VOV4.Jarai - Dong amăng kual čư̆ siăng triang pơtâo ƀơi Anih djă pioh anŏ yôm phara dêh čar lĕ hmua pơdai tơkai rơñan ter kơčong čư̆ Mù Cang Chải, tơring čar Yên Bái, kơčong čư̆ Mâm Xôi ƀơi să La Pán Tẩn lĕ sa amăng hơdôm anih pơhưč lu tuai ataih giăm nao ngui. Samơ̆, ƀiă đôč mơnuih thâo, kiăng kơ hơmâo sa anih lăng hiam kar hăng Mâm Xôi tui ră anai, sang anŏ yă Lù Thị Lỳ ƀơi plơi Tà Chí Lừ, să La Pán Tẩn ăt glêh glar hăng abih pran kiăng kơ bư̆ bôr ngă hmua pơdai ter kơčong čư̆, ngă kơ kual “Mâm xôi mah”anai jai hrơi jai hiam tui.

Tơdơi kơ sa hrơi mă bruă glêh glar, truh tlam mơmŏt, yă Lỳ kah mơng dưi dŏ bơră ruai hrŏm hăng hơdôm tơlơi bơră ruai pơphun mơng bơyan phang anai anai: kơčong čư̆ Mâm xôi hăng lu hmua pơdai tơkai rơñan ƀơi să La Pán Tẩn ƀu dưi sai pơdai yua kơƀah ia. Yua anun, neh met wa juăt prưh lui rơmô kơbao ngă răm rai kli hăng jum dar anun. Hơdôm wŏt tui anun, sang anŏ yă Lỳ khŏm pơpha mơnuih nao wai lăng, pơkra ming kli hmua pơdai.

“Mah bruă wai lăng glêh tơnap biă mă, laih dong ăt rơngiă hrơi mông yua kơ nao rai ataih. Samơ̆, kiăng pơhlôm brơi anih lăng hiam ƀơi kơčong čư̆ Mâm Xôi, sang anŏ gơmơi ăt gir nao čuă lăng, pơkra ming kli, bư̆ bôr glăi hơdôm anih răm yua ia hơjan kor, rơmô kơbao juă tơhlŏm.

Yă Lỳ brơi thâo, kiăng kơ hơmâo sa kơčong čư̆ Mâm Xôi hiam tui ră anai, sang anŏ ñu găn rơgao thun blan čong jơnah jah glai, bư̆ bôr, ƀu ah gơnah nao pơ-iă hang, hơjan hlim kiăng kơ wai lăng, pơkra ming hăng djă pioh anŏ hiam yôm phara ƀơi Mâm Xôi anai. Amăng rơnuč blan 5 rĭm thun, ñu hăng mơnuih amăng sang anŏ khŏm nao rơmet pơagaih king ia pơđoh mơng hlao trun nao hmua pơdai giăm 5km, kiăng kơ hơmâo ia čoh pơsăn lŏn, sai pơdai, hăng tĕm pơdai.

Hăng pran gir run, sang anŏ yă Lỳ hơmâo pơjing rai anih čuă ngui hiam phara

Ñu hơdor glăi, rơbêh 30 thun hlâo adih, kơčong čư̆ Mâm Xô kơnong lĕ kual čư̆ siăng triang pơtâo kar kăi hăng kual pơkŏn. Tơdơi kơ ñu dŏ rơkơi, dua rơkơi bơnai ñu kah mơng trun nao čong jơnah jah glai, bư̆ bôr kli ngă hmua pơdai…Rơbêh 2 blan bư̆ bôr, drut ngă bơkơnar, duñ hĭ pơtâo, tơhrơi kah hăng mơmŏt, hăng hơdôm gơnam yua tui hluai hơmâo anun lĕ čŏng, ƀơñ, dua rơkơi bơnai ñu dưi bư̆ bôr, drut ngă bơkơnar lŏn hăng kơčong čư̆.

“Kơčong čư̆ ƀơi anai lĕ pơtâo soh yua anun ngă hmua pơdai glêh tơnap biă mă, yua čŏng ƀơñ klơi, laih anun duñ hĭ abih pơtâo yua anun amăng ha hrơi dưi klơi, duñ hĭ pơtâo 2 met karê đôč. Samơ̆ yua kơ kiăng hơmâo hmua ngă pơdai, dua rơkơi bơnai ñu ăt gir run abih pran”.

Truh ră anai, kơčong čư̆ Mâm Xôi anai ƀu djơ̆ kơnong ngă kơ sang anŏ ñu dưi pơhrui glăi mơng 17 truh pơ 20 kơsăk pơdai rĭm bơyan đôč ôh mơ̆ ăt lĕ anih pơhưč tuai čuă ngui mơng ataih giăm rai lăng anŏ hiam ƀơi anai, ngă kơ sang anŏ ñu hơmâo dong prăk pơhrui.

Kiăng kơ hmua pơdai hiam, pơhlôm brơi bluh đĭ bơkơnar, sang anŏ yă Lỳ kiăng kơ ngă tui khut khăt hơdôm tơlơi črâo ba mơng ƀing apăn bruă gah ngă hmua, mơng bruă pruai kmơk truh pơ pơgang hlăt mŏt. Sit biă ñu, kiăng kơ pơhlôm brơi ia kơ hmua pơdai, rĭm bơyan sang anŏ ñu lêng kơ nao mă ia tơhrơi kah hăng mlăm. Ayong Hờ A Chua, ană đah rơkơi kơ yă Lỳ brơi thâo dong:

“Hmua pơdai ataih mơng hnoh ia, laih dong hơmâo hơdôm pluh boh sang anŏ kiăng ia mơn yua anun sang anŏ ñu khŏm nao rơmet pơgaih king ia, dŏ lăng kiăng kơ hmua pơdai hơmâo ia. Sa hrơi nao mă ia ha wŏt, mah mơmŏt mlăm ăt hơmâo mơnuih nao lăng mơn”.

Yă Lỳ brơi thâo, ñu hok mơ-ak biă mă yua kơ hmua pơdai sang anŏ ñu jing anih tuai čuă ngui hmư̆ hing amăng tơring glông, amăng tơring čar. Yua anun, sang anŏ amra gir run djă pioh kơčong čư̆ Mâm Xôi kiăng kơ jai hrơi hơmâo lu dong mơnuih nao čuă ngui. Ñu ăt čang rơmang gong gai đing nao dong kiăng kơ djă pioh hơmâo anŏ hiam ƀơi Mâm Xôi.

“Sang anŏ gơmơi čang rơmang să đing nao djru brơi kiăng bruă pla pơjing dưi pơhlôm; sem lăng kiăng kơ dưi sai pơdai thim sa bơyan dong?”.

Ră anai, amăng rĭm bơyan ia pơđoh trun kah hăng bơyan yuă hơpuă, kual kơčong čư̆ Mâm Xôi pơhưč hơdôm rơbâo čô mơnuih rai čuă ngui rĭm hrơi. Kiăng kơ bruă bơwih brơi tuai čuă ngui gêh gal, pơhlôm rơnuk rơnua; tơdơi kơ pơčrông sai hơmâo tơlơi tŭ ư mơng djop sang anŏ ngă hmua pơdai ƀơi anai, amăng anun hơmâo sang anŏ yă Lù Thị Lỳ, gong gai să La Pán Tẩn hơmâo pơphun mă prăk lơ̆m mut lăng, laih anun pơpha brơi rĭm boh sang anŏ hơmâo hmua pơdai; dŏ glăi yua pơkra ming, pok prong jơlan đĭ nao pơ Mâm Xôi. Ayong Hờ A Thành, mơnuih mă bruă gah anom gru grua să La Pán Tẩn brơi thâo:

“Djop sang anŏ ăt ngă gêh gal, gum hrŏm hăng să kiăng kơ wai lăng klă hloh hơdôm hmua pơdai tơkai rơñan ter kơčong čư̆ anai, rơmet pơgaih king ia, bư̆ bôr kli…kiăng kơ pơhlôm brơi kjăp hloh”.

Thun 2007, anih hiam ƀơi hmua pơdai tơkai rơñan ƀơi Mù Cang Chải, tơring čar Yên Bái sit nik hơmâo Ding jum gru grua - bơrơguăt drơi jăn hăng tuai čuă ngui tŭ yap lĕ anih hiam gưl dêh čar. Truh lơ 31/12/2019, Khua dêh čar hơmâo tơlơi pơsit mrô 1954 kơ bruă tŭ yap Anih djă pioh gru grua hiam dêh čar (tal 10) hăng 7 anih, amăng anun hơmâo hmua pơdai tơkai rơñan ƀơ Mù Cang Chải.

Kơčong čư̆ Mân Xôi amăng bơyan pơđoh trun ia

Ơi Nguyễn Tiến Bình, Khua anom bruă gru grua tơring glong Mù Cang Chải brơi thâo: Hrŏm hăng kơčong čư̆ Mâm Xôi ƀơi La Pán Tẩn, amăng rơbêh 7.000 ektar hmua pơdai ter kơčong čư̆ ƀơi anai dŏ lu anih čuă ngui hiam biă mă. Tơring glông Mù Cang Chải ră anai glăk đing nao pok pơhai ha amăng plĕ hơdôm hơdră wai lăng hơdôm kual čư̆ siăng triang pơtâo ƀơi Anih djă pioh gơnam yôm dêh čar lĕ hmua pơdai tơkai rơñan Mù Cang Chải; đing bai pơkra ming anŏ hiam jum dar; pơlir hăng bruă tŏ tui na nao hrơi ngui ngor tui gru grua sô hơđăp anun lĕ: ngui ƀong asơi hle, ngui Gầu tào, ngui taih Pao, pơnah hrăo…mơng anun ngă Mù Cang Chải jai hiam hăng pơhưč lu tui mơng ataih giăm.

“Ƀing gơmơi kơtưn amăng bruă pơtô pơblang kiăng mơnuih ƀon sang hluh rơđah dong bruă djă pioh, wai pơgang hăng lăi pơthâo hơdôm anŏ yôm hiam; tŏ ngă tui klă gru grua sô hơđăp amăng ngă pơdai tơkai rơñan ter kơčong čư̆, laih dong, djă pioh, wai pơgang hơdôm gru grua yôm phara amăng plơi pla pơlir hăng gru grua ngă hmua pơdai ter kơčong čư̆ mơng anun pơjing rai anih bơwih brơi tuai čuă ngui jê̆ giăm hăng hơđong kjăp”.

Hăng pran gir run hăng thâo pơčeh phrâo, mơnuih djuai ania Mông ƀơi Mù Cang Chải, amăng anun hơmâo sang anŏ yă Lù Thị Lỳ hơmâo bư̆ bôr hmua pơdai tơkai rơñan ter kơčong čư̆ jai hiam tui. Mơng anun, hlơi hlơi sa wŏt rai pơ anai sa wŏt, čuă lăng hơdôm anŏ hiam ƀơi kual čư̆ siăng triang pơtâo anai, amra ƀu wơr ôh hăng kiăng ha wŏt dong pơwŏt glăi pơ anai./.

Siu Đoan: Pơblang