Rơwơi mơñam kơteh eng ao jing sa amăng hơdôm bruă nao hrŏm amăng tơlơi hơdip mơ̆ng ƀing đah kơmơi Dao Thanh Phán ƀơi să Yên Than (tơring glông Tiên Yên, tơring čar Quảng Ninh). Anai jing tơring hơmâo rơbêh 90% mrô mơnuih djuai ania Dao Thanh Phán hơdip mơda, anun jing gru grua, tơlơi phiăn ngă yang mơ̆ng ƀing gơñu hơmâo djă pioh hăng pơtrut tui. Pơ anai ƀing đah kơmơi buh eng ao gru djuai ania gơñu lu biă mă. Lơ̆m hơmâo wan, ƀing amĭ, ƀing yă, adơi amai dŏ ƀơi anăp sang mă jrum sit abăn ao. Bruă sit, kơteh abăn ao hơmâo pơtô glăi mơ̆ng rơnuk anai truh rơnuk adih, anun jing ƀing đah kơmơi ƀơi Yên Than hlơi hlơi lêng kơ thâo ngă soh. Amai Chíu Thị Hoa, 35 thun brơi thâo, tui hăng tơlơi phiăn, ƀing dra djuai ania Dao Thanh Phán hlâo či dŏ rơkơi khŏm thâo rơwơi mơñam kơteh eng ao kơ pô pioh či buh amăng hrơi pơdô̆. Ƀu kơnong tui anun đôč ôh mơ̆ gơñu khŏm mơñam kơteh eng ao brơi tơhmua ñu, adơi amai gah rơkơi ñu:“Bruă rơwơi mơñam sit kơteh eng ao hơmâo mơ̆ng đưm đă ră hlâo laih, mơ̆ng ơi yă, truh kơ amĭ ama, truh kơ rơnuk gơmơi. Ta hrăm lĕ khŏm thâo. Gir hrăm yơh, mơ̆ng amuñ truh kơ tơnap. Bơnga ƀơi dơlai sum, ƀơi tơkuai ao yơh tơnap biă ñu. Ƀơi tơkai sum ha bơnah rơngiă 2-3 blan kah mơ̆ng dưi sit kơteh giong, bơ ƀơi ao lĕ ăt rơngiă năng ai 1 blan mơn. Ngă giong 1 blah sum ao rơngiă 5 blan kah mơ̆ng giong. Hnưr thun kâo anai hui mơn mơ̆ng buh anun jing kâo pơkra mă 2 blah đôč”.

Eng ao đưm mơ̆ng đah kơmơi djuai ania Dao Thanh Phán hơmâo lu mơta biă: hơmâo sum, ao, hrĕ drăng, muk, khăn. Bơnga ƀơi ao hơmâo sit ƀơi tơkuai ao, ƀơi tơda prong hăng ai 10cm. Bơnga ƀơi sum hơmâo sit kơteh ƀơi tơkai, glông năng ai 30cm. anai jing anih hơmâo sit kơteh bơnga lu hloh ƀơi eng ao djuai ania Dao Thanh Phán. Hrĕ drăng lĕ bơnal kô̆, prong năng ai 5 truh 7cm hơmâo sit kơteh bơnga hiam phara mơn.

Hlâo adih eng ao mơ̆ng djuai ania Dao Thanh Phán hơmâo mrai ia mriah hăng kô̆. Gơñu pơmin, mriah pơ ala kơ apui, kô̆ pơ ala kơ ia. Pơpă hơmâo apui hăng ia, pơ anun hơmâo tơlơi hơdip. Yua hnun mriah, kô̆ jing ia iŏm phun mơ̆ng eng ao mơnuih Dao Thanh Phán, pơ ala kơ pơdrong sah, hơdip sui mơ̆ng djuai ania gơñu. Samơ̆ ră anai eng ao hơmâo lu ia iŏm hloh yơh kah hăng jŭ, mơtah, mriah ƀhêm, mriah ngur. Amai Chíu Thị Hải brơi thâo, bruă mơñam kơteh ƀu kơnong pơkra rai eng ao đưm đôč ôh mơ̆ ăt djă pioh gru grua, tơlơi hơdip, tơlơi phiăn ngă yang mơ̆ng djuai ania Dao Thanh Phán dong:“Gru bơnga anai mơ̆ng djuai ania Dao gơñu lêng kơ sit kơteh tui tơlơi phiăn, ngă yang rơbang mơ̆ng djuai ania gơñu soh. Hơdôm tal sit kơteh hơmâo boh pia phar mơn. Eng ao kơteh bơnga mơ̆ng djuai ania Dao jing boh hră Phạn, rup kyâo pơtâo, čim brim hơmâo ia iŏm mut hrŏm hiam biă, yôm hloh lĕ arăng kơtư̆ dua bơnah. Biă ñu lĕ muk klum akŏ mơ̆ng djuai ania Dao Thanh Phán pơkra tơnap biă. Muk klum tui đưm hơmâo pơkra 100 glông bơnal klon, 100 ƀĕ gai rơnap rơpih hăng 32 ƀĕ jrum sit mơ̆ng ngŏ trun pơ yŭ. Kâo ƀuh laih sa čô kơhnâo djuai ania Dao pơkra muk amăng 1 blan, muk anun hơmâo ƀing đah kơmơi djuai ania Dao Thanh Phán mă yua na nao mơtăm”.

Amai Chíu Thị Huệ brơi thâo či sit, kơteh giong sa blah eng ao rơngiă lu mông biă mă, anun jing ră anai hơmâo lu mơnuih ƀu thâo rơwơi kơteh ôh, biă ñu ƀing dra.

“Ăt hơmâo mơn ƀing hlăk ai ƀu thâo rơwơi kơteh ôh. Ră anai lu mơnuih ƀu hrăm anun jing ƀu thâo ngă ôh. Kâo thâo rơwơi kơteh mơ̆ng 12-13 thun, yua amĭ kâo pơtô. Yua kâo amuaih ngă anun jing hrơi mlăm pơhrăm sit eng ao. Pô kâo hor, anun lăng tui ao amĭ ngă giong anun hla tui, ƀu thâo lĕ tơña. Bơ ană kâo hrăm anih 8, kâo aka ƀu pơtô ôh, yua dah ñu aka ƀu hmao”.

Tơlơi hơdip phrâo, hơmâo lu phun tơhnal ngă kơ ƀing dra djuai ania Dao Thanh Phán ƀu thâo sit kơteh bơnga eng ao. Gơñu hui đôč mơ̆ng buh eng ao đưm, gơñu pioh mông hrăm hră, ƀing yă ƀing amĭ hyu mă bruă anun jing ƀu hơmâo mông pơtô ană bă ôh. Giong anun bruă sit bơnga kơteh eng ao kiăng ngă tong ten, tơnap biă, anun jing ngă kơ ƀing hlăk ai ñu alah, ƀu gir ôh. Kiăng djă pioh hăng pơtrut tui gru grua hiam, amăng anun hơmâo sit kơteh bơnga eng ao, tơring glông Tiên Yên hơmâo akŏ pơjing grup pơgang rơwơi kơteh mơ̆ng djuai ania Dao Thanh Phán, Dao Thanh Y, Sán Chỉ...Yă Dương Thị Hậu, Kơ-iăng khua Anom bruă gru grua tơring glông Tiên Yên brơi thâo:“Hăng hơdôm blah eng ao djuai ania ƀiă ƀơi Tiên Yên hơmâo pơkra tơnap, kiăng hiam, kiăng pơkra tong ten. Amăng rơnuk anai bruă rơwơi rơñam kơteh eng ao jai hrơi rơngiă tui. Khă hnun, kiăng djă puih pơtô glăi kơ ƀing hlăk ai lĕ Tiên Yên hơmâo ngă lu bruă, amăng anun pôr pơthâo kơ mơnuih ƀôn sang jing hơdră či pơgang hơdôm grup rơwơi kơteh sit eng ao. Pơjing eng ao kơteh bơnga jing gơnam sĭ kơ ƀing tuai. Ƀu kơnong 100% lêng kơ thâo ôh, samơ̆ lơ̆m hơmâo grup anai, ƀing hlăk ai lêng kơ hơmâo amĭ ama pơtô glăi bruă rơwơi kơteh sit eng ao. Ră anai đoi đom ñu lĕ ƀing gơñu thâo pơkra mă pô eng ao gơñu či buh”.

Bruă sit kơteh eng ao jing bruă hmư̆ hing mơ̆ng să Yên Than, anun bruă djă pioh gru grua pơlir hăng đĭ kyar bruă tuai čuă ngui, gong gai să lêng kơ nao hrŏm hăng neh met wa amăng bruă djă pioh bruă sit kơteh bơnga eng ao. Ơi Phạm Văn Hưng, Kơ-iăng khua ping gah, Khua Jơnum min pơ ala mơnuih ƀôn sang să Yên Than brơi thâo gong gai să lêng kơ nao hrŏm hăng neh met wa djă pioh, pơtrut tui gru grua hiam, biă ñu bruă rơwơi mơñam sit kơteh:“Ƀing gơmơi akŏ pơjing hơmâo 2 grup djă pioh gru grua hiam djuai ania, amăng anun kah pơpha jing 1 grup gru grua, djă pioh gru grua djuai ania Dao Thanh Phán, sa grup Dao Thanh Y. Amăng hrơi tê̆t, hrơi jơnum ngui ngor pôr pơhing, iâu pơthưr mơnuih ƀôn sang, biă ñu lĕ adơi amai buh eng ao đưm. Adơi amai hok mơ-ak biă čang rơmang truh hrơi jơnum ngui či buh eng ao djă gru djuai ania pô”.

Bruă akŏ pơjing grup gru grua, djă pioh gru hiam djuai ania Dao Thanh Phán djru adơi amai thâo hluh kơ lăng kơdrưh bruă sit kơteh eng ao djuai ania. Hơdôm hrơi pơtô hrăm jai lu mơnuih tui hrăm hloh, ƀing hlăk ai ai pơđing hmư̆, gir hrăm mơn kiăng kơ thâo. Gơñu lăi “Gơñu djă pioh hăng pơtrut tui gru grua jing ha bơnah yua anai lĕ bruă juăt ngă, tơlơi yôm hloh lĕ gơñu amuaih pơkra pơčeh rai gru bơnga hiam ƀơi eng ao, hơmâo lu gru bơnga hiam samơ̆ amăng eng ao anun djă pioh djŏp mơta tơlơi hơdip mơda mơ̆ng djuai ania Dao Thanh Phán”./.