VOV4.Jarai-Hăng mơnuih [on sang Hrê do\ pơ kual ]ư\ siăng gah yu\ tơring ]ar Quảng Ngãi, hmư jua ]ing, jua hơgor le\ sa tơlơi đăo kơ yang rơbang, jing gơnam yom pơphăn phara pơtruh brơi ană mơnuih hăng bơngăt yang.

Bơ hơdôm er tơlơi adoh ta lêu, ka choi gru đưm ăt djă pioh lu mơta tơlơi khăp pơpu\, tơlơi kiăng prong prin mơ\ng mơnuih djuai ania Hrê.

Ră anai, [ing tha rơma pơ anai glăk kret kruai ngă bruă gir run djă apui kiăng jă na nao pơtô brơi gru grua kơ djop rơnuk hlăk ai djuai ania Hrê.

Mơnuih djuai ania Hrê pơ plơi Teng, să Ba Thành, tơring glông Ba Tơ, tơring ]ar Quảng Ngãi juăt pơtum amăng anih ‘’Djă pioh hăng pơđ^ tui gru grua nua yom amăng plơi Teng’’ sit ngă yang ngui ngor mơak tui gru đưm.

Kah hăng bơyan ngă yang thun phrâo [ong tết laih rơgao, tơlơi ngă yang prong hloh mơ\ng djuai ania Hrê le\ ngă yang tu\ jum khul yang rơbang bơngăt jua, atâo ơi yă glăi ngui [ong huă ngă yang thun phrâo.

Djuai ania Hrê lăng anun kah hăng tơlơi pơpu\ bơni kơ khul yang rơbang, bơngăt jua ơi yă atâo đưm hơmâo djru laih kơ ană tơ]ô, plơi pla ha thun mă bruă bưng băi; rơkâo thun phrâo dơ\ng djop pô hiam jong hơtai drơi jăn, mơak mơai soh sel.

Laih ngă yang amăng djop sang gru đưm djuai ania, mơnuih [on sang pơtum jum dar tơpur go\ [udah ]eh tơpai, bơ mơ`um ră ruai, lui h^ abih tơlơi gleh tơnap, tơlơi [u mơak amăng sa thun rơgao, hrom hơbit pơ]rông sai, lăng nao pơ anăp thun phrâo dơ\ng klă hiam hloh.

Ayong Phạm Văn Sây, plơi Teng, să Ba Thành, tơring glông Ba Tơ, tơring ]ar Quảng Ngãi lăi le\, hăng djuai ania Hrê, kơbao jing hlô mơnong yom biă mă, ngă yang yang khăp kiăng laih anun je\ giăm hăng tơlơi hơdip mơnuih [on sang amăng plơi.

Hlâo kơ ngă yang thun phrâo, r^m sang ano\, ngă yang pơpu\ kơ war, drông krư\ kơbao [ơ\i hlâo:

‘’Mơnuih djuai ania Hrê pơ anai ngă yang kơbao kiăng ha thun dơ\ng kơbao prong tui. Rơkâo brơi kơbao nao [ong rok, nao ]uar hmua, huăi klin kheng ngă.

Ngă yang hăng ană mơnu\, pơpu\ kơ hlô mơnong rông je\ giăm hăng mơnuih [on sang djuai ania Hrê pơ anun’’.

Amăng hơdôm hrơi [ong tết ngă yang thun phrâo, eng ao, tuai, abăn khăn hiam hloh yua [ing yă, [ing am^, [ing amai pô mơ`am mơnuih [on sang ba tơbiă pơdah thâo yơh ]ut h’ô, buh băn.

Lăng nao kơ r^m gru bơnga, ia iom mơ`am, du` kơteh mơ\ng abăn ao tuai kơteh hiam biă mă, hơmâo ia ju\ ko#, mriah kơ`^, hêm, mơtah. Yă Phạm Thị Điền, thun anai 70 thun laih samơ\ r^m hrơi ăt greh gru` do\ mơ`am, do\ kơteh nao mrai ao đưm djuai ania Hrê.

Yă Điền le\ sa amăng [iă mơnuih đô] thâo kơ bruă rơwơi mơ`am mrai đưm amăng plơi Teng, kiăng djă pioh hăng pơtô glăi kơ ană tơ]ô rơnuk tơdơi:

‘’Kâo mơ`am mrai dơ\ng mơ\ng kâo do\ anet. Yă kâo pơtô glăi, pơ]râo brơi thâo mơ`am mrai, thâo dơlôn hmlơi, rơwơi mrai.

Ră anai, kâo mơ`am hiam hloh, klă hloh, pơtô kơ ană tơ]ô, brơi gơ`u thâo mơ`am. Kâo ngă na nao, [u lui ôh. Do\ hơdip le\, ăt khom ngă, djai kah lui’’.

Hơmâo am^ pơtô ba bruă pe\ kơpaih ngaih mrai, ană đah kơmơi yă Điền le\ Phạm Thị Sung pok anih s^ mơdrô anăn Shop Hrê [ơi plơi pla pô, plơi Teng, să Ba Thành, tơring glông Ba Tơ mơtam.

Hơdôm eng ao gru đưm, gơnam yua pe\ gông, atông bro\ adoh suang djop mơta…je\ giăm hăng tơlơi hơdip mơda mơnuih [on sang djuai ania Hrê, dưi hơmâo amai Sung lăi pơthâo, pôr brơi kơ [ing tuai thâo hăng s^ kơ [ing tuai nao blơi.

Gơnam s^ mơdrô anai, jai hrơi lu tui. Lu adơi amai djuai ania Hrê pơ plơi Teng, să Ba Thành yua mơ\ng anun mơ\n hơmâo prăk pơhrui glăi, pơđ^ tui tơlơi hơdip mơda sang ano\.

Anai ăt jing hơdră pioh kơ [ing mơnuih thun do\ hlăk ai kah hăng amai Sung ngă kiăng bơwih [ong huă, djru djă pioh gơnam gru grua, pơđ^ tui nua hiam mơ\ng gru ama grua am^ djuai ania Hrê:

‘’Kâo pok shop ngă anih s^ mơdrô anai, djru hrom amăng bruă djă pioh gru grua hiam klă mơ\ng djuai ania Hrê.

{u djơ\ kơnong pioh glăi kơ bruă mă djuai ania Hrê mơ\ng rơnuk anai truh pơ rơnuk pơko\n đô] ôh, kiăng e\p prăk ngă hơđong tơlơi hơdip mơda kơ mơnuih [on sang pơ anai dơ\ng’’.

Ră anai, hơmâo năng ai 70% mrô mơnuih amăng tơring glông Ba Tơ jing mơnuih djuai ania Hrê.

Gru grua hiam klă đưm djuai ania Hrê lu mơta biă mă. Hrom hăng anun, tơlơi ngă yang ngui ngor mơak, tơlơi phiăn đưm, tơlơi adoh suang pe\ gông atông bro# djuai ania Hrê do\ djă pioh na nao kah hăng er tơlơi adoh Ta lêu, ka choi mơak biă mă.

Ơi Trần Trung Triết, Khua jơnum min mơnuih [on sang tơring glông Ba Tơ, tơring ]ar Quảng Ngãi lăi, tơring glông gơ`u ăt gleng nao mơ\n kơ bruă djă pioh pơđ^ tui nua yom mơ\ng gru grua đưm hăng pơđ^ kyar bruă ]ơkă tuai hyu ngui, e\p lăng:

‘’Mơ`am mrai đưm Hrê plơi Teng dưi tu\ yap jing bruă gru grua yom phara dêh ]ar. Anai le\ anih djă pioh gru grua hiam klă.

Tơring glông git gai bruă pơtô hrăm kơ [ing kơhnâo, ngă gêh gal kơ gơ`u pơđ^ kyar bruă mă. {ơi anăp le\ djă pioh bruă mă, tơdơi kơ anun pơđ^ kyar tui anăp bơwih [ong huă.

Biă mă `u djă pioh gru grua hiam klă mơ\ng djuai ania [iă lir hơbit hăng bruă ]ơkă tuai hyu ngui amăng tơring glông’’.

Nay Jek: Pơblang hăng pôr