Ƀơi tơring čar Kon Tum hơmâo pơphun lu bruă mă Gru grua-Tuai čuă ngui anăp nao amăng plơi pla mơnuih djuai ƀiă. Sa amăng hơdôm anih hiam pơhưč tuai nao ngui gru grua-tuai čuă ngui amăng plơi pla ƀơi Kon Tum anun lĕ anih anom glai klô dêh čar wai lăng ƀơi Măng Đen, gah tơring glông Kon Plong. Pơ anai, amăng hrơi mông ngă lơphet pơdơi pơdă thun anai hơmâo pơphun lu bruă mă pơhưč ƀing tuai nao ngui kah hăng pơdă prưng gơnam gru grua đưm anăn “Plơi hiam kual Dap Kơdư-Măng Đen”; pok pơhai pơdă, pơplông rup hiam kual Dap Kơdư-Măng Đen; Pơdă gơnam sĭ mơdrô mơ̆ng đang hmua hăng gơnam phara hơjăn mơ̆ng Kon Plong; pơphun jơlan pioh rơbat hyu ngui hăng lăng pơdă mơnong ƀong huă gru grua Măng Đen....

Ăt amăng hrơi blan anai mơ̆n Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring glông Kon Plong jơnum lăi pơthâo hră pơtrun mơ̆ng Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Kon Tum kơ bruă brơi tŭ yap anih tuai čuă ngui Vi Rơngeo, să Đăk Tăng. Hrom hăng anun, hyu ĕp anih hiam, gru grua đưm plơi pla djuai ania Sedang, anih tuai nao lăng ƀơi Vi Rơngeo, ƀing tuai amra hmư̆ arăng lăi pơthâo tơlơi hơdip mơda mơnuih ƀôn sang hăng găn rơgao ĕp lăng gru grua hiam đưm mơ̆ng mơnuih ƀôn sang ƀơi anai. Ayong A Hiên, sa čô mơnuih ƀôn sang amăng plơi brơi thâo:

“Blung hlâo, kâo kơkuh kơ abih bang mơnuih ƀôn sang hăng tuai mơ̆ng jĕ ataih rai ! Jing anih hyu ngui amăng plơi pla, sit rai lĕ ƀing tuai amra hyu ngui ĕp lăng anih anai, mơnuih ƀôn sang lăi pơthâo gru grua đưm mơ̆ng djuai ania pô, dŏ hrom ĕp lăng gru grua hiam, biă mă ñu mơnong ƀong huă, hơdră pơkra ming čuh (un) bui, ăm mơnong mơnŭ, mă akan hăng hơkŏp akan hyu mă mơ̆ng ia dơnao, ia hnoh, añăm pĕ amăng glai pioh hơtŭk brơi kơ tuai ƀong, pơkra ming mơnong ƀong huă tui hơdră mơ̆ng ană plơi pla juăt ngă  đưm”.

Jing plơi tuai čuă ngui blung a ƀơi Dak Lăk hơmâo tŭ yap mơng blan 3 thun anai, ƀuôn Akŏ Dhông (phường Tân Lợi, plơi prong Buôn Ma Thuột) ră anai ăt dŏ djă pioh lu gru grua boh thâo hiam mơng djuai ania Êđê kah hăng: gru grua atông čing, ngui ngor ngă yang rơbang, boh thâo pơkra sang glông, gơnam ƀong huă, rơwơi mơñam, tơkŏng tơpai čeh...Lu sang anŏ ăt dŏ djă pioh mơn gơnam yơyôm, gơnam mơng đưm kah hăng čeh tuk, čeh tang, hơgor, grê kpan. Anai hơmâo lăng jing plơi hiam hloh ƀơi Dak Lăk ră anai, hăng 32 boh sang kyâo hăng lu ring čing, gong brô̆, mơnuih kơhnâo, grup adoh suang atông čing hăng bruă pơkra gơnam đưm ăt hơmâo djă pioh, pơđĭ kyar mơn amăng djŏp rơnuk.

Ơi Y Ñuel Niê (Ama Jenny), Khua plơi Akŏ Dhông brơi thâo, hrơi blan rơgao, bruă djru pơđĭ kyar tuai čuă ngui amăng plơi Akŏ Dhông hơmâo lăng ba djru pơkra anih anom, gơnam yua pioh bơwih brơi tuai čuă ngui, pơtô brơi bruă mă, pơkra gơnam tuai čuă ngui, pơgang ba ayuh hyiăng lŏn adai. Ră anai, Khul wai lăng tuai čuă ngui plơi pla hăng mơnuih amăng plơi prăp lui djŏp mơta laih, pơhlôm klă hloh bơwih brơi tuai amăng dêh čar wơ̆t hăng čar rơngiao.

“Abih bang khul grup wai lăng mă pô, tha plơi, khua plơi hăng adơi ayong amăng grup wai lăng tuai čuă ngui lêng kơ gir iâu pơthưr, pơtô pơblang brơi ană plơi gum pơđĭ kyar tuai čuă ngui kiăng pơđĭ tui prăk pơhrui, pơđĭ tui anŏ klă bruă tuai čuă ngui. Hrŏm hăng anun lĕ grup wai lăng tuai čuă ngui amăng plơi ăt kiăng tơring čar, anom bruă gru grua hơmâo dong hơdră djru prăk kăk amăng 2 thun tŏ tui kiăng hơmâo prăk ngă bruă, djă bong bruă mă klă hloh”

Hrŏm hăng bruă gru grua - tuai čuă ngui anăp nao kual plơi pla djuai ƀiă, amăng hrơi pơklaih rơngai kual Dơnung (30/4), pơlir hơbit lŏn ia, hăng ngă lơphet Hrơi jar kmar pơpŭ kơ mơnuih mă bruă (1/5) thun 2023, gong gai hơdôm boh tơring čar kual Dap Kơdư hơmâo pơƀuh lu hơbô̆ bruă tuai čuă ngui hăng gơnam tam hiam phara, bơwih brơi kơ ƀing tuai amăng dêh čar wơ̆t hăng čar rơngiao nao ngui hăng sem lăng:

Kiăo tui kơ thun blan mơnuih ƀôn sang tơring čar Gia Lai đing nao lu hloh kơ bruă djă pioh, răk lui gru grua hiam đưm djuai ania pô hăng lăng anun kah hăng anŏ kơtang pơđĭ kyar tuai čuă ngui amăng plơi pla. Hơdôm thun rơgao. Tuai hyu ngui amăng plơi pla kah hăng plơi Ơp amăng plơi prong Plei Ku, plơi Stơr, plơi Mơhra Dap, tơring glông Kƀang, plơi Ia Gri tơring glông Čư̆ Pah, tơring čar Gia Lai. Tuai hyu ngui hơmâo tơlơi djru mơ̆ng mơnuih ƀôn sang gum hrom. Lu hơbô̆ bruă pơđĭ kyar čơkă tuai hyu ngui kơnang kơ plơi pla, yua mơnuih ƀôn sang pô akŏ pơjing kiăng pơđĭ tui rơnoh pơhrui glăi prăk kăk kơ mơnuih ƀôn sang.

Gơnong bruă Gru grua Pơrơguăt drơi jăn hăng Tuai čuă ngui hơmâo djru bruă pơtô hrăm, pơtô mơnuih ƀôn sang thâo hluh, abih bang 15 boh plơi pla amăng tơring glông, plơi prong ngă anih čơkă tuai hyu ngui, pok anih pơtô kơ bruă čơkă tuai hyu ngui amăng plơi pla djơ̆ hơdră. Ayong Hoàng Duy Cương, pô sang sĭ mơdrô anăn Plơi Kông Chiêng, plơi Ơp, phường Hoa Lư, plơi prong Plei Ku lăi:

“Gru grua atông čing lĕ gru grua hiam mơak pran jua, dưi hơmâo kơnuk kơna hăng jar kmar tŭ yap thun 2005, yua kơ hor, hloh kơ anun dơ̆ng kiăng djă pioh pơđĭ tui rơnoh yôm čing hơgor anun  yơh kâo pok anih sĭ mơdrô ia mơñum, mơnong ƀong anăn Plơi jing čêng. Kiăng pơhưč tuai hyu ngui rĭm hrơi năm, hrơi tơjuh brơi pơphun kơ tuai hmư̆ arăng atông čing, lăng suang arap, ngui hrom rŏm apui djuh, hmư̆ atông tơrưng, adoh tơlơi Jrai đưm....yua kơ anun kâo kiăng ngă hiư̆m pă djru kơ plơi pla, pơsir bruă mă kơ lu mơnuih thâo atông čing, djă pioh gru grua hiam đưm djuai ania gơñu”.

Hăng amăng rơ-ưng čư̆ apui kơdir phara hăng hui đôč mơng hơmâo - Đang bơnga čuă lăng lŏn tơnah boh pơtâo UNESCO, hrŏm hăng dơnao ia Tà Đùng - “arăng iâu pơpŭ kual tong wing Hạ Long anet ƀơi kual Dap Kơdư”, tơring čar Dak Nông glăk pơtrut tui bruă tuai hyu ngui, pơđĭ kyar bơwih ƀong. Tơdơi kơ klin Covid-19 hơmâo wai lăng, thun blan rơgao, tuai čuă ngui nao pơ kual lŏn anai jai hrơi lu tui. Amăng hrơi pơdơi pơdă thun anai, hơdôm anom bruă tuai čuă ngui ƀơi Dak Nông prăp lui abih bang čơkă tuai. Ayong Nguyễn Công Bằng, pô wai lăng anih čuă ngui Tà Đùng Farm, ƀơi phường Nghĩa Tân, plơi prong Gia Nghĩa, tơring čar Dak Nông brơi thâo:

“Kơ anih anom lĕ gơmơi pla phun kyâo lu ƀiă dong, đang bơnga, lan čuă ngui hơmâo pioh kơƀan grê BBQ (kơƀan ŏm mơnong gah rơngiao). Kơ bruă đih pơdơi lĕ hơmâo pơkra dong 3 boh anih buhalo bơwih brơi tuai mơng taih rai ngui dŏ đih glăi. Rơngiao kơ anun, ăt hơmâo prăp lui song, rơkĭ, pơhrup ming hiam ƀơi hang dơnao ia bơwih brơi kơ tuai mơñum ia kơphê mơguah lăng yang hrơi ƀlĕ. Bơ mơmot lĕ hơmâo čuh apui tơlŭi, mơñum tơpai čeh hăng hơmâo ană plơi adoh suang”. 

Tơring glông Lạc Dương, Lâm Đồng hlăk dăp hơdră tơlơi pơplông brô̆ aseh, đĭ aseh mơ̆ng djuai ania K’Ho kiăng pơjing bruă bơwih kơ tuai hyu ngui đĭ aseh, bơwih brơi ƀing tuai amăng dêh čar hăng mơ̆ng tač rơngiao. Hrom hăng gru grua čing hơgor, mơnong ƀong huă laih anun tơpai čeh djuai ania K’Ho, tơring glông Lạc Dương tơring čar Lâm Đồng hlăk pơphun bruă hyu ngui rơjang drơi jăn đĭ aseh pơplông brô̆ aseh pioh kơ tuai apah đĭ ngui.

Tui hăng ơi Čil Poh, Kơ-iăng Khua jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring glông Lạc Dương, mơ̆ng sui laih tơring glông Lạc Dương brơi djă pioh gru grua hiam đưm, pơđĭ kyar bơwih ƀong huă čơkă tuai čuă hyu ngui, jing sa bruă mă khom pơphun na nao, klă hiam djă pioh gru ama grua amĭ djuai ania. Kơnong yap thun 2022, tơring glông Lạc Dương hơmâo pơhưč truh 2 klăk 400 rơbâo wơ̆t tuai nao ngui, mơ̆ng anun hơmâo pơhrui glăi kơ mơnuih ƀôn sang amăng plơi pla lu tui mơ̆n. Ơi Čil Poh brơi thâo:

 “Tơring glông Lạc Dương akŏ pơjing Khul pơphun pơplông đĭ aseh brô̆ aseh ƀu hơmâo ưn ôh, pơtum lu mơnuih amăng să, amăng tơring kual ngă hrom. Abih bang anih ngă hrom hơmâo dua mơta bruă pơphun, anun lĕ pơplông brô̆ aseh ƀu hơmâo ưn laih anun pơplông hơtŭk riă tơnă hơbai asơi añăm. Mơ̆ng anun lĕ gơmơi lăi pơthâo rup rap, bruă mă, anŏ gêh găl wơ̆t ană mơnuih ƀơi kual lŏn Lạc Dương, lăi pơthâo mơnong ƀong huă jơman kơ tuai ƀong huă lơ̆m rai ngui amăng tơring glông”.

Amai Y Sim, tơkeng thun 1990, plơi Đê Gôh, să Đăk Sơ Mei, tơring glông Đăk Đoa, Gia Lai brơi thâo: amăng tơlơi hơdip mơnuih ƀon sang kual Dap Kơdư mơng đưm đă ră hlâo, rơbung jing gơnam juăt ƀong laih, ƀu kơƀah ôh amăng mông huă asơi kah hăng: rơbung hơtuk, rơbung ŏm, rơbung tul, rơbung ate...Pơsit anai lĕ mơnong ƀong huă jơman hmư̆ hing mơng djuai ania, hrơi blan rơgao, neh met wa amăng hơdôm boh să Đăk Sơ Mei, Kon Gang hơmâo pla, pơkra jing rơbung krô, hơmâo anăn OCOP, ba sĭ hơdôm tơn ƀơ̆i rim thun. Añăm rơbung anai jing ba glăi prăk kơ ană plơi laih anun jing hơdră kiăng ană plơi pơƀuh brơi kơ tuai hyu ngui thâo gơnam ƀong huă jơman mơng rơbung kual Dap Kơdư. Amai Y Sim lăi:

“Mơng đưm laih, rơbung ale jing gơnam ƀong huă ƀu kơƀah ôh amăng tơlơi hơdip rim hrơi, rim boh sang anŏ lêng kơ hor ƀong soh. ră anai, ƀing gơmơi hơmâo gong gai pơtô brơi ngă rơbung krô pioh sĭ kơ tuai hyu ngui. Tơlơi kiăng hloh lĕ tuai mơng ataih rai ngui pơ anai hơduah ĕp, ƀong lăng rơbung krô jơman anai laih anun lăi pơthâo brơi pô pơkŏn dong gơnam ƀong jơman mơng neh met wa djuai ania Bahnar”.