VOV4.Jarai - Hăng djuai ania Êđê ƀơi tơring čar Dăk Lăk, mơng đưm đă ră hlâo, pin ia hơmâo lăng kah hăng pran hơdip mơng plơi pla. Rơnuk anai, kiăng pin ia hơmâo ia rô hiam na nao, pioh mơñum, pioh yua amăng sang anŏ, lu plơi pla djuai ania Eđê thâo pơmin wai pơgang hơdjă anih hơdip, glai klô. Hăng ƀig gơñu, pơgang hiam anih anom gah hlâo ia lĕ bruă djă pioh răk lui pin ia - pran hơdip mơng plơi pla.

Rim mơguah ƀudah yang hrơi tlam hơhuñ, pin ia Dăm Yi ƀơi ƀuôn Sah A, să Ea Tul, tơring glông Čư̆ M’gar, tơring čar Dăk Lăk ăt hơmâo lu mơnuih nao mơn, hơmâo ƀing tha ƀing čơđai nao. Ia čơnang rơ-ơ̆ biă mă, rô amăng đing kram pơđuai trun pơ boh pơtâo, ƀơi rơnap, ngă mơñi ƀơ ƀrĕ. Hrŏm hăng jua ia mơñi lĕ jua pơhiăp mơng ƀing adơi amai nao sô̆ ia, ƀudah hmư̆ ƀing čơđai kiăo tui amĭ ama ñu nao mơnơi, boh sum ao pơrơhôl, tlao rơ-ek rơ-ek. Yă H’Ven Ayun, dŏ ƀơi ƀuôn Triă, să Ea Tul, tơring glông Čư̆ M’gar brơi thâo, djuai ania Êđê mơng đưm lêng ruah anih pơdong plơi khŏm hơmâo ia hơdjă, hơmâo ia čă rô hrơi mlăm, rô rim thun ƀu thâo thu.

Lu mơnuih djuai anai Êđê ăt juăt nao sô̆ ia mơguah tlam mơn pơ pin ia.

Ia yua lĕ pran hơdip mơng ană plơi pla, djru ba glăi kơ ană plơi hơmâo bơyan pơdai mơboh jor kơtor mơboh lu; tơlơi hơdip trơi pơđao yâo mơ-ak; glai lĕ anih hơmâo yang rơbang lăng ba plơi pla. Kiăng hơmâo ia hơdjă, jơngeh, neh met wa amăng plơi gum lăng ba phun kyâo glai gah hlâo ia. Yua dah neh met wa thâo hluh rơngiă glai lĕ amra thu ia, sa ƀĕ kyâo prong hơmâo arăng drôm hĭ amra ngă ia hram aset tui mơn. Rơngiă glai, rơngiă pin ia lĕ plơi pla ƀu hơmâo dong tah. Yua hnun, glai jum dar pin ia lĕ amra hơmâo ană plơi pơgang ba hiam tui hơđăp. Yă H’Ven Ayun brơi thâo, rim wơ̆t hrơi tơjuh, neh met wa amra rơmet rơmot pin ia hơdjă, agaih.

“Pin ia mơng djuai ania Êđê mơng đưm đă ră hlâo lĕ ia čă mơng hlâo ia, anih hơmâo lu phun kyâo pơprong, ia hơdjă biă. Lơ̆m hơmâo hơjan lĕ ia hơjan kor pơđuăi abih hlŭ hlang, asuk ruk, hla kyâo djŏp mơta hơmâo ană plơi rơmet djel, hơmâo rơmet na nao, rim blan nao rơmet soh kiăng ia ñu hơdjă”.

Pin ia hơmâo anih mơtah rơ-ơ̆ jing anih hơmâo ƀing tha, čơđai amuaih nao ngui.

Rơnuk anai mah rim sang anŏ hơmâo ia bơmun, ia ƀum pioh yua, samơ̆ lu mơnuih djuai ania Êđê ăt juăt nao sô̆ ia mơguah tlam ƀơi pin ia mơn. Lơ̆m nao sô̆ ia ƀing gơñu pơbưp, tơña bla, ră ruai mơ-ak biă. Tơdah tui đưm hlâo, jơlan mơng plơi nao pơ pin ia ƀu hiam đơi ôh, jơlan amur đôč, jơlan plung kơdư. Ră anai ƀơi lu plơi pla, jơlan nao pơ pin ia hơmâo pơkra hăng bê tông laih, hơmâo man gai rơñan hŭi tơbor. Ƀơi anih đa, ƀơi pơnăng hăng đing ia hơmâo pơkra hăng bê tông mơn, mă yua đing pơsơi ngă tông ia. Tui hăng yă H’Djuôn Niê, ƀơi ƀuôn Phơng, să Ea Tul, tơring glông Čư̆ M’gar, hơdră anai djru pin ia hơdjă hloh. Lơ̆m jơlan nao rai klă lĕ hơmâo lu mơnuih nao pơ pin ia hloh, wơ̆t hăng ƀing tuai mơng taih.

“Mơng hrơi thâo man pơkra hăng bê tông, xi măng kiăng hiam, hơdjă, kiăng ia yua hơdjă, hưai hơmâo asuk ruk, djah hơƀak. Gơmơi kiăng pin ia dŏ hơmâo phun kyâo prong gah hlâo ia, phun kyâo lĕ ƀing ta khŏm wai lăng, ƀu dưi koh drôm ôh, hơmâo phun kyâo kah mơng dưi djă bong ia, lŏn djrưh kah mơng hơmâo ia, ia ñu huăi thu, kiăng rim thun rim blan hơmâo ia rô soh”.

Rơnuk anai lu pin ia hơmâo pơkra glăi hăng bê tông, xi măng.

Rơnuk anai, plơi pla pơplih laih, lu pin ia ƀơi hơdôm boh plơi pla djuai ania Êđê rơngiă tui amăng ƀrư̆ ƀudah arăng lui soh. Ba truh tơlơi anai lĕ yua phun kyâo prong arăng koh drôm abih, đang glai mơng hlâo ia aset tui, ngă ia hram aset tui, jing pơ pin ia ƀu hơmâo ia, ƀudah ia ƀu hơdjă dong tah. Ƀơi anăp tơlơi anai, gong gai ƀơi Dăk Lăk hơmâo hơdră mă glăi kual lŏn giăm pin ia či pok prong pla kyâo glai ƀơi pin  ia, tuh pơ alin pơkra ming, pơdong glăi pin ia kơ ană plơi pla. Tui hăng ƀơi phường Đạt Hiếu, plơi prong Buôn Hồ, ră anai, glai rưng ƀơi pin ia ƀuôn Kli A dŏ glăi năng ai ñu 1000m2. Tui hăng yă Nguyễn Thị Trúc, Khua git gai Ping gah phường Đạt Hiếu, ƀơi anai glăk pơtrut ngă bruă tañ či mă glăi 0,8 ektar lŏm jum dar pin ia ƀuôn Kli A.

“Plơi prong lăng ba biă bruă pơgang ba pin ia ăt kah hăng pơgang ayuh hyiăng lŏn adai, git gai na nao mơtăm yơh kiăng čuk pơkra pin ia anai, ba pơmut kual lŏn anun amăng bruă čuk pơkra kiăng thâo wai lăng. Hăng ană plơi ƀơi ƀuôn anai lĕ gơñu thâo pơmin biă amăng bruă pơgang anih hơdip laih anun pơgang ba pin ia, gơñu hơmâo ngă tui klă, huăi glŏm asuk gah rơngiao, phun kyâo pơtâo gơñu ăt pơgang ba mơn, huăi koh drôm hơget ôh, thâo rơnăk biă”.

Bơ ƀơi tơring glông Čư̆ M’gar, mơng thun 2011, Khul hlăk ai Čư̆ M’gar hơmâo pơphun pơkra ming, pơdong glăi sa, dua pin ia hăng bruă nao kih rơmet, dloh glông ia rô, pơtô pơblang kiăng ană plơi thâo mă yua ia klă hăng wai lăng ia, pơgang ba glai rưng gah hlâo ia. Anom bruă gru grua ăt pok pơhai bruă pơgang ba gru grua đưm, amăng anun hơmâo pin ia hăng tơlơi ngă yang pin ia. Ơi Y Mang, Kơ-iăng khua anom bruă gru grua - pôr pơhing tơring glông Čư̆ M’gar, tơring čar Dăk Lăk brơi thâo:

“Amăng thun blan rơgao, Anom bruă gru grua - pôr pơhing hơmâo lăi pơthâo kơ Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring glông pơphun pơkra ming hiam pin ia kơ mơnuih ƀon sang. Amăng anun hơmâo rơmet anih anom, pơgang ba jum dar pin ia, pla kyâo, akŏ pơdong grup kăng anih pơgang, wai lăng brơi pin ia mơng ană plơi. Hloh kơ anun dong, khŏm djă pioh tơlơi hơdip hiam, biă ñu gru grua mơng mơnuih djuai ƀiă, djă pioh tơlơi ngă yang pin ia, kiăng gru grua tơlơi phiăn đưm hơmâo djă pioh, tal dua dong lĕ ia yua hơdjă”.

Mơng tơlơi pơmin wai lăng pin ia - pran tơlơi hơdip, mơnuih djuai ania Êđê ƀơi Dăk Lăk thâo pơmin hloh kơ bruă pơgang ba ayuh hyiăng lŏn adai, pơgang ba glai rưng gah hlâo ia kiăng djă bong ia yang pơjing mơng plơi pla. Yua hnun, hơdôm pin ia mơng djuai ania Êđê ăt hơmâo djă pioh mơn, jing gru grua hiam pioh lu kơ ană tơčô mô yâo.

H’Xíu: Čih - Siu H’Mai: Pơblang