VOV4.Jarai - Amăng tơlơi hơd^p mơda mơng mơnuih [ơi kual Dăp Kơdư, bôh thâo ]ing hơgor le\ “kông ngăn” bôh thâo đưm, tơlơi ngă yang pha ra, yôm phăn. Khă hnun hai, tơlơi bơwih [ong s^ mdrô hăng tơlơi pơmut rai hơdôm bôh thâo pơkon glăk ngă ]ing hơgor amra rơngiă h^. Amăng lu thun je# hăng anai, gơnong bruă bôh thâo hăng neh wa djuai ania [ia\ hơdôm bôh tơring ]ar kual Dăp Kơdư hmâo laih lu jơlan gah pơsir pioh pơgang bôh thâo ]ing hơgor, amăng anun yôm phăn hloh le\ bruă pơgang hăng pơtô glăi atông ]ing hơgor.

Gru\p atông ]ing hơgor ]ơđai muai mơng Pleiku Roh (phường Yên Đỗ, plơi prong Pleiku), tơring ]ar Gialâi hmâo 17 ]ô mơnuih, hmâo lu hnưr thun pha ra samơ\ leng kơ hmâo sa tơlơi hrom le\ dưi hmâo nghệ nhân hlăk ai Siu Thưm, (tơkeng thun 1983) pơtô brơi ano# hor hăng hơdră atông ]ing. Ayong Siu Thưm brơi thâo, thun 2008, lom `u phrâo do# bơnai pơ\ Pleiku Roh, [ơi anai kơnong kơ hmâo sa gru\p atông ]ing mơng mơnuih tha rơma, anun `u pơsit pok anih pơtô atông ]ing brơi đo#] kơ hlăk ai hăng ]ơđai muai amăng rim mơmot. Anih hrăm dưi hmâo ană plơi do\ng yua hăng hmâo lu mơnuih gum hrom hrăm atông. Ăt mơng anun truh ră anai, Pleiku Roh hmâo dong 2 gru\p atông ]ing mơng tơdăm ngek hăng hlăk ai; jua ]ing tơtar amăng abih hơdôm tal hmâo hrơi jơnum ngui, ngă yang, đ^ sang phrâo mơng ană plơi:

“Ư-ang kơ drơi pô hmâo gir run djă pioh glăi ]ing hơgor hăng pơkra gông bro# djuai ania hăng kram djrao hăng ]ing kram, hăng bôh than ]ang rơmang djop mơnuih, biă `u [ing hlăk ai amăng plơi gum hrom kâo djă pioh bôh thâo ]ing hơgor đưm mơng pô. Ră anai ană tơ]ô kiăo tui jơlan gah bôh thâo phrâo mơ\ wor bit h^ bôh thâo đưm, gông bro# đưm mơng pô, kiăo tui ara\ng rơnuk anai [u hmao ôh lah. Khom djă pioh glăi gru hiam bôh thâo mơng ơi yă ta pioh glăi ]ing hơgor, thâo atông ]ing anun le\ phiăn juăt bôh thâo đưm mơng djuai ania pô. Tơlơi hơd^p mơda mơng neh wa Jarai pô do# lu tơlơi tơnap tap samơ\ anăm lui lơi ôh bôh thâo tơlơi hơd^p pran jua mơng ơi yă pioh glăi, yua anun le\ phun than pơtrut pran jua mơng djop mơnuih khom djă pioh na nao”.

Gru\p atông ]ing Pleiku Roh, phường Yên Đỗ, Pleiku

Ơi Siu Rên (plơi O, să Ia O, tơring glông Ia Grai) brơi thâo, djuai ania Jarai lăng ]ing hơgor le\ sa djuai kông ngăn mơng sang ano#. Yua kơ ]ing hơgor [u djơ\ kơnong kơ gơnam pioh atông rim wot mơ-ak, hning rơngôt ôh mơ\, `u do# pơdah tơlơi jơnap dong. Yua anun, abih bang hơdôm bôh sang ano# amăng plơi O leng kơ hrưn đ^ blơi sa ring ]ing kiăng mă yua amăng hơdôm tal yôm phăn mơng sang ano# pô mơ\, [u kiăng hyu rơkâo ring ]ing ara\ng yua tơdăng ôh.

}râo tơngan nao gah pơnăng sang hmâo yôl sir klep kơ ring ]ing, ơi Siu Rên pơ-ư pơ-ang, sang ano# `u hmâo 2 ring ]ing, 1 ring ]ing yôm, kơnong kơ mă yua kơ mơnuih tha rơma atông amăng hơdôm tal yôm phăn kah hăng pioh atâo, pơthi, trôm kơbao. ~u blơi ring ]ing anai rơgao hăng anai lu thun laih hăng nua rơbêh kơ 300 klăk prăk. Bơ\ ring ]ing ia kông hmâo 19 bôh hmâo nua rơbêh kơ 60 klăk prăk pioh [ing tơdăm atông amăng hơdôm hrơi ngă yang đ^ sang phrâo [u dah tuh [uai ană tơ]ô amăng sang ano#. Ơi Siu Rên brơi thâo dong:

“Kông ngăn khom pioh glăi kơ rơnuk tơdơi anai. Bơhmu tu `u ngă hmua ia, ngă hmua kơdư hmâo ano# [ong ano# huă, ano# pioh lui ăt yua kơ ană bă mơn. Yua anun bôh thâo ]ing hơgor ăt tui anun mơn, khul djă pioh kơ ană bă tơdơi anai, hmâo bruă hơget mơ-ak, hning rơngôt amăng plơi thơ ba tơbiă atông, ba nao atông mơ-ak hrom, rơngôt hrom hăng jua ]ing. Anun le\ phiăn juăt, bôh thâo phiăn juăt mơng djuai ania Jarai pô. Kông ngăn yôm phăn khom pioh glăi kơ ană tơ]ô, amăng anun yôm phăn hloh le\ ]ing Pat, djuai ]ing blơi hăng lu prăk kông ngăn. Dua le\ ]ing [u dưi s^ ôh, kơnong kơ blơi dong đo#] kiăng pioh glăi kơ rơnuk tơdơi anai. Ană tơ]ô tơdơi anai ăt tui anun mơn khom pioh glăi anăm s^ ôh kơnong kơ blơi mut hăng mă yua sui thun đo#]”.

Tha plơi Siu Rên giăm [ơi sa bôh ]ing yôm

Tui hăng bôh tơhnal pel e\p thun 2020, [ơi Gialai do# djă pioh rơbêh kơ 5.600 ring ]ing, amăng anun hmâo rơbêh kơ 930 ring ]ing yôm. Ră anai, đơ đam tơring ]ar hmâo 948 bôh plơi amăng 1.192 bôh plơi dưm dưm hăng 79,5% mrô plơi djuai ania [ia\ do# djă pioh ]ing. Amăng anun tơring glông Ia Grai le\ tơring glông hmâo lu ]ing hloh.

Rim thun, Gơnong bruă bôh thâo mơng abih bang hơdôm bôh tơring glông, plơi prong amăng tơring ]ar leng kơ pơphun hơdôm bruă pơplông atông ]ing gưl plơi pla, [ơk ]ing kơ hơdôm bôh plơi. Tơlơi anai [u djơ\ kơnong kơ djru pơjing bruă pơdah tơlơi atông ]ing hơgor ôh mơ\ `u do# pơtrut bruă pơgang ]ing hơgor mơng neh wa djuai ania [ia\. Ơi Nguyễn Xuân Hà, Khua Anom bôh thâo – pơhing plơi prong Pleiku brơi thâo dong:

“Rim thun plơi prong blơi hơdôm ring ]ing [ơk brơi kơ hơdôm bôh lơi kiăng pơhra\m atông, anom bruă djuai ania ăt pơphun mơn hơdôm anih pơtô ]ing kơ rơnuk hlăk ai. Bôh yôm le\ hơdôm tơlơi atông đưm, nghệ nhân pơtô glăi le\ tha plơi, mơnuih hmâo ara\ng đăo gơnang, anun [ing ]ơđai djă pioh thâo biă, hăng hor kơ atông ]ing dong”.

Ơi Nguyễn Đức Hoàng, Kơ-iăng Khua Gơnong bruă bôh thâo – bơkơja\p drơi jăn – tuai ]ua\ ngui tơring ]ar Gialai brơi thâo, amăng 15 thun rơgao, yap mơng hrơi bôh thâo ]ing hơgor kual Dăp Kơdư dưi hmâo UNESCO tu\ yap le\ tơlơi pơ]eh đưm hăng kông ngăn ană mơnuih, tơring ]ar hmâo ngă tui tơpă laih hơdôm tơlơi pơkôl, mơng bruă pơphun hơdôm mông ngă yang jơnum ngui atông ]ing hơgor prong, truh bruă pơpu\ kơ nghệ nhân ]ing hơgor, prăp lui ba ]ing hơgor mut pơtô [ơi hơdôm bôh sang hră:

“Tơring ]ar pơphun Festival ]ing hơgor Jar kơmar (2009), festival ]ing hơgor Dăp Kơdư (2018) hăng [ing gơmơi glăk ba tơbiă hơdôm bôh plơi pla ba ]ing hơgor mut amăng sang hră pơtô”.

Hăng hơdôm bruă mă sit nik, djop neh wa djuai ania [ia\ hăng gơnong bruă bôh thâo tơring ]ar glăk pơgang ba klă bôh thâo ]ing hơgor ba glăi bôh tơhnal./.

Nguyễn Thảo: Pô ]ih – Siu H’ Prăk: Pô pơblang