VOV4.Jarai - Amăng 54 phung djuai ania Việt Nam, djuai ania Mạ lĕ djuai ania aset hơmâo năng ai 40 rơbâo čô mơnuih, dŏ ƀơi 34 boh tơring čar, ƀon prong amăng dêh čar ta, samơ̆ lu hloh lĕ ƀơi tơring čar Lâm Đồng, Dăk Nông. Mơng đưm đă ră hlâo laih, djuai ania Mạ hơdip hăng bruă ngă hmua pla pơjing, yua hnun neh met wa ăt djă pioh na nao tơlơi phiăn gru grua mơng đưm.

Ăt kah hăng djuai ania pơkŏn hơdip ƀơi kual Dap Kơdư hing ang anai mơn, djuai ania Mạ hơdip kiăo tui plơi, arăng iâu ƀon. Hlâo adih, rim ƀon hơmâo mơng 5 truh 10 boh sang glông, anai lĕ anih dŏ mơng sang anŏ prong ƀudah lu sang anŏ anet, rơkơi bơnai phrâo trun. Rim boh sang anŏ lêng hơmâo tông pơdai hăng sang apui pơdong hơjăn. Khă hnun tơlơi hơdip jai hrơi pơplih laih, sang glông lu rơwang ƀu hơmâo lu đơi dong tah, arăng plih hĭ hăng sang ber ƀiă dong pioh kơ sang anŏ hơmâo ƀiă mơnuih. Ăt tui hăng djuai ania pơkŏn kual Dap Kơdư mơn, djuai ania Mạ hơmâo gru grua phara, pơdah pơƀuh rơđah hloh lĕ ƀơi eng ao mơñam mă pô.

Tui tơlơi phiăn djuai ania Mạ, ƀing đah kơmơi truh 9, 10 thun hơmâo amĭ, yă pơtô brơi mơñam mrai laih. Kiăng thâo mơñam eng ao hiam, djuai ania Mạ ngă lu mơta bruă biă, mơng pla kơpaih, wơ̆t troai, añrŭ mrai, rơngaih ƀơ̆i kah mơng mơñam. Prư̆ không mơñam mrai hơmâo rơnap, kram, arăng pơkra jing prư̆, không djă djhôl, samơ̆ djuai ania Mạ ăt dưi mơñam rai gru hiam, hơmâo lu bơnga, ia iom lăng jă biă. Ƀơi bơnal eng ao arăng juăt ruah mơñam gru bơnga kah hăng phun kyâo, čim brim, sang dŏ, gong hơdrai...Rơnuk anai, mah hơmâo mrai arăng pơkra hăng măi laih, samơ̆ neh met wa ăt dŏ pla kơpaih, wơ̆t troai, añrŭ mrai hăng mơñam bơnga tui gru mơng ơi yă đưm pơdô̆ glăi.

Amai Ka Thoa dŏ ƀơi ƀon Dạ Nghịch, să Lộc Châu, plơi prong Bảo Lộc, Lâm Đồng brơi thâo:

“Hrăm anih 4 kâo hơmâo amĭ pơtô mơñam mrai laih. Ră anai kâo thâo mơñam rơguăt laih, bơ anŏ tơnap đơi lĕ hrăm tui mơng ƀing tha dong. Yua dah mơñam mrai lĕ gru ơi yă ta mơng đưm ƀu thâo lui ôh, khŏm djă pioh lui gru grua ơi yă mơng đưm”.

Eng ao hăng čing mơng djuai ania Mạ ƀơi tơring glông Bảo Lâm, Lâm Đồng hơmâo ba pơƀuh ƀơi lu anih.

Ia iom hơmâo lu mơn, bơnga hơmâo lu mơta bơnga mơn, jing pơjing rai eng ao djuai ania Mạ hiam phara. Anun lĕ anŏ hiam phara mơng djuai ania Mạ pơhmu hăng djuai ania pơkŏn amăng dêh čar ta.

Djuai anai Mạ mơng đưm laih hơdip mơng bruă ngă hmua, gơñu pơmin bơyan pơdai kơtor hơmâo ƀong hơmâo huă hă ƀŭ lĕ yua Yang pơjing, yua yang pơdai, yang glai, yang ia lăng ba. Mơng tơlơi pơmin anai, jing hơmâo tơlơi phiăn ngă yang pơpŭ kơ yang đang hmua. Hơdôm tơlơi ngă yang  đang hmua pơdah anŏ mut hrŏm kơplah wah ană mơnuih ta hăng yang rơbang. Neh met wa pơphun ngă yang kiăng yang lăng ba pơdai kơtor, ngă hơjan klă, pơdai mơboh jor kơtor mơboh, ană mơnuih hiam drơi jăn pran jua. Tơlơi ngă yang pơdai hơmâo prăp lui amăng ha blan kiăng ană plơi pơdong, pơhrup gong hơdrai, pơdong sang hăng kram laih anun prăp lui djŏp gơnam pơyơr kơ yang.

Ơi Nguyễn Đắc Lộc, mơnuih kơsem min gru grua djuai ania ƀơi Lâm Đồng brơi thâo:

“Gơnam ngă yang juăt hơmâo bê, mơnŭm bip hăng čeh tơpai. Tui hăng tơlơi pơmin mơng djuai ania Mạ, bê lĕ pơ ala brơi glai, bip pơ ala brơi ia, mơnŭ pơ ala brơi tơlơi hơdip rim hrơi, yua hnun 3 djuai gơnam ngă yang anai ƀu dưi kơƀah amăng hrơi ngă yang”.

Djuai ania Mạ hơmâo tơlơi ră ruai kơtuai akhan kơ glai rưng.

Mơnuih djuai ania Mạ hơmâo gru grua boh thâo mơng đưm sô lu biă mă, hơmâo lu tơlơi akhan, tơlơi hri, hơmâo tơlơi adoh arăng iâu “tam pơ̆t”. Djuai gong brô̆ juăt mă yua lĕ čing, hơmâo 6 boh čing ƀu hơmâo mung. Lơ̆m atông lĕ hơmâo hơgor arăng hruă hăng klĭ kơbao, atông pơphun, atông pơrơtui giong anun atông  pơglưh. Ană đah rơkơi djuai ania Mạ juăt ayup đing get ia, đing kram, ayup đing dek. Tơlơi ngui ngor adoh suang juăt hơmâo čing, hơgor, đing ayup hăng get ia...amăng anun atông čing yơh yôm hloh amăng tơlơi hơdip neh met wa, tui hăng djuai ania Mạ đưm adih, čing hơmâo tơlơi hơdip kar hăng ană mơnuih ta mơn, ƀơi mơ-ak, ƀơi anŏ ñu hning.

Ăt kah hăng lu djuai ania pơkŏn mơn, rơnuk anai hơmâo lu tơlơi bơdjơ̆ nao yua hnun gru grua anai rơngiă tui laih. Hlâo adih, neh met wa ngă yang yua hnun juăt pơphun lu tơlơi ngă yang kiăo tui bơyan, kiăo tui thun ană mơnuih ta. Ră anai, lu sang anŏ lui laih yang rơbang yua hnun ƀu hơmâo ngă yang dong tah.

Hơdôm thun giăm anai, hơmâo tơlơi djru mơng anom bruă gru grua boh thâo đưm hơdôm boh tơring čar hơmâo lu mơnuih djuai ania Mạ hơdip hơmâo djru djă pioh hăng pơđĭ tui laih gru grua boh thâo đưm, biă ñu lĕ tơlơi ngă yang, bruă pơkra gơnam đưm, lu gru grua hiam hơmâo neh met wa lăng nao, djă pioh hơđong.

Siu H’Mai: Pơblang