VOV4.Jarai- Tơlơi rơwang rơweh [ơi phung ]ơđai muai, [ơi tơring ]ar Gialai lăi hjan păn, laih anun [ơi kual }ư\ Siăng anai hasa tơlơi hu^ rơhyưt bia\ mă.

 

Mrô ]ơđai gah yu\ 5 thun, ama\ng kual }ư\ Siăng ta anai, rơwang rơweh ră anai lu bia\ mă hloh ama\ng lon ia ta.

 

Tơlơi rin rơpa, tơkeng ana\ lu, yua tơlơi akă thâo hluh, ba truh phung ]ơđai rơwang rơweh, [ơi djo\p plơi pla mơnuih [ôn sang djuai ania [ia\ gah tơring ]ar Gialai do\ lu đơi.

 

{ơi lu boh plơi pla gah tơring ]ar Gialai, phung ]ơđai muai rơwang rơweh lu bia\ mă, boh nik ]ơđai gah yu\ 5thun.

 

Hơmâo lu am^ ama yua tơlơi hd^p mda sang ano\ tơnăp tap, [u wa\n tơlơi ngă hơmua pla pơdai, aka\ gleng nao ôh ana\ ba\ pô.

 

Lu phung ]ơđai muai [ơi kual }ư\ siăng anai yua tơlơi [o\ng huă kơ [ah kơ [ap, [u djo\p gơnam jơman, ba truh tơlơi rơwang rơweh.

 

Ơi R’]om Win, [ơi plơi Mrong Ngo\, să Ia Ka, tơring glông }ư\ Pah, tơring ]ar Gialai brơi thâo tui anai:

 

‘’ Neh met wa ama\ng plơi pla, mơnuih [ôn sang djuai ania Jarai ră anai, bia\ `u ta lăi, tơlơi gleng nao ana\ ba\, lu boh sang ano\ [u gleng nao lu đơi ôh, tơlơi [o\ng huă brơi ana\ ba\.

 

{ơi lu boh plơi pla hơmâo truh mơng 40-50% sang ano\ kah ha\ng anun, gơ`u lui raih klaih ]ar ana\ ba\ hyu ngui ]a ]ot, [u gleng nao ôh ana\ ba\ tơlơi [o\ng huă hiư\m pă, aka\ klă đơi ôh’’.

 

Rơngiao kơ tơlơi rin rơpa, tơlơi tơkeng ana\ lu, tơlơi thâo hluh mơng am^ ama, [ơi kual ataih braih kbưi, plơi pla mơnuih [ôn sang djuai ania [ia\ aka\ thâo đơi ôh.

 

Mơng anun ba truh ana\ ba\ rơwang rơweh lu [ơi kual anai.

 

Nai ia jrao Lưu Thị Tâm, pô ]ih hră gah tơlơi pơblih phrâo rak rem ]em rông hiam mơng tơring glông }ư\ Pah, tơring ]ar Gialai brơi thâo tui anai:

 

‘’ Yua kơ [ơi kual tơring glông }ư\ Pah, jing kual plơi pla mơnuih [ôn sang djuai ania [ia\ lu, hơmâo truh 53%, tui anun tơlơi thâo hluh ]em rông ana\ ba\ aka\ thâo đơi ôh.

 

Sa ]ra\n yua tơlơi hrăm hră [ia\ đơi, lu `u tơlơi hd^p mơda nga\ hơmua pla pơdai kdưr, tui anun yơh tơlơi [o\ng huă aka\ mă djo\p jơman đơi ôh.

 

Neh met wa hd^p tui ha\ng tơlơi phiăn juăt đưm pơdo\ glăi, tui anun yơh tơlơi răk rem ]em rông ana\ ba\ aka\ klă đơi ôh.

 

Tal 2 anih do\ ano\ pit aka\ hiam hdjă ôh, tui anun phung ]ơđai hơmâo môt, mơng lu ama\ng kian [ơi kual anai do\ lu.

 

Boh nik tơdah ngă hơmoa pơkra rai braih huă, boh trôh ama\ng đang aka\ thâo mơna] [o\ng mă ôh, hơmâo hđăp ama\ng sang ano\, [ơi plơi pla ama\ng tơlơi [o\ng huă hrim hrơi’’.

 

Jơlan hdră pơgăn, pơhlôm tơlơi rơwang rơweh [ơi Gialai, hơmâo ngă tui hơdôm pluh thun ha\ng anai laih.

 

Samơ\ tơlơi phung ]ơđai muai rơwang rơweh hasa tơlơi do\ pơgun, khom gleng nao ha\ng ako\ pơdơng glăi.

 

Tui ha\ng mrô ju\ yap mơng [irô Sang bruă ding dưỡng lon ia, Gialai jing hasa boh tơring ]ar hơmâo mrô ]ơđai rơwang rơweh lu hloh ama\ng lon ia ta.

 

Boh nik `u ]ơđai gah yu\ 5 thun, hơmâo rơwang rơweh, hdjul hloh thun tơkeng `u, hơmâo giăm 25%, bơ ]ơđai rơwang rơweh, tơlơi prong glông `u 35%.

 

Glăk anun le\, tơlơi ju\ yăp lăng ama\ng lon ia ta le\ 14,5, ber anet rơwang rơweh giăm 25%.

 

Kiăng ngă tui jơlan hdră mơng lon ia ta, brơi ]ơđai [o\ng huă jơman [ơi Gialai, kho\m hơmâo tơlơi a`ru\ tơngan hrom brư kđi ]ar [ơi tơring ]ar anai.

 

Ơi ia jrao Lê Thị Thanh Hương, kơ iăng khoa g^t gai sang ia jrao, răk rem ]em rông laih anun tơkeng ana\ ba\ tơring ]ar Gialai lăi:

 

 ‘’Tui ha\ng jơlan hdră gơ`a\m mơng lon ia ta, tơlơi jơman ăt lăi dơlăm mơn, brơi rai tơlơi gơ`a\m pơhro\ h^ tơlơi rơwang rơweh [ơi phung ]ơđai muai gah yu\ 5 thun, khom hơmâo mơng abih băng mơnuih mơnam ta, [u djơ\ hjan sang ia jrao đô] ôh.

 

Tui anun, kiăng pơsir h^ tơlơi jơman brơi phung ]ơđai muai gah yu\ 5 thun, abih băng sang bruă, khul grup mơnuih ngă hro\m’’.

 

Hơmâo lu tơlơi ba rai phara phara, ba truh phung ]ơđai muai rơwang rơweh [ơi tơring ]ar Gialai, do\ lu hloh ama\ng lon ia ta.

 

Kiăng ako\ pơdơng glăi tơlơi anai, kiăng pơsir h^ phung ]ơđai muai rơwang rơweh, kho\m hơmâo am^ ama hro\m hb^t hăng go\ng gai knuk kna plơi pal nga\ hro\m.

 

            Tơlơi [u ai buai amra bơdjơ\ nao [ơi anăp lom prong đ^ hăng bro# prong mơng ]ơđai muai, ngă hlưh trun bôh thâo ia rơgơi, bruă hrăm hră.

 

Hrom hăng anun, ngă tơlơi duam ruă amu` hmâo [u dah hmâo tơlơi ruă sui suaih hăng ngă kơtang tui.

 

Biă `u, ]ơđai muai [ia\ hloh kơ 5 thun le\ lom bro# prong yôm phăn hăng đ^ tui kơdra#o ta` hloh, lu anih anom amăng drơi jăn dưi pơhlôm truh mơnuih, biă `u glông ara\ areo drah hăng glông jơlan pơ pư\.

 

Kiăng neh wa hăng [ing gơyut hmâo dong hơdôm bôh thâo gah mơnong bơbuă kơ ]ơđai muai, Pô hyu mă tơlơi pơhing gah ]ra\n hơdră Tơlơi suaih pral – tơlơi hơd^p mơda hmâo tơlơi bơkơtuai hăng Ơi ia jrao Đào Thị Bình, mơnuih apăn bruă mơng Anom tơlơi suaih pral [a\ ană, Pô ]ih Jơlan hơdră mơnong bơbuă tơring ]ar Gialai.

 

            -{ơi anăp ]ơđai muai [ơi tơring ]ar Gialai [u ai buai do# lu, ơi ia jrao hmâo hơdôm tơlơi pơtô brơi rơđah đông pioh hmâo hơdôm mông [ong huă djop mơnong ngă bơbuă drơi jăn pioh kơ ]ơđai muai [ia\ hloh kơ 5 thun.

 

            Ơi ia jrao Đào Thị Bình: Kâo pơmin le\, hăng mrô ]ơđai [u ai buai [ơi tơring ]ar Gialai do# lu hă, blung hlâo [ing am^ rông ană anet hăng [ing gum hrom bơwih brơi kơ ]ơđai muai amăng sang ano#, kiăng thâo hluh rơđah sa mông [ong huă djop mơnong bơbuă kơ ]ơđai [ia\ hloh kơ 5 thun anun hiưm hơpă.

 

Hăng ta ăt thâo mơn, hnưr thun [ia\ hloh kơ 5 thun pơ pha jing hơdôm djuai thun anet.

 

Rơwang mơng nge truh kơ 6 blan, jing [ing ]ơđai phrâo tơkeng hăng glăk do# pi đang.

 

Tơlơi kiăng kơ mơnong bơbuă mơng ]ơđai mơng nge truh kơ 6 blan le\ ia tơsâu am^ hmâo djop laih mơnong bơbuă hăng [u kiăng mơnong bơbuă mơng hơdôm mơnong [ong hơpă, ia mơ`um hơpă rơngiao kơ ia tơsâu am^.

 

Rơwang mơng 6-12 blan, ia tơsâu am^ pơsir djop brơi yua mơnong [ong huă pơhrua nao hrim hrơi kơ ]ơđai.

 

Bơ\ rơwang mơng 1 thun truh kơ 2 thun, ia tơsâu am^ dưi pơsir năng ai `u 1/3 mrô kiăng mơnong bơbuă mơng ]ơđai, do# glăi 2/3 le\ mơng mơnong [ong huă pơhrua nao.

 

Mrô hrim mông [ong huă pơhrua nao amra pơ plih pha ra.

 

Hăng amăng hrim mông [ong huă pơhrua nao le\ [ing ta ta#o hloh ngă dưm kơnar djop 4 djuai mơnong [ong huă, 4 djuai anai le\ tơpung amra hmâo lu amăng braih hăng hơdôm mơta rơtă plah nao rai hơdôm mơta mơnong [ong.

 

Tơdah [u hmâo braih amra pơ ala nao hăng kơtor, hơbơi, pơtơi.

 

Bơ\ djuai đạm hmâo lu amăng a`ăm mơnong akan, bôh mơnu\, bôh b^p, ia tơsâu djop mơta mơng hlô mơnong hăng đạm mơng phun pla hă hmâo hơdôm mơta rơtă.

 

Djuai tal 3 le\ djuai pơsir brơi ia blik juăt `u mơng rơmuă hlô mơnong hăng amra amăng hơdôm djuai ia rơmuă mă djop djuai ia rơmuă ta juăt yua.

 

Rơmuă hlô mơnong [ơi anai le\ hmâo rơmuă un, rơmuă mơnu\.

 

Bơ\ ia rơmuă le\ hmâo amăng hơdôm djuai phun pla hăng hmâo dong hơdôm djuai rơngâu, hơbơi ngu.

 

Djuai tu\] rơnu] le\ djuai pơsir vitamin hăng hra khoáng, hmâo lu [ơi hơdôm a`ăm hla rok hăng bôh troh tơsa\.

 

            - Hai ơ ơi ia jrao, mrô mơnong [ong pơhrua nao kơ ]ơđai muai tui hrim hnưr thun hiưm hơpă djơ\ hloh?

 

            Ơi ia jrao Đào Thị Bình: Tơdơi kơ 6 blan, ta pơ phun pơhra\m brơi kơ ]ơđai muai mơng 2-3 hrơi blung a le\ hrơi mông ta pơhra\m [ong huă kơ ]ơđai muai [ong huă mơng 2-3 [uông đu].

 

Samơ\ tơdơi kơ 2-3 hrơi anai ta khom pơđ^ tui mrô mơnong [ong, hăng brơi ]ơđai [ong hrim wot khom hmâo ha mơkrah mo\ng tơpung [u dah [ur.

 

Mrô pơkă mơng mo\ng anun năng ai 250ml.

 

Tơdơi kơ anun, ta pơđ^ tui 2 wot [ong, hrom hăng brơi men am^ na nao. Anun le\ hnưr thun mơng 6-8 blan [ong dong 2 wot hrom hăng men am^.

 

Bơ\ mơng 9-11 blan le\ ta amra brơi [ong 3 wot pơhrua nao kah hăng mông [ong ngui.

 

1 mông [ong ngui [ơi anai amra jing sa ]ơđeh bôh pơneh tơsa\, sa ]ơđeh bôh pơ-o# tơsa\ [u dah sa ]ơđeh pơtơi tơsa\ [u dah brơi [ong ia tơsâu mơxa\m (sữa chua) ăt dưi mơn.

 

Bơ\ rơwang mơng 1 thun truh kơ 2 thun le\ amra jing 3 mông [ong phun hrom hăng 2 mông [ong ngui hăng ăt djă pioh na nao kơ ]ơđai men am^.

 

Anun le\ mrô wot, mông [ong huă, bơ\ hrim mông [ong huă le\ amăng hnưr thun mơng 1 truh kơ 2 thun, đa le\ ta pơđ^ tui mơnong [ong mơng mơnuih prong, samơ\ khom thâo, asơi tơnă tơsa\ te# [ơ [ia\, mơnong [ong khom riă lik hloh pioh drơi jăn ]ơđai hr^p mă amu`.

 

Amăng rơwang mơng 2-3 mông [ong huă phun hrom hăng 2 mông [ong ngui.

 

Lom [rô krep 3 thun ]ơđai amra [ong huă mơng 3-4 mông [ong phun hrom hăng đing nao mơnong [ong kơ ]ơđai pơhlôm brơi drơi jăn `u bro# prong klă hăng suaih pral.

            -Hai, rơkâo bơni kơ ih Ơi ia jrao!

                                                        Rơluch Xuân - Siu H' Prăk: Pô ]ih ha\ng pôr