Tơlơi măt ano# [ong juăt hơmâo [ơi [ơ[iă mơnuih đa hăng tơlơi truh le\ yoa [ong dôm ano# [ong [u klă hiam, [u agaih. Yoa anun, pioh dưi pơgan tơlơi săt mơng ano# [ong tăo klă hlôh thơ ngă hjă agaih lơm pơkra ano# [ong yơh tơlơi yôm hlôh.

     Măt ano# [ong [u dah đa arăng lăi ruă mơng ano# [ong, `u pơ[uh ano# truh le\ tơdơi kơ [ong mơ`um yoa ta [ong djơ\ ano# [ong hơmâo kơman, djơ\ ano# măt [u dah hơmâo ano# măt đa dơng ano# [ong ]a kơmao, [ao mơ-ih…ăt dưi lăng tơlơi ruă tơbiă rai mơng ano# [ong mơn, jing boh than mơng bruă [ong djơ\ ano# [ong mơ`um [ao săt. Mơnuih măt ano# [ong juăt pơ[uh mơng blung le\ [le\ pơtah, eh ]rôh, mo\t adung mta, duam, ruă kian…Măt ano# [ong [u djơ\ kơnong ngă săt sa pran joa ( đa truh kơ djai ) ôh mơ\ ngă pran joa ană mơnuih dleh bơrơmon rơgah.

       Tơlơi ba truh hăng ano# pơgang hlôm:

       Tơlơi ba truh ngă măt hơmâo lu tơhnal samơ\ dưi pơpha jing 4 mta tui anai:

      * Măt ano# [ong yoa ma] kơman: Yoa kơman hăng ia măt mơng kơman; yoa virus; yoa ma] kơman; yoa ]a kơmao hăng ]a kơmao ju\.

     Pioh pơgang kơ tơlơi măt ano# [ong anai tăo hlôh ruah ano# [ong do# blang mtah, agaih; [ong tơsă mơ`um pơ-iă; [u dưi pioh ano# [ong mtah luk puk hrom ano# [ong tơsă; ano# [ong htu\k tơsă laih le\ tăo hlôh ta [ong mtam amăng 2 mông blung, pơ hlor hi\ hlâo ]i [ong glăi; [u dưi [ong ano# [ong rơgao hơnong, [ao mơ-ih [ao mơ-am; rao tơngan hlâo kơ [ong huă hăng hlâo kơ pơkra ano# [ong, rơnăk agaih amăng mông pơkra ano# [ong; kham na nao tơlơi suaih pral rim blan…

      * Măt ano# [ong yoa gơnam [ong [ao mơ-ih: Hơmâo [ơ [iă ano# [ong lơm pioh lui sui [u dah [ao mơ-ih juăt `u hơmâo ano# ngă ruă, djơh hăng:( ia rơmuă, ia luil, yoa nao yoa rai lu wo\t …) Dôm ia săt anai juăt `u [u brai hăng [u abih ôh khă hơtuk hi\ hay.

      Ano# pơgang klă hlôh le\ [u mă yoa ôh djop mta ano# [ong pioh sui hrơi, ano# [ong [uh [ao mơ-ih, ]a kơmao [ao mơsăm, hơmâo ano# bơblih hmu hăng blung .

     Măt yoa [ong djơ\ ano# [ong hơmâo [ơi\ ia măt: Lơm [ong djơ\ dôm ano# [ong hơmâo [ơ\i ia măt djơh hăng akan nok, phi\ akan trắm, bơmao, hbơi prang ]at bluh, đa mơng rơtă rơbai ]at mda.

     Ano# pơgang klă hlôh le\ [u mă yoa ôh dôm gơnam [ong mơ\ arăng lăi hlâo hơmâo ia săt, ia măt, dôm ano# [ong hling hlang.

     Măt yoa djơ\ jrao hóa học: Yoa [ao săt mơng djah djao rông akan hơdang, jrao [ao bru\ tuh [ơi lon sui hrơi blan, pơ-iă pơyông không phang gluh rai, đa dơng yoa mơng ia pho\ng să.

     Bruă pơgang hlôm tơlơi măt anai dleh tơnăp yoa ano# pơ[uh [u rơđah. Ano# pơgang klă hlôh hă ruah tong ten gơnam [ong hlâo kơ blơi, khom thâo rơđah ano# [ong anun mơng hpă, pơđo\k tong ten tơlơi ]ih [ơi kơđuh kơdung, htuk rơyiă po\k hi\ kơno\p go#, ngă brơi tơsă ano# [ong …

    Ano# krăn mơnuih măt ano# [ong:

   Tơdơi kơ [ong mơ`um ano# hơgơ\t ta [uh [le\ pơtah, tơdơi kơ anun sa dua mơ-nit, đa ruă hlung, eh ]rôh, duam ktang ngo# kơ 38 đo#C, đa [u duam ôh. 

     Ano# pơjrao mă jang jai lơm măt ano# [ong: Brơi [le\ pơtah abih ano# [ong amăng kian, brơi mơnuih ruă mơ`um ia lu. Kiang tơbiă hi\ abih ia săt ano# ruă amăng drơi jan. 

 - Kơđiang: ngă brơi [le\ pơtah le\ mơnuih ruă do# pral, lơm [le\ pơtah pơđing ako# sa bơnah, dah kiang thơ pioh glăi [iă ano# [ong kiang ep\ lăng.

 - Tơdah [u dưi [le\ pơtah thơ, brơi mơnuih ruă mơ`um ia hdang. Ano# klă mơng ia hdang anai `u hrip mă ia săt ia măt, [u brơi hơ-răm nao amăng drah.

 - Tơdơi kơ [le\ pơtah [u dah eh ]rôh brơi mơnuih ruă mơ`um ia orezol [u dah kuôr ia sik hăng hra pơklai sa lit. 

 - Dah eh ]rôh le\ [u dưi brơi đo\t glăi ôh, brơi mơnuih ruă eh abih ia măt, tơdơi kơ anun brơi mơnuih ruă [ong ano# [ong rơ-un djơh bu,chăo. 

 - Tơdơi kơ pơjrao jang jai aka suaih mtam ôh ăt do# mơn ano# kơ-ong, soă joa dleh, anun khom tanh ba nao pơ sang ia jrao mtam pioh kơ-su, hroa] hi\ pruăi hlong pơjrao brơi suaih mtam.

 - Ano# [ong yôm biă yơh hong drơi jan pran joa ană mơnuih ta, mă yoa ano# [ong [u hơdjă, [u hiam thơ si\t mơn hơmâo ano# pơglăi ngă kơ ta ruă măt. Thâo hluh rơđah kơ ano# ba rai ngă măt ano# hăng dôm tơlơi pơgang hlôm le\ sa tơlơi kiang biă mă pioh pơgang mă ano# suaih pral kơ drơi jan pô ta, kơ sang ano# hăng kơ djop mơnuih amăng mơnuih mơnam.

                                                                   R]om H'Ly : pô pơblang hăng pôr