VOV4.Jarai-Lăi nao kơ mơnong ƀong huă mơ̆ng djuai ania Êđê lĕ lăi nao mơnong ƀong huă hyu pĕ mă amăng đang hmua, glai klô, čư̆ siăng juăt hơmâo laih samơ̆ ƀong jơman lăp hơdor na nao. Amăng anun lĕ hơmâo añăm ƀong juăt pơkra hăng hơtŭk riă mơ̆ng boh kơnông, bơnga, hla mơda ñu phĭ samơ̆ jơman biă mă.

Djuai ania Êđê juăt lăi, boh kơnôk, Jrai ta juăt pia boh kơnôk ƀudah boh kơnung, tơnung tui hluai tơring pia. Gah Čư̆ Pưh juăt lăi boh kơnung (tơnung), djuai phun čăt amăng glai, amăng hmua puh, ră anai arăng pla amăng đang sang mơtam, jum dar sang dŏ. Djuai añăm boh kơnôk anai, ia jrao phĭ akha kyâo, djuai ania Êđê juăt duñ bơnga, hla mơda ƀudah boh mơda hơtŭk, ƀudah ăm amăng apui pơkra añăm ƀong jơman biă mă. Tơdah či ƀong phĭ pơkra lui dŏ phĭ, tơdah ƀu kiăng ƀong phĭ, ta hơtŭk hĭ sa ia laih anun pơkra glăi lŭk hra pơhăng ƀudah añăm mơnong un, mơnŭ ƀong jơman ƀu phĭ dơ̆ng tah.

Bơnga hăng boh kơnôk

Boh kơnôk lă, dô dlông hrup boh bơnga prang, bơnga kơting, prong năng ai 7-8 cm, dlông mơ̆ng 40-80 cm, djuai boh anai juăt mơboh mơ̆ng blan 7 truh blan 9 rĭm thun, ƀơi bơyan phang hơmâo mơ̆n ƀiă đôč hin biă hơmâo. Tơdah ruah boh kơnôk anai pioh ngă añăm ƀong lĕ arăng pĕ boh mơda ƀiă, klĭ mơtah, jŭ pyơ̆k, ta hơtŭk ƀudah hna ia rơmă hăng akan k’hŭl, ƀudah sô̆ hăng tơrong mơtah, tơrong tơsă, lŭk hăng añăm mơnong mơnŭ, mơnong un laih ăm tơsă, dưm añăm ƀâo lŭk hrom jơman biă mă. Amai H’Thi Niê ƀuôn Ale B, phường Ea Tam, plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt, tơring čar Dak Lak brơi thâo, hơmâo lu hơdră pơkra añăm hăng boh kơnôk lŭk.

“Mơnong ƀong mơ̆ng djuai ania Êđê tui hluai tơlơi kiăng ƀong laih anun tui hluai tơring mơ̆n pơkra pơjing phara soh. Boh kơnôk ƀong jơman biă mă tơdah thâo pơjing. Ta ăm amăng apui a djuh brơi khiă klĭ gah rơngiao, mă thŏng kuah hĭ, rao rơgoh laih anun ta čơkiă man ƀrô, giong anun tŭl pơhăng asăt hăng hra, dưm rơsun, hla añăm khôm añăm ƀâo, tơdah ƀong tơpung mih ƀôt ngot lĕ dưm nao, laih anun lŭk čơpeč tong ten. Tơdah sô̆ hăng tơrong lĕ dưm akan krô, tơdah hna ia rơmă lĕ dưm ƀiă ia mơsĭn ƀudah lŭk hăng mơnong akan k’hŭk tŭ mơ̆n jơman soh”.

Sit ƀong añăm pơkra ming mơ̆ng boh kơnôk juăt ƀong phĭ, pơhăng man ƀrô tui hluai pô ta kiăng. Biă mă ñu, sô̆ hăng tơrong asăt, djet ia boh kruăi mơsăm, hrom hăng hla añăm ƀâo, rơsun Jrai lŭk hăng asơi hlor huă arăng taih ăt ƀu đuăi lơi. Hlơi tom ƀong laih añăm kơnôk sit mơ̆n ƀu thâo wor rơbit ôh laih anun kiăng ƀong dơ̆ng mơ̆n. Mah phrâo ƀong đôč, ta mưn phĭ ƀơi phun jơlah laih anun jing mơmih sit lun amăng rơkông đok. Amai H’Rut Niê dŏ pơ ƀuôn Ky, phường Thành Nhất, plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt, Dak Lak lăi:

“Djuai ania Êđê juăt pơkra añăm boh kơnôk hăng hơdră ăm amăng apui djuh klă hloh. Tơdơi kơ ăm giong ƀing ta rao hăng čơkiă tut ƀong hăng hra pơhăng, ƀudah sô̆ hăng tơrong asăt djet nao ia boh kruăi mơsăm jơman biă. Anŏ jơman ñu mut tơma hăng hra pơhăng, mơsăm hơmâo phĭ mơmih ƀong jơman ƀuh amruañ biă mă, yua jơman đơi”.

Tơlơi hơdjă hăng hơmâo mơ̆ng glai klô mơnong ƀong, añăm pơtam kah hăng boh kơnôk anai pơhưč biă mă, lu mơnuih amăng plơi pla, mah dŏ pơ ƀôn prong hai ƀu thâo wor rơbit ôh, wơ̆t ƀing tuai ăt hor mơ̆n tơdah hơmâo ƀong djơ̆ laih. Amăng bơyan hlim boh kơnôk juăt mơboh, ră anai mơnuih ƀôn sang hơmâo sĭ mơdrô laih amăng sang čơ plơi, anih juăt sĭ mơdrô añăm pơtam mơnong ƀong huă mơ̆ng mơnuih djuai ƀiă năng ai sa kg mơ̆ng 80 rơbâo truh 100 rơbâo prăk. Amai H’Rut Niê, dŏ pơ ƀuôn Ky, phường Thành Nhất, plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt, tơring čar Dak Lak ră ruai: hơdôm hrơi bơyan hơjan, ăm boh kơnôk ƀâo phuang mơtam, abih bang amăng sang anŏ hmong dŏ huă hrom ƀong añăm kơnôk mơak mơai.

“Sit bâo djơ̆ añăm boh kơnôk sa mơta djuai mơnong ƀong gah djuai Êđê juăt pơjing, ăt lăi nao mơ̆n mơnong ƀong jơman hmư̆ hing mơ̆n. Tơdah hơmâo lu mơnong ƀong jơman pơkŏn amăng čơlŭ añăm, jam asơi hơmâo boh kơnôk thơ kâo kiăng ƀong biă mă, hyu pơ ataih hai ăt hơdor glăi đôč añăm ƀong anai, yua kâo hor pơ-ư pơ-ang mơ̆n añăm ƀong djuai ania ta pô juăt ƀong jơman tui anun”.

Dak Lak hlăk amăng bơyan hơjan laih, boh kơnôk hlăk mơboh lu mơ̆n. Amăng rơ-i pŭ asơi añăm mơ̆ng djuai ania Êđê hơdôm hrơi anai ƀu kơƀah ôh añăm kơnôk. Yua mơnong ƀong anai mah ñu pĕ amăng hmua, amăng glai hai, hơtŭk riă pơkra ming jing mơnong ƀong jơman, ƀong ƀu thâo wor rơbit ôh.

H’ Zawut pô čih: Nay Jek pơblang