VOV4.Jarai-Tui hăng gru grua djuai ania Êđê, dơ̆ng mơ̆ng anet mơtam ƀing ană amôn đah kơmơi hrơi hơmâo ƀing yă ƀudah amĭ, ƀing neh wa pơtô brơi bruă pĕ kpaih ngaih mrai. Kiăng tơl  prô̆ tơdăm prăm dra ƀa tơsâo, hơmâo abăn, khăn, abăn ƀă ană ƀudah hơmâo bơnal ngă eng, ngă ao kơ ƀing dra, ƀing đah kơmơi laih anun mơñam abăn pioh mơsum pit đih đôč ôh, dŏ jing dram gơnam sit dŏ rơkơi pioh ba pơjao kơ sang anŏ gah rơkơi lơ̆m hrơi pơkôl pơkă.

Abăn khăn mrai đưm lăng kah hăng pơkă boh thâo ia rơgơi mơ̆ng ƀing đah kơmơi djuai ania Êđê. Ră anai, ƀing đah kơmơi mơñam mrai ƀơi Dak Lak, bruă mơñam mrai đưm ăt dŏ hơmâo na nao, ƀu kơnong dŏ djă pioh gru grua hiam đưm đôč ôh, jing bruă ngă rơgơi kơhnâo amăng rơnuk phrâo kơ ƀing đah kơmơi hrơi, kiăng pơjing rai eng ao hiam, dưi pơhrui glăi kơ sang anŏ yua mơ̆ng bruă sĭ mơdrô bơnal mơñam mrai đưm amăng plơi pla.

Lăi nao kơ tơlơi anai, pô čih tơlơi pơhing phrâo Gong phun jua pơhiăp Việt Nam dŏ ƀơi kual Dap Kơdư čih hăng akŏ ñu: Abăn khăn đưm anŏ pơkă ia rơgơi tơlơi kơhnâo đah kơmơi Êđê”.

Dik dik dŏ mơñam tơngan djă prư̆ amăng mrai, mơta lăng tong ten kơ rĭm arăt mrai, rup či duñ mơñam rai abăn khăn đưm, mơnuih kơhnâo kơhnăk mơñam mrai yă H’Blong Knŭl, pơ ƀuôn Ja, să Êa Trul, tơring glông Krông Bông, lăi, gru grua hiam djuai ania Êđê, mơ̆ng anet mơtam, ƀing ană bă đah kơmơi hrơi hơmâo yă ñu, amĭ ñu pơtô brơi mơñam. Hơdôm blah abăn ao, abăn ƀă ană, ƀudah tuai mơñam hăng mrai đưm ƀu kơnong pioh yua amăng sang anŏ đôč ôh, dŏ jing dram gơnam djă ba pơyơr nao rai amăng mông pơdŏ rơkơi bơnai laih anun anŏ pơkă tơlơi kơhnâo ia rơgơi mơ̆ng ƀing đah kơmơi dra djuai ania Êđê sit truh thun prô̆ tơdăm prăm dra ƀă tơsâo thâo čông jơnah jah glai ngă hmua pla pơdai pơdjuai tơrong pơhang, laih anun bơnal abăn khăn đưm jing gơnam pioh klum atâo djai, hrom bông pioh blun kơ mơnuih đuăi nao laih, ƀudah mơ-it pơtui kơ  ƀing atâo ơi yă pơ plơi adih.

Mơñam mrai đưm anŏ pơkă ia rơgơi tơlơi kơhnâo đah kơmơi Êđê

"Kâo thâo mơñam mrai dơ̆ng mơ̆ng kâo 15 thun, truh ră anai hơmâo ană tơčô laih. gơñu thâo hruaih baih mơñam mrai. Mơ̆ng hơdôm anih kâo pơtô mơñam mrai, lu mơnuih thâo mơñam laih anun nao pơplông ăt kiăng rŭ glăi bruă mă rơwơi mơñam mrai đưm anai mơ̆n”.

Hrŏm hăng amĭ ñu kiăng hmao jao glăi gơnam ƀing tuai čih anăn rơkâo blơi mơ̆ng hlâo, amai H’Giang Knŭl brơi thâo, abih 3 adơi amai gơñu lêng mơñam mrai hruaih laih soh lu mơta abăn khăn bơnal mrai đưm gah djuai ania Êđê.

“Hlăk hnang blung tơnap mơ̆n, samơ̆ ƀrư̆ ƀrư̆ mơñam hruaih yơh, kah hăng ngaih mrai, dăng mrai pơmut amăng không, thâo sit pơjing kơteh ngă rup, thâo hrăk bơnga gru grua hiam djuai ania Êđê”.

Ăt kah hăng djuai ania pơkŏn amăng kual Dap Kơdư mơ̆n, djuai ania Êđê hlâo adih, mơñam mrai mơ̆ng bruă pĕ kpaih, pih laih anun kmơ̆i kiăng rơwơi jing mrai pioh mơñam abăn khăn. Anŏ ngă tơlơi phara ñu lĕ, amuñ thâo krăn hơbô̆ eng ao đưm djuai ania Êđê yua hơmâo bơnga duñ, bơnga rup kơteh ia jŭ mriah, kơñĭ, mơtah hăng kô̆. Rơbêh 60 thun tong ten hăng bruă mơñam mrai, djă kprư̆ kơtư̆ mơñam, yă H’Nun Ƀyă, dŏ pơ ƀôn Čư̆ Êbông, să Êa Kao, plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt brơi thâo, kơpaih giong pĕ ba glăi ƀhu laih anun pih brơi ƀleč asar mă kơnong hmlơi, giong anun kah arăng kmơ̆i paih hăng kmơ̆i, tơdơi kơ dơlôn hĭ pioh ba rơwơi.

Laih jing mrai, arăng poh mô, añrŭ ia mô, tram amăng ia hăng hlŭ, lŭk hăng hơbơi kleh ƀudah akha tơnung, kơđuh kyâo amăng glai kiăng mrai kjăp, ia iom añrŭ jă đôm hăng hơdôm ia iom ta pơjing rai, giong anun kah ngaih mrai, jăng mrai ƀơi không, duñ mă hrĕ mrai ia jŭ kô̆, mriah kơñĭ phara črăn pioh mơñam ngă rup bơnga tui anŏ ta kiăng:

“Rup bơnga arăng juăt mơñam duñ mrai jŭ, kô̆ hăng mriah lu hloh. Lu mơta rup bơnga arăng mơñam, duñ mă, ƀơi anŏ 15 arăt mrai, đĭ tui 17 arăt mrai, tăp năng 27 arăt mrai yong đĭ trun, truh kơ 35 arăt mrai hơmâo mơ̆n. Tơnap biă mă lĕ mơñam Kngăm, ngă rup tơbiă rơđah gah rơngiao kiăng pơhrôp hiam hloh”.

Rup mơñam ƀudah duñ lơ̆m mơñam mrai amăng abăn ao đưm sa bruă ngă rơgơi kơhnâo, kiăng pơƀuh kơ rup rap anŏ jĕ giăm hăng tơlơi hơdip mơda rĭm hrơi. Anun lĕ, rup čĭm brĭm, krua mrua, tăk glô, bơnga, hla kyâo, phun tuañ, rup boh dô ƀudah rup mơnuih tăp pơdai, rup sang đưm….Tui hluai hơbô̆ ao, djuai ania Êđê mơñam ngă rup hăng dăp rup phara soh. Ƀing đah rơkơi lĕ sit mơtuai, hơmâo tuai kơteh, drơi lui soh toh ao ƀudah buh ao ker boh nut, akhăn kưn tuang akŏ. Ao kơ đah rơkơi ƀuh rơđah hơmâo kơti mriah gah anăp ƀơi tơda, arăng ngă rup čĭm klang pah pum.

Abăn khăn eng ao mrai đưm juăt buh mă yua amăng mông jơnum ngui ngor gru grua hiam plơi pla

Hơdôm gruai rup mơñam sit kơtuai jih ao, kơti ao ngă rup ania čơgrai ƀudah čĭm klang pah pum, čĭm grư̆, kiăng pơƀuh kơ tơlơi kơtang hăng anŏ čang rơmang git gai lŏn glai adai rơhuông kiăng gưt ană mơnuih. Ƀing đah kơmơi lĕ băn eng dlông tơkai, buh ao pơmut tơkuai. Eng đah kơmơi Êđê sa blah prong mƀar, băn jum dar kơ-iăng, gôm hlôm truh kơđul tơkai, hlôm pha jua. Eng ao buh rĭm hrơi lĕ ƀu duñ rup hiam đơi ôh, ngă mă amuñ amĕ đôč.

Kơnong eng ao pioh kơ hrơi ngă yang mơak, jơnum plơi, ngui ngor gru grua eng ao tuai kơteh arăng pơhrôp hiam yơh, hơmâo gruai, hơmâo kơti čơgri čơgrua mơtam, ia iom brêm bram hiam klă amăng atur ia jŭ laih anun rup treng jih eng mơ̆ng ngŏ trun pơyŭ, ao mơ̆ng tơkuai ao trun pơ tơngan laih anun jih tơngan.

Rup amăng eng ao Êđê ăt pơthâo brơi krăn mơnuih ƀun hăng pơdrong laih anun mơnuih hơmâo tơlơi dưi hăng mơnuih đôč đač. Tui hăng mơnuih kơhnăk gru đưm H’Yar Kƀuôr, dŏ pơ ƀôn Kla, să Drai Săp, tơring glông Krông Ana, djuai ania Êđê hơmâo hơdră kơteh, jing tơlơi thâo ngă hiam eng ao tuai kơteh sit mơñam mrai đưm pơjing anŏ eng ao buh, mơtuai. Anai lĕ hơdră mơñam pơpha dua ia iom mriah hăng  kô̆ pơjing rai rup hrom hăng hring añŭ asar kơtor het ƀudah asar tuư hring ƀơi jih gruai ao, tuai kơteh, jih tơkai eng.

“Hơdră kơteh tuai mơ̆ng djuai ania Êđê đưm adih hiam biă mă pioh mơtuai amăng mông ngă yang ƀong mơñum ngui ngor pioh kơ ƀing mơnuih pơdrong asah. Kơteh lĕ hơdră hrăk tơnap, gleh glar yua ia rơgơi tơlơi pơmin thâo, ƀu djơ̆ lăi djop pô thâo soh ôh laih anun ră anai ăt ƀu lu lơi mơnuih thâo ƀudah hrăm ñu”.

Mơ̆ng hơdôm rup rap phara anun, rĭm đah kơmơi Êđê thâo pơčeh phrâo ia rơgơi, laih anun pơblih tui ngă rup hiam phrâo, pơbuă tui hrĕ mrai, ia iom kiăng pơjing rai abăn khăn hiam phara hloh. Tui hăng yă H’Yam Ƀkrông, pơ ƀôn Tơ̆ng Jŭ, să Ea Kao, plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt, rĭm blah eng ao, abăn khăn mrai đưm ñu jă đôm tơlơi khăp ƀing đah kơmơi amăng anun. Mah mơñam mă amăng mông wăn pơdơi pơdă bruă pưk hmua đôč, samơ̆ pơjing rai gơnam gru grua hiam đưm anun yơh khom sơ̆n pran jua, thâo rơgơi hăng rơngiă lu mông, pran jua biă mă. Yua kơ anun, mơñam mrai đưm dưi lăng kah hăng anŏ pơkă ia rơgơi kơ đah kơmơi thâo rơwơi mơñam hăng tơlơi gir run mơ̆ng ƀing dra Êđê.

“Mơñam mrai kiăng hơmâo sa blah abăn khom rơngiă sa thun kah giong, lu črăn biă mă: pĕ kpaih, ngaih mrai, rơwơi mơñam, pih kơpaih, kmơ̆I, poh mô, tui anai, tui adih truh ngaih truă mrai amăng không mñam. Laih mơñam giong sa blah abăn dŏ hrăk, dŏ sit, dŏ ƀuă, phuă brơi kjăp, huăi ruh, pơjing eng ao buh sui biă mă”.

Nay Jek: Pơblang