VOV4.Jarai - Djuai ania Sedang hơmâo lu djuai pơkŏn dong anun lĕ Xơ teng. Ca Dong, T’đrá, Mơ nâm, Hà Lăng, Ka Râng, Bri La Teng … Hơdôm djuai ania anai dŏ hơdip lu hloh ƀơi Kon Tum, đa ƀơi kual čư̆ siăng tơring čar Quảng Ngãi, Quang Nam. Anai lĕ ƀing djuai ania dŏ hơdip ƀơi kual čư̆ siăng kriang pơtâo, djuai ania Sedang hơmâo lu gru grua yôm phara.

Tui tơlơi hơdip sui mơng đưm đă ră hlâo, djuai ania Sêdang hơdip tui rĭm boh plơi pla, rĭm boh sang anŏ hơdip jê̆ jum dar. Sang anŏ anai djru sang anŏ adih. Rĭm boh plơi hơmâo sang boh sang drông pioh kơ anăp plơi pla jơnum tum pơƀut. Hăng ƀing akŏ lĕ ƀing tha plơi, anai lĕ mơnuih git gai bruă plơi pla hăng pô pơ ala brơi ană plơi pla.

Djuai anai Sêdang juăt pơpŭ lu yang rơbang. Rĭm than kyâo, rơk tok, ia krông čroh hnoh, čư̆ siăng kriang pơtâo lêng kơ hơmâo bơngăt soh yơh. Nai prin tha A Tuấn, Anom bruă kơsem min gru grua, djuai ania Sêdang, mơnuih tui djuai Xơ teng dŏ ƀơi tơring glông Tu Mơ Rông, tơring čar Kon Tum brơi thâo, tơlơi hơdip gơnang nao glai čư̆ pơjing rai tơlơi hơdip gah bơngăt kơ mơnuih djuai ania Sêdang:

“Amăng tơlơi hơdip djop mơta lêng kơ gơnang nao lŏn mơnai glai čư̆. Hơdip gơnang nao glai rưng hăng wai pơgang glai kyâo, yua anun mơnuih ƀon sang pơpŭ lu yang. Mơng than kyâo, ia krông čroh hnoh, čư̆ siăng triang pơtâo, gor rơk, djop gơnam yua lêng kơ hơmâo bơngăt soh, lêng kơ mơyang soh. Yang ia, yang čư̆, yang ia krông, yang kơmlă, yang pơdai”.

Rĭm yang rơbang mơnuih djuai ania Sêdang ăt pơpŭ phara mơn. Samơ̆ abih bang lêng kiăng kơ pơpŭ brơi tơlơi hơdip rơnuk rơnua, yâo mơ-ak kơ ană plơi pla. Rĭm thun neh met wa lêng kơ pơphun kiăng pơpŭ kơ yang rơbang hơmâo pơgang brơi ană plơi pla.

Eng ao mơng djuai anai Sêdang ƀơi Đắc Tô

Ăt kar kăi hăng djuai anai pơkŏn dŏ hơdip ƀơi kual Dap kơdư, plơi pla kơ mơnuih djuai ania Sêdang pơanăn tui kual lŏn pơdong plơi pla. Đa anih pơanăn tui ia krông čroh hnoh, đa pơanăn tui phun kyâo, čư̆ siăng kriang pơtâo…Ană plơi pla hơdip mut hrŏm thâo djru tơdruă. Bruă hrŏm amăng plơi pla lĕ bruă kơ rĭm boh sang anŏ. Plơi pla ngui ngor ngă yang rơbang, djop sang anŏ kiăng kơ gum pơgôp, djru pơphun hrŏm. Plơi pla čơkă tuai, djop sang anŏ lêng kơ gum tơngan hrŏm. Yă Y Xinh, dŏ ƀơi tơring kual Đắc Tô, tơring glông Đắc Tô, tơring čar Kon Tum brơi thâo:

“Tơdah hơmâo tuai hrŏm amra lăi pơthâo tha plơi kiăng kơ abih bang čơkă ƀơi sang drông. Bơ tơdah tuai kơ sang anŏ ƀing gơñu amra čơkă mă pơ sang, čuh sa drơi mơnŭ, sa čeh tơpai, ƀu kiăng rơkâo sang anŏ pơkŏn ôh. Arăng amra čuh brơi mơnŭ ông ƀu djơ̆ mơnŭ ania ôh. Mơnŭ ông arăng lăng ƀơi akŏ hăng ƀuăi či pơsit  tuai amra glăi rơnuk rơnua hă ƀŭ. Brơi tuai ƀong akŏ. Mơnong brơi kơ tuai ƀong phara mơng hăng ană plơi pla. Brơi tuai ƀong akŏ kiăng pơdah pran khăp. Samơ̆ ƀing tuai ăt ƀu dưi ƀong huă hajăn lơi, yua anun abih bang dŏ ƀong huă hrŏm. Hơmâo wŏt añăm hla plum mơsăm, djop mơta lêng añăm tam pĕ mơng đang hmua pioh kơ čơkă tuai”.

Hơdip jê̆ giăm hăng glai rưng yua anun gơnam ƀong huă kơ djuai ania Sêdang ăt hơmâo djop mơta mơn. Ƀañ pơkra mơng tơpung hơbơi plum lĕ gơnam ƀong sui mơng đưm hlâo mơng djuai Xơ teng. Ƀañ anai ƀong amuñ, amoăn pơkra mơng tơpung hơbơi plum, hrŏm hăng ia ƀâo mơngưi mơng hla pơtơi ba glăi gơnam ƀong jơman biă mă yơh. Hơbơi plum arăng lôk hĭ hơđuh, rao rơgoh laih anun kuah pơsăn ba nao tuk truh kơ tơsă jing tơpung. Arăng klon amăng hla pơtơi laih dong arăng čur nao amăng apui, om truh tơsă amra mă ƀong. Bơ djuai ania Sêdang ƀơi tơring kual Đắc Tô juăt pơkra ƀañ mơng đĕ - anai lĕ ƀañ điô̆ mơ̆ đưm hlâo adih arăng juăt pơkra amăng hrơi akŏ thun. Amăng bơyan yuă hơpuă, djuai ania Sêdang dŏ ƀơi tơring kual Đắc Tô kah mơng pơkra ƀañ điô̆ anai. Yua truh bơyan tơjŭ pla. Ƀing gơñu pioh glăi pơdai dŏ rơbêh kiăng kơ pơkra ƀañ pơpŭ kơ ơi yă, yang rơbang kiăng kơ sang anŏ amra hơmâo bơyan pơdai jor kơtor mơboh. Bơ bơyan ƀong asơi hle rơnuč thun, mơnuih djuai ania Sêdang juăt ngă đing brong. Braih điô̆ dưm amăng đing krăm, djrao ƀudah đing o laih anun dưm om amăng apui. Ƀing gơñu pơpŭ kơ ơi yă hăng mơñum ƀong hrŏm tơdơi kơ bơyan yuă hơpuă giong.

Djuai ania Sêdang hor adôh tơlơi adôh đưm, ayun suang, thâo pơkra pơjing lu gông brô̆ ngă yôm tui tơlơi hơdip mơda

Mơnuih djuai ania Sêdang dŏ hơdip ƀơi čư̆ siăng, gơnang nao glai rưng lĕ phun yua anun ia krông čroh hnoh lĕ anŏ yôm hloh kiăng kơ pơhlôm brơi tơlơi hơdip mơda. Amăng bơyan rơnuč thun ƀing gơñu hơmâo pơphun hrơi ngă yang yôm phăn anun lĕ pơpŭ kơ tong ia. Nai prin tha A Tuấn brơi thâo, ngă yang pơpŭ kơ tong ia lĕ sa amăng hơdôm hrơi ngă yang mơng mơnuih djuai ania Sêdang.

“Hlung hlâo lĕ dưm pơkra tong ia phrâo, lơ̆m tong ia hơđăp răm rai laih, ƀudah tong ia hơđăp ƀu dưi yua dong tah, kah hăng khŏt laih, yua anun ană plơi pla khŏm pơplih hăng anih dưm pơkra tong ia phrâo ƀing gơñu amra dưm dăp glăi tong  ia. Tơdah  ƀing gơñu pơkra ming rĭm thun, hơdôm tong ia ăt dưi mă yua mơn, arăng amra hluai tui anun kiăng kơ pơkra ming. Pơkra tong ia phrâo: amăng dua bơyan akŏ thun, akŏ thun hlâo kơ tơjŭ pla hăng amăng tong krah blan 10. Pơphun pơkra tong ia anai čang rơmang djop ia yua hăng pruih brơi kơ phun kyâo pơtâo mơtah mơda”.

Bruă dưm pơkra ming tong ia lĕ bruă kơ abih bang ană plơi pla. Rĭm čô mơnuih arăng jao bruă phara tui tơlơi git gai mơng tha plơi. Hlâo adih, hrơi ngă yang dưm pơkra  mơng djuai anai Sêdang juăt pơphun amăng 3 hrơi. Blung hlâo, tha plơi lĕ mơnuih hyu ĕp hnoh ia. Tơdơi kơ ƀuh hnoh ia abih bang ană plơi pla amra nao rơmet pơgaih, pơkra ming king pơđoh ia, koh đing o ngă tong ia hăng prap lui hlô rông kiăng kơ čuh tă ngă yang. Tơdơi anun tha plơi amra pơphun ngă yang. Lơ̆m drah hlô čuh tă pioh ngă yang djoh trun amăng ia, neh met wa amăng plơi pla amra sŏ hơdôm get ia blung a ba glăi pơ sang. Tơdơi anun, neh met wa sŏ kah pha hơdôm sang anŏ pơkŏn. Ƀing gơñu mă ia đing pơđoh anun tuh amăn tơpai čeh, kiăng kơ tơnă hơbai hăng tơlơi sit mơyang, kiăng kơ ba glăi tơphă brơi kơ mơnuih ƀon sang.

Hơdôm tơlơi pơkă tong ten anun truh ră anai mơnuih djuai ania Sêdang ăt dŏ djă pioh. Mơ ră anai, hrơi ngă yang dưm pơkra tong ia ƀu pơphun sui kar hăng đưm hlâo ôh, mơ̆ pơphun anet đôč, kơnong amăng sa hrơi đôč. Lu sang anŏ plih hĭ đing o hơdai nao yua đing kơsu. Sa, dua boh plơi pla ngă yang anai ƀing gơñu plih hĭ yua ia krông čroh hnoh hơdai nao yua ia bơmun ƀudah yua hơdôm đing ia phrâo ƀiă dong kiăng kơ dưi yua sui thun. Hrơi dưm tong ia ƀơi lu anih mơng djuai ania Sêdang ră anai dŏ kơnong amăng tơlơi bơră ruai mơng ƀing tha plơi đôč.

Siu Đoan: Pơblang