Hơdôm hrơi “Dŏ kơtă huă kơtit”

Pơ-ư pơ-ang jing jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania ƀiă mơ̆ng Gong phun pơtui jua pơhiăp dêh čar Việt Nam hơmâo pôr ƀơi kual Dap Kơdư dơ̆ng mơ̆ng hrơi lŏn ia pơlir hơbit, mơnuih pơkra Jơlan hơdră pơtui tơlơi Êđê thâo ră ruai kơ “măi mok” hăng hơdră pơkra jơlan hơdră “sô hơđăp” hloh. Ơi Y Khem Niê, jing mơnuih mă bruă sui hloh (mut mă bruă mơ̆ng thun 1994) ră ruai glăi: Tơdơi kơ Anom bruă pơtui jua pơhiăp kual Dap Kơdư hơmâo akŏ pơdong, măi mok, gơnam yua aka ƀu hơmâo hơget ôh, anih mă bruă lĕ pơdong mă jăng jai ƀơi Đang glai dêh čar Yook Đôn (60 Nguyễn Chí Thanh, ră anai lĕ jơlan Nguyễn Tất Thành).

Bruă pơkra jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp kơnang kơ Gong phun pơtui jua pơhiăp pơdah rup tơring čar Dak Lăk. Tơlơi pơhing phrâo hăng jơlan hơdră pôr pơhing (tơlơi Yuan) hơmâo ƀing hyu mă tơlơi pơhing čih hăng tum pơƀut mơ̆ng hơdôm hră pơhing Kơnuk kơna hăng amăng plơi pla (hră pơhing) giong anun grup dăp hơdră pơkra glăi čih boh hră hăng măi computer ƀudah čih hăng tơngan. Pơblang giong, ƀing pôr pơhing juă rơdêh tang wang đuăi nao pơ Gong phun pơtui jua pơhiăp pơdah rup tơring čar Dak Lăk (jơlan Độc Lập - rơnuk anai lĕ jơlan Lê Duẩn - ƀơi anăp Sang djă pioh gru đưm Dăk Lăk), kơnang kơ ơi Y Tuyn Kmăn sem lăng tơlơi Êđê hlâo či mut pơđok. Lơ̆m anun, măi mok amăng anih hrip mă jua pơhiăp mơ̆ng Gong phun pôr pơhiăp pơdah rup Dak Lăk ƀu hơmâo hơget yôm ôh, bruă mă jua pơhiăp lêng kơ ngă ƀơi ƀăng hrĕ soh. Pô pôr pơhing phrâo mă bruă, pơđok djơ̆ glăi mơ-ai mơtăm yơh, khŏm lok nao lok rai lu wơ̆t či “tô hrĕ ƀăng”, anun rơngiă lu mông kah mơ̆ng dưi pơkra giong sa tơlơi pơhing. Ƀu kơnong tui anun đôč ôh, ƀing pôr jua pơhiăp khŏm tơguan jơlan hơdră mơ̆ng tơring čar pơkra giong ƀơ̆i kah mơ̆ng dưi mut pơđok, anun jing truh mơmot mlăm kah mơ̆ng dưi pơkra giong tơlơi pơhing. Ƀing pôr pơhiăp hnot hnot juă rơdêh tang wang glăi pơ sang, jơlan hơmâo kơdư plung lu biă, kret kruai ƀu hơmâo mơnuih, lơ̆m ană plơi pit hơ-et baih. Rim hrơi tui anun, mah hơmâo hơjan angin ăt ngă bruă, thun blan “dŏ kơtă huă kơtit” kơnang kơ anom bruă pơkŏn sui biă či bong kơjăp hăng pơđĭ kyar Jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp tơlơi Êđê truh kơ hrơi Anom bruă pơtui jua pơhiăp kual Dap Kơdư hơmâo man pơkra prong hiam ƀơi jơlan člah 4 Lý Thường Kiệt - Phan Bội Châu.

Rơnuk blung a mơ̆ng jơlan hơdră Êđê pơdơi thun lơtret, anun lĕ ƀing ơi, ƀing yă kah hăng: Y Ler Niê, H’Ngơi, Y Thoan, H’Wiăk, H’Mrư Ayun, H’Nga Êban, Ksor Roza. Ơi Y Khem Niê jing mơnuih tuč rơnuč mơ̆ng rơnuk hlâo ăt dŏ ngă bruă, čung ba rơnuk hlăk ai gir kơ bruă, anun lĕ H’Zawut Ƀuôn Yă, H’Neč Êñuôl, Y Ƀel Êban, kiăng jơlan hơdră pơtui tơlơi Êđê mơ̆ng Gong phun jua pơhiăp Việt Nam đĭ kyar hloh, pôr hyu pơ ataih hloh.

“Nao truh anih hiăp truh tơhnal”

Bruă phun mơ̆ng ƀing dăp hơdră, pơtui jua pơhiăp Anom bruă Tơlơi djuai ania ƀiă, Anom bruă Gong phun pơtui jua pơhiăp kual Dap Kơdư anun lĕ pơblang, pơđok, samơ̆ mơ̆ng hrơi phrâo akŏ pơdong, Khua mua anom bruă pơsur hăng pơtô ba adơi amai nao pơ plơi pla čih tơlơi pơhing, mă jua adoh đưm, tơlơi akhan đưm hăng pơhiăp tom hăng mơnuih hmư̆ brô̆. Mơ̆ng anun, jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp djŏp djuai ania ƀiă kual Dap Kơdư djă pran jua mơ̆ng plơi pla, pơƀuh lu mơta amăng tơlơi hơdip hăng pơhưč mơnuih hmư̆ brô̆ hloh. 30 thun rơgao hăng hơdôm wơ̆t hyu pơ plơi pla jing pioh glăi lu tơlơi lăp hơdor hiam biă mă.

Pô dăp hơdră Ama Zứt (Pơtui tơlơi Bahnar) ră ruai glăi tơlơi “ngă ană čơđai 7 thun” hmư̆ mơ-ak biă. Anun lĕ blung a hơmâo pô pơčeh tơlơi adoh Linh Nga Niê Kdăm (Kơ-iăng khua anom bruă) nao bưp mơnuih hmư̆ brô̆ pơ plơi Kơjêng, să Ayun, tơring glông Mang Yang, tơring čar Gia Lai. Hrơi anun, sa boh sang anŏ amăng plơi glăk ngă Yang ƀơi sang rung. Tui hăng tơlơi tơlơi phiăn djuai ania Bahnar, lơ̆m ngă Yang arăng kŏm biă, ƀu čơkă tuai ôh. Samơ̆ bưng mơn, hrơi anun arăng ngă yang čơkă tuai mơ̆ng ataih nao čuă, anun Ama Zứt hơmâo jak đĭ hăng sang rung. Tơdơi kơ mă tơngan, lăi pơthâo anăn, neh met wa thâo kran ñu, anun lĕ Ama Zứt - pô juăt pơđok amăng brô̆ tơlơi Bahnar. Abih bang hok mơ-ak, ră ruai, bơni kơ jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp tơlơi Bahnar mơ̆ng Gong phun pơtui jua pơhiăp mơ-ak biă, klă biă! Ƀu kơnong tui anun đôč ôh, neh met wa thâo Ama Zứt lĕ ană ơi A, plơi jê̆ anun. Thâo tui anun, jing pô sang lăi: “ih jing ană amon pô laih anun”! Lăi giong ñu črâo tơngan pơ tơčô ñu, năng ai 7 thun thơ, ñu lăi: “Anun ama ih yơh anun”. Ama Zứt tok tơngok lăng pô čơđai anun. Pô sang lăi dong: “Anăn ñu kơnar hăng anăn ama ih kơlĕ”. Hmư̆ tui anun jing Ama Zứt hơdor glăi tơlơi phiăn djuai ania Bahnar: Anăn dơkơnar lĕ ayong adơi, mah dua čô samơ̆ jing ha čô đôč. Giong anun ñu tơkui mă tơngan kơkuh kơ ih “ama anet”. Mơ̆ng anun, abih bang mă tơngan ră ruai mơ-ak mơ-ai. Hơmâo mông gêh gal tui anai, Pô pơčeh tơlơi adoh Ling Nga Niê Kdăm hrŏm hăng Ama Zứt ngă hrơi ngă yang čơkă tuai jing hrơi bơbưp ră ruai tom mơnuih hmư̆ brô̆ truh kih hloh kơ tơlơi kiăng.

Jing pô dăp hơdră - pơtui jua pơhiăp rim hrơi pơblang hăng pơđok amăng anih hrip jua pơhiăp, samơ̆ adơi amai ăt gir nao pơ plơi pla hyu mă tơlơi pơhing mơn. Rim wơ̆t nao mă bruă pơ plơi hơmâo tơlơi hơdor lui ƀu thâo wơr ôh. Laih anun sit hrơi nao mă bruă tui anun yơh mơ̆ng hơmâo tơlơi pơhing djă pran jua mơ̆ng plơi pla, djru ngă brơi jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp djŏp djuai ania ƀiă mơ-ak hloh, pơhưč mơnuih hmư̆ hloh.

Ƀing kơhnâo jing pô djru

Amăng 6 jơlan jơdră pơtui jua pơhiăp djuai ania ƀiă yua Anom bruă pơtui jua pơhiăp kual Dap Kơdư pơtui lĕ Jơlan hơdră djuai ania M’nông yơh phrâo hloh. Lăi phrâo hloh, samơ̆ ăt 17 thun laih mơn. Hrơi pôr pơthâo, abih bang 4 čô mơnuih mă bruă lĕ tơdăm dra djuai ania M’nông glăk 18, 20 thun đôč, phrâo ruah mơ̆ng hơdôm boh plơi pla ƀơi Dak Nông hăng Dak Lăk.

Lơ̆m anun, anom bruă pơtui jua pơhiăp kual Dap Kơdư ngă hră hăng kơhnâo Điểu Kâu - pô hơmâo lăng kar hăng “Mơnuih kơsem min tơlơi M’nông”, ngă pô pơblang tơlơi M’nông hăng sem lăng tơlơi pơblang hlâo či pơđok. Lơ̆m anun, mah tha laih, samơ̆ hăng akŏ dlô rơgơi, kơhnâo Điểu Kâu ƀu kơnong pơtô brơi rim boh hră đôč ôh mơ̆ ăt pơtô ba gru grua boh thâo djuai ania M’nông kơ ƀing dăp hră pơhing. Pô dăp hră pôr pơhing Thị Đoắt (khua grup Pơtui jua pơhiăp tơlơi M’nông) lăi: Hăng ƀing pôr pơhing tơlơi djuai ania M’nông, kơhnâo Điểu Kâu ƀu kơnong pô pơtô tơlơi M’nông đôč ôh mơ̆ ñu kar hăng ơi, ama abih pran jua pơtô ba, lăng ba ană tơčô. Ñu pơtô brơi ta thâo pơhiăp hiư̆m mơ̆ng djơ̆, mă bruă hiư̆m mơ̆ng klă, lăng ba tơlơi hơdip lơ̆m ană tơčô phrâo đuăi mơ̆ng sang anŏ, nao pơ plơi prong Buôn Ma Thuột mă bruă. Yua hnun, kơhnâo Điểu Kâu jing pô djru yôm mơ̆ng jơlan hơdră pơtui tơlơi M’nông./.