VOV4.Jarai - Tê Xăng hăng Măng Ri le\ dua bôh să kual ngă hơkru\ đưm [ơi tơring glông Tu Mrông (Kontum) giăm hăng guai tơring glông Nam Trà Mi tơring ]ar Quảng Nam. Dong mơng rơnuk blah ayăt Prang, ayăt Mi neh wa djuai ania Hơdang [ơi Tê Xăng, Măng Ri sa pran jua tui Ping gah, tui Wa Hồ pơdo\ng plơi pla blah ayăt, jing kual ngă hơkru\ đưm kơja\p mơng tơring ]ar Kontum. Amăng hơdôm hrơi ngă lơphet tết [udah hơdôm hrơi sang ano# hmâo bruă yôm phăn, neh wa Hơdang [ơi anai hmâo hơdôm gơnam [ong pha ra mơ\ [u hmâo anih hơpă hmâo ôh.

Kual lo\n Tê Xăng hăng Măng Ri jing hmư\ hing yua kơ hmâo lu djuai phun jrao yôm kah hăng: sâm Ngọc Linh, sâm hre\, đương quy, ngũ vị tử… Biă `u le\ sâm Ngọc Linh. Anai le\ djuai phun jrao yôm hloh ro\ng lo\n tơnah, dưi hmâo Khua dêh ]ar ta ơi Nguyễn Xuân Phúc iâu le\ Kông ngăn yôm lo\n ia. Ră anai, Tu Mrông hmâo laih 760 ektar đang pla djop mơta phun jrao yôm anai. Gơnang kơ pla phun jrao mơ\ neh wa [ơi anai hmâo prăk pơhrui glăi lu hloh lu wot bơhmu hăng hlâo adih. Amai Y Bắp [ơi plơi Đak Song, să Tê Xăng brơi thâo; plơi [u do# sang ano# rơpa, mrô sang ano# [un rin hro\ trun. Mơng thun 2019 truh ră anai, amăng plơi hmâo 67 bôh sang ano# dưi ]an ngăn rơnoh mă kơmlai [ia\, rim sang ano# 100 klăk prăk, hăng kơmlai kơnong kơ 3% rim thun kiăng pơlar phun sâm Ngọc Linh. {u do# sang ano# hơpă kơ[ah [ong huă, kơ[ah gơnam buh. Tơlơi bơwih [ong klă, anun sang ano# hơpă leng kơ hmâo prăk pioh ]ơkă Tết.

“Tơlơi hơd^p mơda mơng neh wa hlâo adih tơnap tap biă. Ră anai khă akă pơdrong samơ\ hmâo lu sang ano# ăt đ^ đăi go\ mo\ mơn. Hlâo adih kơnong kơ ngă hmua pơdai, kơtor, hơbơi plum, kơnong kơ djop [ong huă rơgao thun blan đo#]. Ră anai neh wa hmâo pla tom phun bôh bơr, kơ phê, sâm hre\... sa dua bôh sang ano# do# thâo pla sâm Ngọc Linh dong anun prăk pơhrui glăi đ^ đăi hloh, tơlơi hơd^p mơda pơplih phrâo. Tết sang hơpă leng kơ jơnap, sang hơpă leng kơ hmâo djop gơnam [ong huă tui phiăn juăt”.

Hrơi tết, hrom hăng hơdôm gơnam [ong tui phiăn juăt kah hăng: a`ăm mơnong om, asơi hrong, tơpai ]eh; sang hơpă [ơi Tê Xăng, Măng Ri leng kơ hmâo a`ăm mơnong tơkuih. Tơlơi Hơdang iâu le\ tup. Tơkuih hơd^p [ơi dlông kyâu kah hăng pro# hăng hơde] ăt kah hăng pro# mơn, samơ\ aku hăng blâu `u hru\p tơkuih. Gơnam [ong khăp lăp hloh mơng tơkuih anai le\ hla kyâu hăng bơnga sâm Ngọc Linh. Sa kg sâm Ngọc Linh hmâo nua rơbêh kơ 100 klăk prăk, [ong sâm Ngọc Linh tơkuih dưi iâu le\ tơkuih yôm. Rim tal hyu dlai bơwih brơi kơ phun Ngọc Linh [udah sâm hre\, neh wa juăt djă ba pluh bôh ]ơkap, pioh dưm tơkuih. Anai le\ bruă khom ngă kiăng pơgang phun sâm samơ\ kơđai glăi le\ hmâo sa gơnam [ong yôm phăn. Tơkuih djơ\ ]ơkap ba glăi, neh wa breh mă đuăi kian pruai laih anun dưm hăng dlong pra… Do# tơguan truh kơ hrơi sang hmâo tuai yôm nao ngui, [udah kơnong kơ tal tết, ngă lơphet kah mơng mă tơbiă hơbai a`ăm [ong pơpu\ kơ tuai.

Ơi A De Khua Jơnum min mơnuih [ôn sang să Tê Xăng brơi thâo:

“Hăng să [ing gơmơi ră anai abih bang le\ djuai ania Hơdang. Phiăn juăt mơng neh wa, Tết tui phiăn juăt le\ blung a khom hmâo tơpai ]eh. Khom prăp lui hlâo sa blan, sang hơpă leng kơ hmâo sôh. Laih anun hrơi tết le\ sang hơpă leng kơ ngă asơi hrong. Biă `u sang hơpă leng kơ prăp lui tơkuih, lom dưm ]ơkap hmâo amăng sa thun le\ rak pioh pơkra a`ăm krô kơ hrơi Tết, [udah hmâo tuai yôm nao ngui mă yua hơbai [ong. Tơkuih krô lom yua pơkra a`ăm kơnong kơ hơtuk, [udah kơhul, [ong jơman biă yua kơ tơkuih anai `u [ong sâm”.

Hrom hăng a`ăm tơkuih, neh wa djuai ania Hơdang [ơi Tê Xăng hăng Măng Ri do# hmâo a`ăm sâm mơ\ tuai hyu ]ua\ ngui juăt iâu le\ lẩu sâm. {u djơ\ sâm Ngọc Linh ôh, a`ăm anai dưi hơbai mơng phun sâm hre\. Mă hơbơi sâm hre\, trơ\i jing ]ra\n ber dưm dưm dua ]ra\n kơđeng tơngan laih anun hơtuk hăng tơlang mơnu\, tơlang un jing go\ sup. Lom [ong, ple\ nao tom hla sâm amăng go\ lẩu… Adai rơ-o\t, giăm [ơi apui go\, tơngan djă đing tơpai ]eh, laih anun mơ`um [ong hăng a`ăm tơkuih, hmâo tom mong a`ăm sâm dong. Hơ-ư\] hmưi tơdruă hmâo lu tơlơi suaih pral, laih anun bơra\ ruai bơwih [ong huă amăng thun phrâo, tơlơi pơdo\ng plơi pla phrâo, hăng wot tơlơi… Tui (tơkuih) [ong sâm Ngọc Linh mơ\ djă anăn tơkuih yôm anai./.

Lê Xuân Lãm: Pô ]ih – Siu H’ Prăk: Pô pơblang