VOV4.Jarai - Amăng tơlơi adoh Jarai, rơngiao kơ tơlơi adoh bơni kơ bruă ngă hmua, tơlơi pơkhăp tơdăm dra, bơni kơ plơi pla  ăt hơmâo mơn tơlơi adoh bơni kơ pran jua ngă hơkrŭ prong prin. Amăng rơnuk blah ayăt Mi, tơring glông Sa Thầy, tơring čar Kon Tum jing anih hơmâo tơlơi bơblah kơtang biă. Mơnuih ƀon sang djŏp djuai ania ƀơi anai ha pran jua kiăo tui Ping gah, tui kač mang, tơnap tap, glêh glar ăt gir mơn, blah ayăt pơklaih rơngai lŏn ia. Pran jua anun ƀu kơnong čih pioh glăi amăng hơdrôm hră đôč ôh mơ̆, ăt hơmâo djă pioh amăng tơlơi adoh Jarai dong.

Ƀing ta glăk hmư̆ sa glông tơlơi adoh Jarai hơmâo anăn “Se dar ană tơring” yua yă Y Vol adoh amăng hrơi hyu hơduah ĕp, mă tơlơi adoh đưm mơng Anom bruă pơtui jua pơhiăp kual Dap Kơdư - Gong phun jua pơhiăp dêh čar Việt Nam. Tơdơi kơ adoh giong, yă Y Vol hơmâo lăi nao pran jua ñu hăng hơdôm tơlơi hơmâo lăi nao amăng tơlơi adoh anai:

“Kâo adoh hơdôm tơlơi adoh anai lơ̆m hrơi lŏn ia ta phrâo rơngai, lơ̆m anun amai rơkơi kâo pơtô brơi. Ră anai ñu rơngiă laih, lơ̆m anun lŏn ia ta phrâo rơngai, amai rơkơi kâo pơtô brơi kâo adoh hrŏm hăng grup adoh suang. Kâo hơdor lơ̆m anun, amai ñu nao ngă tơhan pơklaih rơngai lŏn ia, nao adoh brơi ƀing tơhan amăng glai, gum ngă kač mang, juh alum pran jua ƀing tơhan kiăng blah ayăt kơtang ƀiă. Yua hnun mơn, kâo čang rơmang mơng tơlơi adoh anai, rơnuk ană tơčô hơdor glăi thun blan tơnap tap mơng ơi yă ta đưm, laih anun pơtrut tui gru hiam anai”.

Ta dưi lăi, tal hrip mă jua adoh tơlơi adoh đưm mơng Gong phun jua pơhiăp Việt Nam kual Dap Kơdư jing bruă hyu sem lăng tơl anih amăng plơi pla. Hơdôm tơlơi adoh hơmâo mă ƀơi plơi Chốt, tơring kual Sa Thầy, tơring glông Sa Thầy, tơring čar Kon Tum yua sit ană plơi mơtăm adoh. Gơñu aka ƀu juăt adoh ƀơi anih hơmâo mơnuih lăng lu, laih anun aka ƀu hơmâo hră pơsit gơñu lĕ nghệ nhân, mơnuih rơgơi kơhnâo lơi. Yă Y Vol brơi thâo, hơdôm tơlơi adoh hơmâo pơčeh mă, pô anai pơtô glăi kơ pô adoh jing yôm biă mă, pioh pơtô pơblang kiăng abih bang thâo gru grua hơkrŭ lŏn ia ta.

“Hơdôm tơlơi adoh anai mơng djuai ania Jarai ƀơi plơi Chốt. Kâo adoh kiăng ană tơčô thâo djă pioh gru hiam mơng tơlơi adoh Jarai ta, anăm brơi rơngiă ôh, truh ră anai ană tơčô ta khŏm hrăm glăi. Lu mơnuih djuai ania Jarai ră anai ƀu thâo adoh dong tah tơlơi Jarai rơnuk blah ayăt Mi. Hơdôm tơlơi adoh anun, hrơi mông tơnap tap, tơlơi blah wang ngă răm rai plơi pla. Arăng adoh ră ruai kơ mông tơnap tap, glêh glar, brơi rơnuk ană tơčô thâo hluh, hơdor lui. Rơnuk tơnap anun rơmon rơpa, dŏ amăng glai ƀu hơmâo asơi huă, ƀong hơbơi đôč yơh. Ƀong hơbơi čên, hơbơi amăng glai kiăng trơi kian đôč, hrơi blan kơƀah asơi, kơƀah ia mơñum ăt khŏm gir yơh, đah mơng dưi blah ayăt. Mah hơmâo lu mơnuih djai samơ̆ ăt hrưn nao pơ anăp đôč”.

Yă Y Vol adoh tơlơi adoh kač mang.

Tui hăng yă Y Vol, amăng rơnuk blah ayăt, hơdôm tơlơi adoh anai yôm biă, pơtrut pran jua ƀing ngă tơhan; ƀing khua, pơtrut pran jua abih bang mơnuih gum blah ayăt, pơklaih rơngai lŏn ia. Yă Y Vol hơmâo tơlơi bơhơhmu tui anai:

“Hơdôm tơlơi adoh bơni kơ ƀing khua kah hăng: “Amai ngă kan ƀô̆”, bơni kơ ƀing adơi amai ngă khua plơi amăng rơnuk hơkrŭ lŏn ia. Ƀing khua pơtô pơblang kiăng nao ngă kač mang, pơklaih rơngai lŏn ia, djă bong kơjăp tơlơi rơngai. Bơhmutu amăng tơlơi adoh “Ơ amai ngă kan ƀô̆ kač mang” tui anai:

“Ơ amai kan ƀô̆, ĕp rơkơi lĕ rơkơi ngă ƀô̆ đô̆i,

Ơ amai kan ƀô̆, ĕp rơkơi khŏm dŏ pơ plơi trung đô̆i,

Hrơi mlăm dŏ pơ hmua,

Hrơi mlăm dŏ pơ glai

Ơ amai kan ƀô̆, tơngan djă nao kơsăk braih,

Ơ amai kan ƀô̆, bung rong gui nao hră pơ-ar,

Ơ amai kan ƀô̆, hyu iâu tơdăm dra,

Ơ amai kan ƀô̆ thâo pơtô brơi ană plơi hmư̆...”

 Sa dua tơlơi adoh đưm yua Gong phun jua pơhiăp Việt Nam ƀơi kual Dap Kơdư hơmâo mă ƀơi tơring glông Sa Thầy, tơring čar Kon Tum ăt pơdah rai pran jua kơnang, tơlơi kiăng rơnuk rơnua mơng abih bang mơnuih ƀon sang. Yă Y Vol brơi thâo, tơlơi kiăng khăp hơmâo pơdah amăng tơlơi adoh jing sit laih tơdơi kơ hrơi lŏn ia ta rơngai.

“Ƀơi Kon Tum, gơmơi adoh gum ngă bruă hơkrŭ, pơklaih rơngai lŏn ia, kiăng lŏn ia ta pơlir hơbit, kiăng mơnuih ƀon sang rơnuk rơnua, hơmâo sang dŏ hiam, hơdip dơnap; kiăng abih bang mơnuih lêng kơ mơ-ak mơ-ai, hok kơdok hơdip amăng tơlơi rơngai. Tơdơi kơ lŏn ia ta rơngai, ƀing ta hơdip mơ-ak laih, ngă hmua pla pơjing hơmâo prăk kăk. Hơmâo prăk yua ngă hmua, pla kơphê, pla pơdai, tơlơi hơdip yâo mơ-ak laih. Mơng hrơi rơngai truh ră anai, tơlơi hơdip mơ-ak hlak, yua hơmâo kač mang pơtô brơi, djru brơi”.

Hơdôm kual, plơi pla hơmâo tơlơi blah ngă hing ang mơng tơhan hăng mơnuih ƀon sang ta amăng rơnuk blah ayăt Mi ƀơi Sa Thầy, Kon Tum ăt hơmâo amăng tơlơi adoh Jarai mơn. Yă Y Vol pơ-ư pơ-ang biă mă kơ gru grua hơkrŭ lŏn ia mơng kual lŏn Kon Tum pơlir hăng anăn čư̆, anăn kơnua, kah hăng kual 995 Cư̆ Tan Kra, tơdron rơdêh por Kleng...

“Hơdôm tơlơi adoh bơni kơ čư̆ Kuh, Čư̆ Krah, Čư̆ Yan. Anun lĕ čư̆ lŏn ia ta. Brơi kâo mơng adoh sa glông brơi ƀing ta hmư̆ hŏ:

Ơ Čư̆ Yan jing kơnua čư̆ nao hlâo blah ayăt mơng lŏn ia,

Ơ Čư̆ Kuh, anih lăp hơdor, anih pơƀut abih bang mơnuih,

Ơ Čư̆ Tan Krah, mơnuih Čư̆ Tan Krah lêng hơdor kơ ayong ngă tơhan,

Ơ Čư̆ Yan, Čư̆ Yan ba jơlan blah ayăt, Čư̆ Kuh truh pơ Čư̆ Krah,

Ơ adơi amai ƀing ta, kơsung nao rai bĕ, ơ adơi amai...”

Aka ƀu hơmâo anăn nghệ nhân ôh, aka ƀu đĭ adoh ƀơi anih adoh suang prong lơi, samơ̆ mơnuih djuai ania Jarai pơ Plei Chốt, tơring kual Sa Thầy, tơring glông Sa Thầy, tơring čar Kon Tum jing mơnuih rơgơi kơhnâo laih, djă pioh lu gru grua amăng tơlơi hơdip djuai ania pô. Biă ñu, pran jua hơkrŭ lŏn ia mơng mơnuih ƀon sang ƀơi anai, ƀu kơnong hơmâo čih amăng boh hră đôč ôh mơ̆, ăt hơmâo djă pioh hăng lu tơlơi adoh đưm.

Quốc Học – Nay Jek: Čih - Siu H’Mai: Pơblang