VOV4.Jarai - Ơi pang, yă dôn hăng [ing gơyut khăp! Hăng lu tơlơi c\rông lo, bơngơt kơ tơlơi hơdip anai, bruă mơ`am sêng c\ơ-ua mơng djuai ania Hơdang mơng [rư\ rơngiă tui laih.

Khă hnun, [ơi [uôn Ea Mao, să Ea Yiêng, Krông Pac\, Daklak ăt do\ hơmâo lu neh met wa hăng tơngan rơguăt bruă mơ`am rai lu mơta kah hăng: sêng, c\ơ-ua, griang hăng lu gơnam pơko\n dong pioh yua amăng sang ano\, pioh pơkra pơjing gơnam tam mơng sang ano\, plơi pla, djru djă pioh gru grua hiam mơng djuai ania ta.

Tui hăng tơlơi phiăn mơng djuai ania Hơdang, rim thun, lơm hơmâo wan, lơm pơdai tơju\ pơ hmua glăk hroh, [ing đah rơkơi, tơdăm amăng plơi hyu jak iâu tơdroă gơ`u nao pơ glai e\p djrao, pơ-o, koh ba glăi mơ`am gơnam kiăng yua amăng sang ano\.

Hăng tơngan rơnguăt bruă, [ing đah rơkơi pơkra rai lu djuai gơnam hiam, kjăp kah hăng: rơ-i, c\ơ-ua, griang…

Ơi A Kluh, 70 thun , djuai ania Hơdang mơ`am rơ-i c\ơ-ua rơgơi biă mă amăng plơi Ea Mao, să Ea Yiêng (Krông Pac\, Daklak).

Rơngiao mơng bruă hyu pơ hmua, lơm do\ pơ sang `u ăt do\ khut khut mơ`am laih anun pơkra rai lu gơnam kơ ană tơc\ô amăng sang ano\ `u, brơi kơ kơnung djuai hơmâo gơnam mă yua.

‘’Kiăng hơmâo sêng, c\ơ-ua le\ kho\m nao amăng glai ha hrơi ha mlăm đ^ hăng c\ư\, mut amăng glai e\p pơ-o, djrao. Phun pơ-o, djrao ta kho\m ruah phun tơpă, tha [iă, hơmâo kơsol kjăp.

Ră anai e\p phun pơ-o, jrao [u amu` tui hăng mơng hlâo dong tah yua dah glai rưng rơngiă tui baih. Tơdah kiăng hơmâo gơnam pơkra rai kjăp hăng hiam le\ kho\m ngă tong ten mơng bruă [ơhu đing, ]ar đing, c\ơluah, pơgang hu\i mot [ong…Bruă mơ`am sêng c\ơ-ua djơ\ ano\ `u rơngiă sa, dua wơ\t hrơi tơjuh kah mơng giong’’.

Sêng, c\ơ-ua [iă c\i knar mơn, lêng kơ wil soh, mơ`am đil đôc\ laih anun hơmâo gơnăo. C|ơ-ua anet prong lêng mơ`am mơng tong krah [ơ\i hlâo, mơ`am mơng [rư\ đ^ truh 4 bơnah, truh pơ gơnăo (mă hre\ huai c\i kơset gơnăo amăng lăm, gah rơngiao hăng hơtai c\ơ-ua) gơnăo ngă hăng djrao.

Khă hnun, dua mơta gơnam anai lêng hơmâo ano\ anet, prong phara, gơnam mơ`am hăng hơdră mơ`am phara mơn. Kiăng hơmâo dơnong tơpă, dưm knar hăng hiam le\ yua tơngan mơng pô mơ`am.

Dơnong c\i mơ`am sêng juăt mă mơng kơsol pơ-o kơpal, tơpă, c\ơluah lơluih, prong 1cm, kơpal 1mm. Dơnong c\i mơ`am c\ơ-ua anet juăt mă kơsol djrao rơpih, anet, ber [iă, năng ai `u 0,6 – 0,7 cm, rơpih hloh 1mm.

Sêng `u prong mơng 1,2 truh 1,5m. c\ơ-ua `u anet [iă, năng ai `u 0,6 cm – 0,8 cm. Lăi nao hơdră mơ`am hăng ano\ mă yua mơng sêng, c\ơ-ua, ơi A Kluh brơi thâo:

‘’Lơm mơ`am giong hơtai `u kah mơng mă dơnong pơ-o c\ơluah lui hơđăp, [ơhu amăng apui, tơdơi kơ kah mơngợuă gơnăo. C|ơ-ua `u anet hloh kơ sêng, adơi amai juăt mă hơdoi, tơpoi braih; bơ sêng le\ pioh tơpoi hơdoi, pioh gơnam [udah c\ơamu pơdai.

Hơdră mơ`am, ngă glông, gru bơnga kơplah wah sêng hăng c\ơ-ua phara. {ing tha đưm hơmâo gru mơ`am phara biă, arăng juăt iâu kơtư\ bơnga (mơ`am gru, bơnga phara), ră anai hơmâo aset đôc\ mơnuih thâo mơ`am tui gru đưm’’.

Kiăng mơ`am hơtai `u, neh met wa juăt mơ`am kơtư\, jing mơ`am dơnong 1 – 3 [udah dơnong 3 – 5. {ing rơgơi kah mơng thâo mơ`am djơ\ tui ano\ ta kiăng, kiăng `u wil kơthuil. Lăi nao hơdră mơ`am sêng, c\ơ-ua, ơi A Nuă, 72 thun, djuai ania Hơdang, do\ [ơi [uôn Ea Mao, brơi thâo:

‘’Hơdră mơ`am hơtai sêng blung a ta kho\m mă tra` [ơhu hăng apui hlâo yơh, ia ju\ [lip hiam, dưm tong krah mơtăm yơh, sa arăt tra` c\ut pơdong, sa arăt c\ut pơgăn, kah hăng rup kyâo bơrơkal anun.

Jum dar le\ mơ`am hăng dơnong, mơ`am tui gru 3 arăt dơnong kơtư\ trun, sa arăt dơnong yong đ^, [udah 1 kơtư\, 3 yong đ^, tui hloai kơ pô mơ`am amuaih ngă yơh.

Tơdah kiăng hơmâo gru hiam phara le\ kiăng mă lu tra` c\ut nao, mơ`am pơdong pơgăn, amra ngă hơtai `u kjăp hloh. Mơ`am c\ơ-ua le\ phara hăng mơ`am sêng, mơ`am c\ơ-ua le\ yong 5 kơtư\ 2, [udah yong 2 kơtư\ 5, glông bơnga `u [uh rơđah hloh pơhmu hăng sêng’.

Lơm juă gơnăo sêng c\ơ-ua, neh met wa juăt mă hre\ huai akă kiăng kjăp. Juăt `u neh met wa mă huai amăng glai, c\ar jing 4 [udah 6 klak, laih anun krih, c\ơluah klă kiăng hơmâo hre\ rơpih, prong năng ai `u 2mm [udah rơpih hloh dong c\i juă.

Sêng c\ơ-ua hơmâo neh met wa djuai ania Hơdang mă yua phara. Sêng le\ pioh c\i tơpoi, hơdơi, pioh c\ơ amu pơdai kơtơr (aka [u uă kơđuh). C|ơ-ua le\ pioh c\i tơpoi hơdơi braih, kơtơr, rơtă (ta uă kơđuh laih).

Pô hlơi thơ mă yua djơ\ glăi, [ing tha `u [uh, pô anun arăng lăi mơtăm yơh. Yua dah tui anun [ing gơ`u aka [u hluh ôh bruă mă yua hiưm pă kiăng djơ\, karơkăi hăng ta mă thau, mă gôm rao mong pla c\i boh sum ao mơn.

Tơdah hlom mă yua [u djơ\ le\ kiăng rao djel hăng ia hơdjă laih anun c\ơamu thun, tơdơi kơ anun kah hăng dưi mă yua glăi.

Ră anai, bruă mơ`am gơnam hăng kram, djrao [u hơmâo lu tui hăng mơng đưm dong tah, yua hyu e\p kram, ale…tơnap.

{ing thâo mơ`am hai thun tha baih, rơnuk hlăk ai le\ alah hrăm. Khă hnun, bruă mơ`am anai ăt hơmâo lu mơnuih [ơi [uôn Ea Mao djă pioh, kah hăng [ing ơi A Kluh, A Nuă.

Ơi A Điết, pô apăn bruă boh thâo gru grua să Ea Yiêng, tơring glông Krông Pac\, Daklak lăi, bruă mơ`am rơ-i cơ-ua mơng djuai ania Hơdang dưi mơn ru\ pơdong glăi, pơtrut đ^ klă hloh amăng rơnuk anai, kơnuk kơna kiăng hơmâo hơdră djru, biă mă `u pơtruh nao rai neh met wa hăng anih tuai c\uă ngui. {ing kơhnâo ăt kiăng pơc\eh phrâo dong kiăng pơkra rai lu gơnam phara c\i s^ kơ tuai:

‘’{ơi plơi pla [ing gơmơi ăt djă pioh mơn bruă mă mơng đưm anai, rơđah biă mă, bruă mơ`am hơkă, bai, sêng, c\ơ-ua…

Khă hnun, kiăng pơtrut đ^ hloh dong bruă anai, neh met wa kiăng jơnum glăi, c\rông sai, ngă hro\m, ruah mă pô rơgơi hloh amăng plơi pơtô glăi hlăk ai.

Rơngiao kơ anun, kâo ăt c\ang rơman Kơnuk kơna ta lăng bam djru prăk kăk kiăng [ing gơmơi dưi pok anih pơtô, pơgop pran jua wai lăng, djă pioh gru grua mơng đưm hlâo [ơi plơi pla gơmơi’’.

{ơi hơdôm boh plơi pla kual C|ư\ Siăng ră anai, gơnam tam hơmâo lu mơta, pơkra hăng `ôm, kơsu, nylon, inox…Khă hnun, hơdôm mơta gơnam anai [u dưi pơplih ôh gơnam pơkra hăng kram, ale djơ\ hăng tơlơi phiăn juăt amăng bruă bơwih [ong, ngă hmua pla pơjing mơng đưm đă ră hlâo mơng djuai ania Hơdang lăi hơjăn hăng djuai ania [iă [ơi kual C|ư\ Siăng lăi hro\m.

                                                   Siu H’Mai: Pô c\ih hăng pôr