VOV4.Jarai - Gum pơgôp lĕ gru grua yôm phăn mơng djop djuai ania dŏ hơdip hrŏm amăng tơring čar Trà Vinh. Yua kơ hơmâo tơlơi gum pơgôp anai ba glăi tơlơi dưi kiăng Trà Vinh găn rơgao tơnap tap, tơlơi lông amăng rơnuk blah ayăt pơklaih rơngai lŏn ia hăng pơjing plơi pla hiam klă tui ră anai.

Mơng đưm đă truh tŭ tă ră anai, mơnuih djuai anai Khmer lêng kơ gum pơgôp, mut hrŏm djop djuai ania amăng bruă pơjing hăng wai pơgang plơi pla, lŏn ia. Amăng thun blan tơnap tap hloh mơng bruă ngă hơkrŭ ƀơi Trà Vinh, mơnuih djuai ania Khmer ƀơi anai ăt ha pran sa jua tui Ping gah, ngă hơkrŭ kiăng kơ pơklaih rơngai lŏn ia. Yôm hloh lĕ tal blah wang Đồng khởi thun 1960, djop djuai ania amăng tơring čar mut hrŏm blah pơkiăo đuăi ayăt, amăng anun hơmâo giăm 65.000 mơnuih djop djuai ania, ơi phơt yă yơng Khmer mut hrŏm. Sit biă ñu amăng blan 4 hing ang thun 1975, Trà Vinh lĕ tơring čar pơklaih rơngai hrŏm hrơi mông hăng Sài Gòn. Anai lĕ pran gum pơgôp ling tơhan hăng mơnuih ƀon sang, pran gum pơgôp djop djuai ania dŏ hơdip hrŏm amăng tơring čar. Ơi Thạch Minh Mẫn, sa čô mơnuih djru ngă hơkrŭ mơng ñu 16 thun brơi thâo:

“Hlâo kơ lơ 30/4, dêh čar ta iâu pơthưr mơnuih ƀon sang, ơi phơ̆t yă yơng mut nao kual tong krah tơring čar, dŏ tơguăn truh 11 mông yang hrơi dong lơ̆m hmư̆ arăng pơnah phao pơphun blah ngă ƀơi Trà Vinh, ơi phơ̆t yă yơng, mơnuih ƀon sang wŏt Yuăn, Khmer tơbiă hyu rok jơlan, đa djă hla kơ ngă hơkrŭ, đa ur Hồ Chí Minh hing ang, dêh čar Việt Nam kơdrưh ang”.

Ƀu djơ̆ kơnong ha pran sa jua amăng bruă blah wang, amăng rơnuk lŏn ia ta rơngai, djop djuai anai amăng tơring čar Trà Vinh lêng kơ thâo djru tơdruă amăng tơlơi hơdip mơda truh pơ hơdôm bruă hrŏm amăng plơi pla ala ƀon anun lĕ: man pơkra jơlan, man pơdong sang hră, pơčruih prăk djru čơđai hrăm hră …Kơnong amăng tơlơi hơdip mơda kơ neh met wa lêng kơ djru tơdruă amăng pơđĭ kyar bơwih ƀong huă amăng rĭm boh sang anŏ. Amăng anun hơmâo sang anŏ ba gru, anun lĕ sang anŏ ơi Đặng Văn Hùng dŏ ƀơi să Thạnh Hoà Sơn, tơring glông Cầu Ngang, sang anŏ ñu hơmâo hơdôm pluh ektar lŏn hmua, lơ̆m tơlơi hơdip jơnap laih, kơƀah mơnuih mă bruă, sang anŏ ñu brơi neh met wa djuai ania Khmer ngă jang jai. Laih anun lơ̆m hơmâo bruă hơget thơ neh met wa lêng kơ nao djru kơ ñu soh. Ơi Đặng Văn Hùng brơi thâo:

“Kâo kah lŏn hmua brơi neh met wa ngă jang jai pla boh ngu. Ƀơi anai lu mơnuih djuai ania ƀiă dŏ hơdip, lŏn hmua prong đơi yua anun kâo kah brơi mơnuih ƀon sang ngă. Hlâo anun ngă pơdai sa thun sa wŏt đôč, ră anai 3 blan yuă, yua anun 3 blan kiăng kơ 10 čô mơnuih mă bruă. Djop bruă kâo lêng kơ jak iâu arăng djru soh, mơng pruai kmơk, pruih jrao ăt jak iâu adơi ayong djru mơn, hajăn kâo ƀu anăm ngă ôh. Yua anun ăt plai ƀiă glêh glar, ngă hmua pơhrui glăi lu mơn”.

Yua mơng pran gum pơgôp anun ngă kơ tơring čar Trà Vinh lêng hơđong amăng bruă kơđi čar, pơhlôm rơnuk rơnua mơnuih mơnam. Mơnuih djop djuai ania amăng tơring čar đăo gơnang nao khua mua Ping gah hăng Kơnuk kơna, hơđong pran bơwih ƀong huă, hrưn đĭ tơlơi hơdip mơda. Ră anai tơring čar ƀu hơmâo sang anŏ pơpă dong tah ƀun rin lĕ hơdôm sang anŏ kơnuk kơna čem rông ba; mrô sang anŏ ƀun rin tui hơnong pơkă kơƀah djop mơta truh ră anai dŏ 1,6%, sang anŏ ƀun rin lĕ mơnuih djuai ania Khmer dŏ pơ gŭ 4%; hơmâo 5/9 boh tơring glông djơ̆ hăng tơlơi pơkă hăng dưi ngă pơgiong amăng man pơdong plơi pla phrâo. Ơi Thạch Khôl, sa čô mơnuih apăn bruă samơ̆ pơdơi thun tha laih ƀơi să Kim Sơn, tơring glông Trà Cú hok mơ-ka brơi thâo:

“Hơmâo tơlơi đing nao gum djru amăng tơlơi hơdip mơda kơ mơnuih ƀon sang, amăng bơwih ƀong ngă đang hmua hơmâo arăng pơtô brơi boh thâo pla pơpjing, pơplih pơjeh phun pla ba glăi pơhrui hmâo hmăi. Ră anai hơmâo sang hră, sang ia jrao, tơdrông tua; hlâo kơ hrơi pơklaih rơngai ƀơi anai sang aliang soh, samơ̆ ră anai lêng kơ sang man pơdong phrâo soh”.

Ră anai Jơnum min djop djuai ania mơnuih mơnam Việt Nam djop gưl amăng tơring čar Trà Vinh glăk tŏ tui lăi pơthâo gru grua hing ang mơng rơnuk ngă hơkrŭ Việt Minh, pơtrut amăng bruă pơtô pơblang, pơsur mơnuih ƀon sang ngă tui hơdôm tơlơi dưi mơng bruă “Abih bang mơnuih gum pơgôp man pơdong plơi pla phrâo, plơi prong hiam klă” pơlir hăng hơnong pơkă pơhrŏ trun ƀun rin hơđong kjăp, pơgôp ngă pơgiong tơlơi pơplông “Trà Vinh hrŏm hăng đơ đam dêh čar gum tơngan hrŏm man pơdong plơi pla phrâo”, “Đơ đam dêh čar djru brơi mơnuih ƀun rin - Anăm brơi hlơi ôh dŏ glăi gah tlôn”….

Ơi Phạm Tiết Cường, Kơ-iăng Khua Jơnum min djop djuai ania mơnuih mơnam Việt Nam tơring čar Trà Vinh brơi thâo kiăng kơ tŏ tui prong kơtang mơng abih bang mơnuih, pơjing Trà Vinh jai hrơi pơđĭ kyar, pơ anăp anai, Jơnum min djop gưl amăng tơring čar Trà Vinh tŏ tui hơkrŭ glăi pran gum pơgôp amăng djop djuai ania, anai lĕ tơlơi găn rơgao amăng rơnuk ngă hơkrŭ ƀơi ƀon lan:

“Găn rơgao rơnuk ngă hơkrŭ lơ̆m hơmâo abih bang mơnuih mut hrŏm; wŏt mơnuih djuai ania ƀiă amăng plơi pla ala ƀon truh pơ plơi prong; laih dong mơnuih djuai anai ƀiă mơng hơdôm tơring đăo mơng anun pơjing rai pran kơtang hăng ba glăi tơlơi dưi. Tơlơi găn rơgao mơng gum pơgôp abih bang mơnuih ƀon sang jing tơlơi yôm phăn pioh glăi djop rơnuk mơng Ping gah hăng mơnuih ƀon sang tơring čar Trà Vinh hăng amra jing tơlơi yôm amăng ngă hơkrŭ amăng tơring čar pơ anăp anai”.

Lơ̆m dŏ hơdip Wa Hô hơmâo pơtă tui anai: “Kâo pơtă kơ abih bang mơnuih ƀon sang gum mut hrŏm abih bang. Rơma đeng tơngan ăt hơmâo đen glông, đêng ber. Samơ̆ đeng glông ƀudah ber ăt amăng sa ƀĕ tơngan. Amăng hơdôm klăk čô mơnuih ăt hơmâo pô anai pô adih, samơ̆ abih bang lêng mơng sa ơi yă soh. Yua anun ƀing ta kiăng khăp pap tơdruă, yua ƀing ta lĕ ană Lạc tơčô Hồng, hlơi hlơi lêng kơ khăp lŏn ia ta soh. Mơng anun kah mơng hơmâo pran gum pơgôp, pran gum pơgôp amra pơjing rai tơlơi hơdip pơgi kơdih hing ang hiam klă”. Tơlơi pơtă mơng wa Hô jing tơlơi črâo ba amăng bruă mă mơng Ping gah, Kơnuk kơna hăng abih bang mơnuih ƀon sang amăng tơring čar Trà Vinh.

Thạch Sa Oanh: Čih

Siu Đoan: Pơblang