Hơdôm tơlơi čih: “Lar hyu hơdôm bruă mă klă hiam” mơ̆ng grŭp hyu mă tơlơi pơhing phrâo Gong phun jua pơhiăp dêh čar Việt Nam ƀơi Dap Kơdư lăi nao tơlơi pơsit kơ “Pơgang hăng ngă tui gru grua bôh thâo đưm djuai ania amăng bruă pơdŏng hăng pơgang Lŏn ia” mơ̆ng Ping gah plơi prong Buôn Hồ, tơring čar Dak Lak hmâo hăng glăk hmâo ngă tui ba glăi bôh tơhnal sit nik. Tơlơi čih blung a hmâo anăn: "Jơnum ngui Hảng Pồ tum pơƀut hrưn hyu ataih".

Er adôh Sli gah djuai ania Nùng yua kơ Triệu Thị Phóng hăng Nông Thị Thiện adôh, pok phun mông jơnum tui akô̆ bruă: “Lăng glăi pô, pơkra mă pô gah bruă mă mơ̆ng mơnuih ping gah amăng mông Jơnum ngui Hảng Pồ” mơ̆ng grŭp Ping gah thôn 1B, să Ea Siên, plơi prong Buôn Hồ, tơring čar Dak Lak, pơphun amăng krah blan 6 rơgao.

“Ƀing ta hmâo laih sa grŭp adôh Sli ƀơi thôn 3, hăng 31 čô mơnuih amăng grŭp. Samơ̆ akă hmâo hlăk ai hơpă gum hrŏm grŭp anai. Kâo kiăng ƀing neh wa pơtô glăi hơdôm bôh thâo kơ adôh Sli kơ hlăk ai, kiăng djă pioh tơlơi adôh Sli mơ̆ng djuai ania ƀing ta”.

“Ơi yă ta hmâo rơngaih mơñam rai laih băn ao mơ̆ng djuai ania Nùng lĕ ia jŭ. Kâo gum pơhiăp kơ hlăk ai lĕ: sit lăi buh ao jŭ laih hlong čut sum jŭ hlao. Hmâo mơnuih đa buh ao jŭ samơ̆ čut sum jeanss, sum akô̆ ñu ƀu lê̆ nao hrŏm hăng phiăn juăt djuai ania pô ôh”.

“Să ta hmâo 6 djuai ania: Êđê, Dao, Hơdang, Tày, Yuan hăng Nùng. Ƀing ta khom ngă hiưm hơpă pioh djop djuai ania gum hrŏm sa mông jơnum ngui hrŏm hloh. Să Ea Siên hmâo sa jơnum ngui mơ̆ hmâo abih bang djop djuai ania gum hrŏm thơ mơ̆ng gum hrŏm hơbit, truh kih klă hiam”.

Tơlơi gum lăi mơ̆ng ƀing mơnuih ping gah Lộc Văn Cường, Hoàng Minh Tuệ hăng Nông Văn Khanh dưi prăp lui kơđiăng hăng hră pơ-ar. Anai lĕ hơdôm tơlơi gum pơhiăp hăng pran jua kiăng klă tơpă mơ̆ng ƀing mơnuih amăng anun. Gơñu hmâo gum hrŏm pơphun jơnum ngui laih drơi pô lăng glăi drơi pô, sang anô̆, ană tơčô. Mơ̆ng băn ao, gơnam ƀong, truh tơlơi pơplông bơkơjăp drơi jăn, ngui tơlơi ngui đưm. Đa lĕ wot bôh pia tơlơi adôh, bôh pơhiăp, hơdră čơkă tuai, čơkă ƀing gŏp... Tơpă ară lăng ƀuh hơdôm tơlơi akă klă, ba tơbiă jơlan pơsir, pơplih pơkra pioh Hảng Pồ thun dơi klă hiam hloh.

Ơi Hoàng Minh Điều, Khua git gai Grŭp Ping gah thôn 1B brơi thâo: Abih bang mrô mơnuih ƀôn sang mơ̆ng thôn leng kơ djuai ania Nùng. Neh wa “djă ba anăn să, anăn plơi” hăng hơdôm phiăn juăt klă hiam mơ̆ng djuai ania pô ƀơi Lạng Sơn, Cao Bằng rai dô̆ pơ̆ Dak Lak mơ̆ng thun 80-90 mơ̆ng rơnuk thun hlâo adih. Ƀơi Ea Siên, Hảng Pồ hlâo adih dưi pơphun mă pô tui rim ƀut mơnuih ƀôn sang dô̆ hăng pơphun hyu raih daih mơ̆ng krah blan sa blan di truh blan 2 blan di. Hảng Pồ dô̆ djă pioh glăi hơdôm tơlơi ƀu klă lĕ: tơlơi mơñum tơpai măt, ngui ƀai ƀong prăk, blah trong yŏng gai... ngă ƀu hơđong, bơdjơ̆ nao tơlơi pơmin mơnuih ƀôn sang. Ƀơi anăp tơlơi anai, Ping gah, gong gai să Ea Siên kơsem min, pơphun bơkơtuai hăng pơsit pơphun Jơnum ngui Hảng Pồ hrŏm sa wot amăng đơ đam să 3 hrơi, phun ñu lĕ lơ 28 blan 1 blan di. Ơi Hoàng Minh Điều lăi lĕ: Jơnum ngui Hảng Pồ Ea Siên lĕ tơlơi tum pơƀut amăng krah tơlơi čang rơmang mơ̆ng pran jua mơnuih ƀôn sang hăng tơlơi pơmin mơ̆ng Ping gah anun hmâo tơlơi pơsôh hăng lar hyu prong. Tui hăng ơi Điều, bruă kiăng ngă tui mơtăm mơ̆ng grŭp ping gah thôn 1B lĕ:

“Amăng grŭp Ping gah ƀing gơmơi khom ruah mă hơdôm mơnuih thun tha hmâo arăng đăo kơnang sit nik hăng thâo hreč tơlơi adôh Sli, gah nua yôm bôh thâo, gru grua mơ̆ng djuai ania Nùng. Kiăng rơkâo Jơnum min mơnuih ƀôn sang să pơjing grŭp adôh Sli ăt kah hăng grŭp ngă tui gru grua djuai ania ƀiă ƀơi plơi”.

Hảng Pồ Ea Siên thun 2024 dưi pơphun hăng lu bruă mă lu mơta, lu tơlơi. Ngă yang hơduah kơ bơyan pơdai jor kơtor lu, atông hơgor pok phun, pơphun bruă pơplông, suang rơmông dul; Adôh suang, gơnam ƀong huă, pơplông bơkơjăp drơi jăn kah hăng dui hrĕ, pơplông wiah song hăng kơdư, hăng lu tơlơi ngui đưm pioh kơ mơnuih ƀôn sang hăng tuai čuă ngui găn rơgao lăng kah hăng: mă rok, glom bôh tong long, adôh Sli, adôh then... Ơi Nguyễn Văn Minh, Khua git gai Ping gah să Ea Siên brơi thâo: Ea Siên hmâo 8 bôh plơi, hăng 7.600 čô mơnuih hăng 6 djuai ania hơdip hrŏm. Jơnum ngui Hảng Pồ phrâo rơgao hmâo čơkă laih rơbêh kơ 40 rơbâo wot čô tuai mơ̆ng lu anih anom nao pơhmư̆ hrŏm. Mrô gơnam ƀong huă, gơnam tam mă yua măng mông jơnum ngui hăng sĭ kơ tuai blơi hmâo nua đĭ truh 10 klai prăk, amăng anun hmâo 90 drơi kơbao hăng rơbêh kơ 500 drơi un pioh pơkra djop mơta gơnam ƀong huă tui phiăn juăt.

“Abih bang glông bruă kơđi čar hăng rim mơnuih ƀôn sang leng kơ thâo hluh kơ bôh than tŭ yua, gah bôh thâo, tơlơi ngă yang mơ̆ng Jơnum ngui. Mơ̆ng anun phing kơ pran jua, ngă pô sit nik, jing pô mơ̆ng jơnum ngui. Ƀing gơmơi yua prăk dong pioh kơsem min kiăng pơjing mông jơnum ngui jing gơnam OCOP, mơ̆ng anun djă pioh, ngă tui gru grua bôh thâo djuai ania”.

Thun 2018, Ea Siên dưi hmâo Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Lak tŭ yap să plơi pla phrâo. Akă lăng djơ̆ pran hăng bôh than anai, Ping gah, gong gai ba tơbiă tơhnal pơdŏng să Ea Siên jing să plơi pla phrâo tui rơnoh pơkă phrâo amăng thun 2025. Ơi Y Čing Mlô, Kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang plơi prong Buôn Hồ lăi lĕ: Truh kih mơ̆ng Jơnum ngui Hảng Pồ hmâo bôr đĭ laih pran jua gum hrŏm hơbit, hruă kơjăp kơplah wah djop djuai ania. Hrŏm hăng anun djru klă amăng lăi pơthâo, lăi pơhưč hơdôm gơnam, phara ha  jăn mơ̆ng plơi pla truh hăng hơdôm kual amăng lŏn ia.

“Plơi prong hmâo pơphun sa mông jơnum tui akô̆ bruă pơđĭ kyar Jơnum ngui Hảng Pồ, hăng bôh than amra pơđĭ dlông jing jơnum ngui gưl plơi prong. Anăp nao amra ngă hơdôm hră pơ-ar pioh rơkâo jing kông ngăn bôh thâo đưm. Amăng rơwang pơkă pơdŏng să Ea Siên hmâo ba mut amăng kual sa kual krah bôh thâo đưm pioh pok prong pơphun jơnum ngui anai”.

Truh hrơi lĕ nao, Jơnum ngui Hảng Pồ Ea Siên amra pok phun amăng lơ 28 blan sa blan di rim thun. Tal anai djop mơnuih amăng să Ea Siên bơwih ƀong huă hơdip mơda djop anih pơwot glăi tum pơƀut, jơnum. Gơñu hrom hăng tuai mơ̆ng djop anih lăng hmư̆ bôh thâo tơñă hơbai phara kah hăng: ƀan asơi ñar, un phang, un hna hăng añam hla rok; phiung phiôt hăng tơpai čeh pioh lăi pơthâo pran jua pô khăp amăng mông ngui mă rok, glom tong long, adôh Sli hăng hơdôm tơlơi ngui đưm ngă pơhưč pran jua...

Pô thâo adôh sli Triệu Thị Phóng hăng Nông Thị Thiên hmâo adôh hrŏm laih er adôh Sli anai mơ̆ng să Ea Siên, plơi prong Buôn Hồ nao bơkơtuai ƀơi lu anih anom amăng đơ đam dêh čar; mơ̆ng kual glai klô trun ƀơi kual lŏn dăo tô nao rai khul mơnuih, bơni tơlơi hơdip, lar hyu tơlơi kiăng khăp. Ră anai gơñu amra pơtô glăi kơ ană tơčô tơdơi anai./.

https://cms-vov4.vov.vn/jarai/gru-grua-thao-thai-van-hoa/hodom-toloi-cih-lar-hyu-hodom-brua-ma-kla-hiam-toloi-cih-2-kuai-glai-ia-phun-pin-ia-456564.vov4