Dưi hmâo mơnuih apăn bruă bôh thâo să Glar ba jơlan, ƀing gơmơi ĕp truh pơ̆ sang pô thâo tơlơi đưm A Lip ƀơi plơi Groi, să Glar, tơring glông Đăk Đoa. Lơm truh pơ̆ bah amăng war sang, jua čing hơgor tơ-ua đĭ mơ̆ng gah sang dlông. Hmâo lu thun jê̆ hăng anai, sang ơi A Lip jing laih anih pơtô atông čing hơgor kơ ƀing čơđai amăng plơi.

A Lip tơkeng rai amăng sa bôh sang anô̆ hmâo djă pioh bôh thâo, abih bang mơnuih amăng sang ñu leng kơ thâo atông čing, tul pơkra čing. Dong mơ̆ng muai, ñu dưi hmâo ama ñu ƀă ƀơi bra gum hrŏm hơdôm mông jơnum ngui mơ̆ng plơi. Truh 11 thun, A Lip thâo atông hreč laih hơdôm tơlơi atông đưm gah djuai ania Bahnar kah hăng ngă yang huă asơi hle, ngă yang pin ia, ngă pơsat pơthi. A Lip ruai glăi, hlâo adih rơnuk amĭ ama, sang ñu hmâo lu čing biă. Tơdơi anai ama ñu rơngiă, ñu hmâo tơlơi čang rơmang dor tui čing anun hơdôm ring čing anun đih amăng pơsat anun. Ñu hyu hơduah djă pioh hmâo 10 ring čing yôm, samơ̆ hmâo djă ba hyu brơi hăng sa dua ring čing rơngiă hĭ, anun truh ră anai kơnong kơ dô̆ 3 ring čing. Ñu juăt yua lơm hmâo hrơi jơnum ngui, hyu bơkơtuai bôh thâo hăng pioh pơtô brơi kơ ană tơčô amăng plơi.

 “Đưm hlâo adih mơ-ak biă, lơm dô̆ čơđai lăng ƀuh hơdôm phiăn ngă yang ƀong blan huă thun, pơthi pơsat lĕ leng kơ hmâo ring čing, suang mơ-ak hơdơ̆ pô hor. Lơm anun đah rơkơi hlơi hlơi leng kơ dưi atông čing, lăng anun lĕ tơlơi ư-ang. Hrơi anun mơ-ak lĕ tui anun, samơ̆ ră anai tơlơi hơdip mơda pơđĭ kyar, ƀu hmâo hlơi pơtô huĭ ƀing hlăk ai wor bit hĭ anun khom gir run pơtô glăi kơ hlăk ai”.

Mơnuih mơnam pơđĭ kyar, tơlơi adoh suang plah mut amăng hơdôm bôh plơi pla, hmâo ngă laih jua čing hơgor rơngiă tui ƀơƀrư̆. Kiăng djă pioh gru grua bôh thâo djuai ania, A Lip glăi hyu pơsur mơnuih ƀôn sang hrăm atông čing. Ñu pơdŏng hơdôm anih pơtô atông čing anet, prong amăng plơi pioh pơgang bôh thâo đưm. Truh ră anai, plơi Groi hmâo 2 grŭp atông čing, grŭp atông čing hơgor prong hmâo 12 čô mơnuih, mơ̆ng 23 thun truh 70 thun. Grŭp atông čing anet hmâo 20 čô mơnuih mơ̆ng 6 truh kơ 12 thun. Ră anai, grŭp atông čing mơ̆ng plơi juăt jak iâo nao pơdah amăng hơdôm tal jơnum ngui, jơnum bruă yôm mơ̆ng kual Dap Kơdư hăng đơ đam dêh čar. Adơi Đinh Phát, 12 thun, plơi Groi lĕ sa amăng mrô ƀing čơđai anet amăng grŭp atông čing čơđai lăi pơthâo:

 “Sit truh mông hrăm giong lĕ ƀing čơđai nao pơ̆ sang ơi A Lip hrăm atông čing, ƀơi anai ƀing čơđai ƀuh mơ-ak biă, ƀơi anai ƀing čơđai dưi hrăm lu mơta amăng anun hmâo čing, ƀu djơ̆ tui anun đôč ôh, sang ñu dô̆ jing anih ƀing čơđai ngui ngor. Hơdôm hrơi phrâo rơgao ƀing gơmơi mơ-ak biă yua kơ pơdah atông čing hơgor hăng mơnuih prong ƀơi lu anih, dưi bưp lu mơnuih anun mơ-ak biă, kâo čang rơmang tơdơi anai prong đĭ amra thâo atông čing hơgor kah hăng ƀing mơnuih prong”.

Lu thun hăng anai, A Lip dô̆ gum hrŏm hăng lu sang hră ƀơi hơdôm bôh să kah hăng Glar, Ia Pết, A Dơk, gah Đak Đoa hăng lu tơring glông jum dar pioh pơtô brơi năng ai ñu 200 čô čơđai sang hră thâo atông čing. Ơi Nguyễn Văn Hùng, Khua Sang hră gưl sa mrô 1 Glar brơi thâo, lu thun hăng anai, sang hră hmâo na nao grŭp atông čing čơđai anet 20 čô lĕ čơđai ơi A Lip, rim thun, grŭp atông čing mơ̆ng sang hră leng kơ hmâo bôh than prong amăng hơdôm bruă pơplông bôh thâo đưm yua kơ tơring glông, tơring čar pơphun.

 “Sa anom pơdŏng ƀơi anai hmâo 99,8% lĕ djuai ania Bhanar, anun yơh sang hră lăng ba biă bruă djă pioh gru grua bôh thâo djuai ania. Thun hơpă leng kơ hmâo grŭp atông čing čơđai muai mơ̆ng sang hră gum hrŏm pơdah tơlơi atông čing mơ̆ng tơring glông. Sang hră ƀuh lĕ ơi A Lip hmâo pran jua hur har biă hăng bruă djă pioh hăng pơgang gru grua bôh thâo đưm, gru grua djuai ania Bahnar ƀơi plơi pla. Sang hră djă pioh tơlơi gum hơgôp mơ̆ng ñu, ñu pơtum pơƀut brơi čơđai tui pran jua djru brơi pioh djă pioh ƀu djơ̆ kiăng kơ sang hră apah bơni ôh”.

Hăng tơlơi gum hơgôp mơ̆ng pô, lu thun rơgao, ơi A Lip hmâo mă lu hră bơni, ƀăng bơni mơ̆ng hơdôm gưl mơ̆ng dêh čar truh tơring čar. Jê̆ hăng anai hloh, amăng thun 2019, ñu dưi hmâo Khua mir sir dêh čar ƀơk brơi anăn Nghệ nhân Ưu tú amăng tơlơi adôh suang đưm. Yă Giang H’ Hom, Kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang să Glar, lăi:

 “Nghệ nhân A Lip hmâo ba laih abih pran jua pô pioh pơtô brơi kơ ană tơčô, hăng hmâo lu bôh than prong amăng hơdôm mông jơnum prong mơ̆ng tơring čar, tơring glông pioh djă pioh gru grua bôh thâo đưm pioh huăi rơngiă hĭ. Ñu ăt lĕ mơnuih dô̆ hơdip klă amăng plơi pla, hmâo neh wa kiăng khăp, ƀing čơđai hlăk ai lăng pơpŭ kơ ñu. Gong gai bơni biă, yua kơ ñu hmâo tuh rơyuh laih pran jua kơ bôh thâo đưm kah hăng pơtô atông čing, atông trơng, pĕ gông... pioh djă lui gru grua bôh thâo đưm mơ̆ng djuai ania Bahnar”.

Khă 60 thun laih, tơlơi suaih pral ñu ƀu kah hăng hlâo hai, samơ̆ ơi A Lip ăt triăng mă bruă ngă đang hmua mơn. Ƀơi djop jơlan amăng plơi pla, djop mơnuih ăt lăng ƀuh mơn ñu juăt đĭ rơdêh thut sô pơgiăng ba hơdôm ring čing hyu pơtô brơi kơ čơđai ƀơi hơdôm kual ataih./.