tum pơ[ut lu mơnuih, anih [u rơhaih.

Hơdư\ [ia\ giăm hăng djop hlô rông, hlo dlai. Tla#o jrao pơgang hlôm hlâo djop tơlơi ruă.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih pơblang