VOV4.Jarai - Hơdôm thun giăm anai yua kơ ngă tui tơlơi c\râo trun mơng tơring c\ar Kontum, mơnuih djuai ania Sơđăng [ơi hơdôm tơring glông: Kon Plông, Tu Mơ Rông hăng Đăk Glei hơmâo pơphun pla lu phun akha kyâo ba glăi prăk pơhrui lu hloh.

Truh rơnuc\ thun 2019 laih rơgao yua kơ pla phun sâm Ngọc Linh, sâm hre\ hro\m hăng hơdôm phun akha kyâo pơko\n, hơmâo lu mơnuih djuai ania Sơđăng hrưn đ^ pơdrong asah.

Hơdôm hrơi rơnuc\ thun, dua rơkơi bơnai sang ano\ amai Y Hiếp, do\ [ơi plơi Tư Rang, să Ngọc Linh, tơring glông Đăk Glei, tơring c\ar Kon Tum ăt do\ jec\ amec\ pơhrui phun sâm hre\.

Amai Y Hiếp pơhrui sâm hre\

Amai Y Hiếp hok mơ-ak brơi thâo, sâm hre\ klơi đ^ hơdôm hơ[ơi s^ abih hơdôm anun. Phun pơprong 8 ară akha sa k^ s^ nua `u 200 rơbâo prăk, phun mơng 10 truh 15 ară akha s^ 150 rơbâo prăk. Phun akha anet s^ mơng 50 truh pơ 80 rơbâo sa k^.

R^m hrơi sang ano\ amai Y Hiếp pơhrui mơng 4 truh 5 klăk prăk sâm hre\. Thun hlâo kơnong prăk s^ akha sâm hre\ sang ano\ `u dưi pơhrui giăm 250 klăk prăk. Thun anai pla pơjing gêh gal, năng ai `u nua s^ mơdrô lu [iă dong:

Pla phun akha sâm hre\ dưi pơhrui lu [iă phun kơphê. S^ mơdrô hơmâo nua hăng amu` ba s^ mơdrô laih dong pla pơjing amu` mơn. {ing gơmơi kơnong pla laih anun pơhrui đôc\ mơ\ hơmâo arăng rai blơi tơl hmua. Thun anai phun akha sâm hre\ pla pơjing hiam, akha prong hăng hiam r^m hrơi klơi dưi s^ giăm 5 klăk prăk. Tết thun anai năng ai `u amra [ong Tết mơ-ak mơn.

Kar hăng sang ano\ amai Y Hiếp, mơnuih djuai ania Sơđăng [ơi hơdôm să: Mường Hoong, Ngọc Linh (tơring glông Đăk Glei); Tê Xăng, Măng Ri, Ngọc Lây (tơring glông Tu Mơ Rông); Măng Bút, tơring kual Măng Đen (tơring glông Kon Plông) pla phun akha sâm hre\ gah tơgu\ kyâo glai, pla pơplah amăng hmua pla hơbơi plum, kơphê …. Hăng lêng ba glăi tu\ yua.

Djuai ania Sơđăng [ơi tơring glông Đăk Glei pơhrui phun akha kyâo

Sit biă `u brơi [uh bruă pla pơjing phun akha kyâo [ơi kual mơnuih djuai anai amăng tơring c\ar Kontum gêh gal biă mă. Bơ hơdôm phun akha kyâo dưi pơhrui s^ mơdrô nua yôm anun le\ sâm Ngọc Linh hăng sâm hre\ (Hồng đẳng sâm), le\ hơdôm phun pla juăt c\ăt [ơi anai yua anun mơnuih [on sang thâo tong ten bruă pla pơjing.

Tơdah sâm Ngọc Linh dưi pla kơnong gah tơgu\ glai kyâo amăng kriang c\ư\ glông, sâm hre\ pla amu` [iă dưi pla djop kriang c\ư\ phara. {ơi tơring glông Kon Plông hăng Tu Mơ Rông, mơnuih djuai ania Sơđăng glăk pơphun pla lu phun akha kyâo pơko\n dong anun le\ phun đương quy.

Amai Y Mua, do\ [ơi plơi Đăk Ne, să Măng Cành, tơirng glông Kon Plông brơi thâo, r^m thun sang ano\ hơmâo dong prăk pơhrui hơdôm pluh hlăk prăk yua kơ pla phun akha kyâo anai:

Phun đương quy pla amu` [iă phun kơphê. Kâo pla phun akha kyâo anai 2 thun laih hăng dưi pơhrui lu prăk. Kâo pla phun anai 2 thun laih hăng pơhrui lu biă mă. {ing mơdrô `u nao tơl hmua blơi mơtăm yơh. Akha kyâo kâo s^ 1 k^ 40 rơbâo prăk bơ hla 1 k^ 2 rơbâo prăk. Pla phun đương quy kiăng hơmâo dong prăk pơhrui hăng sang ano\ gơmơi pla [iă tơnap tap.

Boh tu\ yua mơng tơlơi bơ wih [ong huă, bruă pla phun akha kyâo ba glăi prăk pơhrui lu hloh pơhmu hăng hơdôm phun pla pơko\n. Hăng phun akha kyâo sâm Ngọc Linh, mơnuih [on sang hơdôm să Tê Xăng, Măng Ri, Ngọc Lây [ơi tơring glông Tu Mơ Rông hơmâo pla giăm 30 ektar.

R^m k^ akah sâm Ngọc Linh do\ mơtah hơmâo wo\t hla hăng akha glăk hơmâo nua giăm 100 klăk prăk. R^m thun phun akha sâm Ngọc Linh tha mơboh hơdôm pluh asar. Kiăng kơnong ha mơkrah amăng anai pla pơdjuai c\ăt, r^m phun anah pơjeh dưi s^ kơ mơnuih [on sang giăm 300 rơbâo prăk.

S^ anah pơjeh sâm Ngọc Linh brơi mơnuih [on sang

Bơ hơdôm phun akha sâm hre\, ră anai mơnuih djuai ania Sơđăng lu mơnuih ăt glăk pla pơplah hăng sa, dua phun pla pơko\n, pla do\ aset. Tui hăng mrô ju\ yap mơng gơnong bruă ngă hmua tơring c\ar Kontum, tơdah pơphun pla klă, r^m ektar akha sâm hre\ amra pơhrui rơbêh 1 klai prăk.

Ơi Lê Đức Tín, Kơ-iăng jơnum min mơnuih [on sang tơring glông Kon Plông brơi thâo, bruă pơđ^ kyar pla phun akha kyâo pok rai jơlan pơklaih mơng [un rin hơđong kjăp brơi mơnuih [on sang.

Dua thun laih rơgao bruă pơphun pla aka [u lu, hmua pla aka [u prong mơ\ hơdôm akha kyâo blung a ăt pơsir brơi bruă pơklaih mơng [un rin hăng hơmâo sang ano\ hrưn đ^ pơdrong asah.

C|ang rơmang amăng giăm 2 thun pơ anăp hăng rơ wang tơdơi kơ thun 2020 tui hơdră bruă pơđ^ kyar ngă hmua pla phun akha kyâo anai mơnuih [on sang amra ta` pơklaih mơng [un rin hăng mrô hro\ trun [un rin lu hloh hăng hơđong kjăp.

Djru mơnuih [on sang pok prong đang hmua pla phun akha kyâo pơđ^ kyar tơlơi bơ wih [ong huă amăng sang ano\, amăng thun 2019, hơdôm tơring glông Đăk Glei, Tu Mơ Rông hăng Kon Plông hơmâo pơphun hro\m, pơlir hơbit lu jơlan hơdră djru mơnuih ngă hmua anah phun pla, kmơk ….

Hăng nua prăk kak truh hơdôm pluh klai prăk. Laih dong, gơnong bruă ngă hmua tơring c\ar Kontum kơtưn bruă pơtô pơblang boh thâo phrâo amăng pla phun akha kyâo brơi mơnuih ngă hmua.

Ơi Phạm Thanh, Khua anom bruă wai lăng kual ngă hmua mă yua boh thâo phrâo Măng Đen brơi thâo, anom bruă glăk đing nao pla 7 djuai pơjeh akha kyâo. Thun 2019 hơmâo s^ brơi mơnuih [on sang, anom bơ wih [ong s^ mơdrô amăng tơring c\ar rơbêh 300 rơbâo phun akha kyâo, rơbêh 40.000 phun đương quy, giăm 120 rơbâo phun lan:

Hơdôm phun akha kyâo anai mơ\ [ing gơmơi ba s^ mơdrô hiam hloh. Dua le\ [ing gơmơi djru brơi boh thâo pla pơjing brơi neh met wa dong. Pơtă pơtăn neh met wa bơyan dưi pla pơjing kiăng neh met wa ngă tui.

{ing gơmơi [uh hơmâo tơlơi dưi prong biă mă kiăng pơđ^ kyar phun akha kyâo. Hro\m hăng anun bruă pơđ^ kyar hơmâo tơlơi gum djru wo\t kmơk [udah djru brơi prăk kak tuh pơ alin blung a laih dong blơi gơnam tam ba glăi pơkra pơjing anai le\ tơlơi yôm prong biă mă.

Truh abih thun 2019 tơirng c\ar Kontum hơmâo pla pơjing 750 ektar phun akha kyâo, pơhrui rơbêh 3.900 tơ\n, aka [u ju\ wo\t sâm Ngọc Linh. Abih bang đang hmua pla akha kyâo amăng tơring c\ar pla lu hloh [ơi kual mơnuih djuai ania Sơđăng, anun le\ tơring glông: Kon Plông, Tu Mơ Rông hăng Đăk Glei.

Djuai ania Sơđăng pla sâm Ngọc Linh gah tơgu\ kyâo glai rưng

ro\m hăng tơlơi gum djru kiăng mơnuih [on sang pơđ^ kyar pla phun sâm pơklaih mơng [un rin hăng hrưn đ^ pơdrong asah, tơring c\ar Kontum hơmâo jao lo\n, brơi arăng yua lo\n apah, jao glai brơi 10 boh anom bơwih [ong s^ mơdrô pơphun tuh pơ alin, pơđ^ kyar hăng pơkra pơjing akha kyâo hăng đơ đam giăm 7.660 ektar.

Anai le\ tơlơi yôm kiăng mơnuih djuai Sơđăng hơmâo dong bruă mă, prăk pơhrui hơđong. Hăng pran jua hok mơ-ak amăng thun phrâo, mơnuih djuai ania Sơđăng pơc\rông lu biă mă kơ bruă pla pơjing sâm Ngọc Linh pơ tơgu\ glai kyâo, pok prong đang hmua pla sâm hre\, đương quy, lan kin tuyến, ngũ vị tử … kiăng hơmâo dong prăk pơhrui, hơmâo dong bơyan bơnga trơi pơđao yâo mơ-ak.

Siu Đoan: Pơblang hăng pôr