VOV4.Jarai - Amăng tơlơi phiăn pơdô̆ rơkơi bơnai mơng djuai anai Sêdang, sa tơlơi yôm phăn ƀu dưi rơgao hĭ ôh anun lĕ hrơi buh kông. Hrơi buh kông yua sang anŏ đah rơkơi gơgrong pơphun, sang anŏ đah rơkơi ba nao gơnam pioh pơpŭ kơ sang anŏ đah kơmơi hơmâo: abăn ao, djuh, čeh tơpai hăng hơdôm gơnam juăt yua amăng sang anŏ hơmâo: griang, rơ-i čơkua, rêu rô, gô̆ mô̆…Hơdôm gơnam anai, juăt mơñam, pơkra mă samơ̆ pơdah tơlơi đing nao kiăng kơ tơlơi hơdip sang anŏ yâo mơ-ak.

Tui tơlơi phiăn mơng mơnuih djuai ania Sêdang, ană bă truh thun pơdô̆ rơkơi bơnai khŏm găn rơgơi hrơi blan pel ĕp tơdruă. Tơdơi kơ hơmâo dua boh sang anŏ tŭ ư, gah sang anŏ đah rơkơi amra pơkiăo nao mơnuih đăo gơnang amăng kơnung djuai nao tơl sang anŏ đah kơmơi kiăng bơyai brơi dua gơñu. Hlâo kơ hrơi buh kông, gah sang anŏ đah rơkơi prap lui sa, dua gơnam anun lĕ, abăn ao, rêu rô, rơ-i čơkua, griang, čeh rơpai, gô̆ mô̆ ..Gah sang anŏ đah kơmơi ăt kŏng lui tơpai čeh, un, mơnŭ, bip…kiăng kơ pioh čơkă tuai. Giăm hrơi buh kông, sang anŏ đah kơmơi nao pơ đang hmua, mut amăng glai rưng pĕ añăm tam, prap lui hơdôm añăm ƀong tui gru grua djuai ania.

Đah rơkơi jao hăng buh kông brơi đah kơmơi

Ơi A Hĕo, 82 thun, dŏ ƀơi ƀuôn H’Ring, să Ea H'Đing, tơring glông Čư̆ M’gar, tơring čar Dak Lak lĕ sa čô mơnuih juăt bơyai brơi 20 čô rơkơi bơnai, brơi thâo: Amăng mông buh kông, mơnuih djuai ania Sêdang juăt pơphun yôm phăn biă mă, anai lĕ mông pơjao nao rai kông. Tơlơi anai kiăng pơsit tong tơlơi pơlir hơbit kơplah wah dua čô rơkơi bơnai. Kông lĕ sa gơnam pơsit brơi tơlơi pơkhăp, tơlơi pơlir hơbit kơplah wah dua čô rơkơi bơnai pơdah pran pơkhăp truh djai ba.

“Tui tơlơi phiăn mơng djuai anai Sêdang mơng đưm đă ră hlâo, gah sang anŏ đah rơkơi nao tơl sang anŏ đah kơmơi kiăng kơ bơyai brơi, sang anŏ đah rơkơi jak iâu kơnung djuai nao hrŏm pơ sang anŏ đah kơmơi; gah sang anŏ đah kơmơi ăt jak iâu kơnung djuai rai pơ sang kiăng kơ hmư̆ gong jơlan gah sang anŏ đah rơmơi lăi pơthâo. Tơdơi anun, dua čô tơdăm dra ăt lăi pơthâo tơlơi čang rơmang, ƀuăn amra jing rơkơi bơnai. Đah rơkơi păn tơngan hăng lăi “Tơdah adơi kiăng khăp kơ ayong abih pran jua hăng kiăng dô̆ ayong ngă rơkơi, adơi tŭ mă wĕ kông anai, hăng gah đah kơmơi ăt hơmâo tơlơi ƀuăn tui anun mơn…”

Sang anŏ đah rơkơi lơ̆m nao pơ sang đah kơmơi, tơdah ƀuh hur har mơ-ak laih dong tŭ ư hăng hơdôm gơnam pơpŭ, hrơi buh kông anun amra pơphun hiam klă. Dua tơdăm dra amra ƀuăn hơdôm tơlơi khăp pap ƀơi anăp gong jơlan, ơi yă, amĭ ama, kơnung djuai dua bơnah. Tơlơi ƀuăn anai, dua bơnah sang anŏ tŭ ư hrơi mông čơkă đah kơmơi hăng pơphun pơdô̆ brơi ană bă.

Pơ ala glăi, đah kơmơi jao hăng buh kông brơi đah rơkơi

Amăng hrơi buh kông, gah sang anŏ đah kơmơi ăt čơkă sang anŏ đah rơkơi hăng hơdôm čeh tơpai hrŏm hăng hơdôm añăm ƀong tui gru grua djuai ania. Dŏ tơguăn abih bang mơnuih tum pơƀut amăng sang, pô pơ ala brơi sang anŏ đah rơkơi amra lăi pơthâo tui anai: “Truh hrơi mông anai, dua čô gơñu sit nik ƀuăn kiăng khăp biă mă yơh, sang anŏ dua bơnah lêng kơ hmư̆ soh”. Dua čô rơkơi bơnai phrâo lĕ ƀing mơnuih blung a djă đing gai tơpai brơi kơ ƀing ngă gong jơlan, gai tơpai brơi amĭ ama dua bơnah, abih bang mơnuih amăng sang anŏ, kơnong djuai nao ngui mơ-ak hrŏm. Hrơi buh kông juăt pơđut hĭ lơ̆m abih bang mơnuih lêng kơ măt soh, sang anŏ mơng anai jing rui ria laih.

Tơdơi kơ hrơi buh kông, amăng hrơi blan dŏ tơguăn pơdô̆, sang anŏ đah rơkơi hăng đah kơmơi lêng kơ pơbưp nao rai kiăng kơ juăt hăng thâo hluh nao rai ƀiă dong. Lơ̆m čuă jơmư nao rai, dua bơnah juăt djă ba gơnam kiăng kơ pơpŭ. Sang anŏ đah kơmơi juăt ba nao sang anŏ đah rơkơi hlâo kơ hrơi pơdô̆ lĕ hơdôm tơnă djuh. Anai lĕ hơdôm tơnă djuh arăng blah črem mơtăm, hơmâo ruah mă mơng hơdôm phun bơr mriah, rĭm tơnă djuh glông giăm 1 met, hơmâo blah tơpă añrem, bơkơnar, akă kjăp hăng hơdôm hrĕ mă mơng glai. Yă H’Thin, 52 thun, dŏ ƀơi ƀuôn H’Ring, să Ea H’Đing, tơring glông Čư̆ M’gar, tơring čar Dak Lak brơi thâo: Tơdơi kơ sang anŏ đah kơmơi ba djuh nao, sang anŏ đah rơkơi ăt pơ ala glăi hăng kiao, abăn ao, rơ-i čơkua, griang, rêu rô…

“Gah sang anŏ đah kơmơi brơi sang anŏ đah rơkơi mơng 10-20 tơnă djuh. Tơlơi phăn anai hơmâo mơng đưm đă ră hlâo laih, gah sang anŏ đah kơmơi khŏm ba nao djuh pơ sang anŏ đah rơkơi. Tơlơi phiăn anai đưm hlâo adih hiưm pă, ră anai khŏm djă pioh hăng ngă tui djơ̆”.

Mông ƀong huă amăng hrơi buh kông mơng dua boh sang anŏ

Tui tơlơi phiăn mơng djuai anai Sơdang, tơdơi kơ ană bă pơdô̆ rơkơi bơnai, juăt hơdip hrŏm sang anŏ đah kơmơi mơng 2 truh pơ 3 thun. Tơdah tơlơi hơdip, bơwih ƀong huă gah sang anŏ đah kơmơi gêh gal, huăi dju djuam duam ruă, ƀing gơñu amra dŏ hơdip hrŏm hơdôm thun dong, tơdah ƀu gêh gal amra plih nao dŏ pơ sang đah rơkơi. Tơdah ană bă rơkâo trun hơdip phara khŏm hơmâo tơlơi tŭ ư mơng amĭ ama. Tơdah sang anŏ hơmâo kông ngăn, hơmâo lŏn mơnai, amra kah brơi ană bă pơdong sang. Ơi Hroh, 62 thun, dŏ ƀơi ƀuôn H’Ring, să Ea H’Đing, tơring glông Čư̆ M’gar, tơring čar Dak Lak brơi thâo:

“Bruă ană bă dŏ hơdip hrŏm sang anŏ đah rơkơi ƀudah đah kơmơi khŏm hơmâo amĭ ama tŭ ư, samơ̆ ană bă kiăng hơdip hrŏm sang anŏ đah rơkơi ƀudah đah kơmơi, ăt tui hluai ƀing gơñu mơn. Tơdah amĭ ama dua bơnah rơkâo ană bă glăi hơdip hrŏm ăt tŭ mơn. Tơdơi anai ană bă kiăng trun dŏ hơdip phara ăt tui hluai ƀing gơñu, ƀing amĭ ama ăt ƀu dưi pơgăn dong tah”.

Ră anai, yua mut hrŏm gru grua mơng djop kual phara, tơlơi hơdip amăng rĭm boh sang anŏ hơmâo anŏ pơplih mơn, smaơ̆ gru grua pơdô̆ rơkơi bơnai - sang anŏ mơng djuai ania Sơdang ăt djă pioh. Hơdôm hrơi pơdô̆ rơkơi bơnai, mơng hrơi boh kông truh pơdô̆, hrŏm hăng hơdôm gơnam pơpŭ pơdah pran pơlir hơbit tơdruă hăng đing nao tơlơi hơdip yâo mơ-ak na nao.

A Sa Ly: Čih

Siu Đoan: Pơblang