VOV4.Jarai-Ơi Y Xuyên djuai ania Mnông lĕ sa čô tơhan hơđăp dŏ mă bruă kual hơkrŭ đưm Nâm Nung, tơring glông Krông Nô, tơring čar Dak Nông. Thun anai, ơi tha rơgao 80 thun laih, samơ̆ ăt dŏ djă pioh na nao pran jua kơnuih tơlơi hơdip hiam mơ̆ng sa čô tơhan rơnuk Wa Hồ. Hơdôm hơpluh thun rơgao, ñu hơmâo mơnuih ƀôn sang ƀôn Jarah, să Nâm Nung pơpŭ đĭ ruah jing tha plơi, mơnuih kơhnăk rơgơi, hur har hăng gru grua hiam djuai ania; anun yơh ñu pơphun pơtô na nao hrăm atông čing, pơtô mơñam bung bai rơ-i rơkua kơ čơđai, tơdăm ngek dra muai hrăm.

Ƀrô djơ̆ thun phrâo, tha plơi ơi Y Xuyên lăi pơthâo tơlơi pơmin mơ̆ng djuai ania pơpŭ kơ Rơwang hơdip phun pơdai hăng tơlơi arăng pơpŭ yôm biă mă.

-Ơ tha plơi ơi Y Xuyên, djuai ania Mnông ăt kah hăng djuai ania ƀiă kual Dap Kơdư, đưm adih ngă hmua kơdư đôč. Tui anun, hơdră ngă hmua anai arăng pơphun hiư̆m pă ?

­-Tha plơi Y Xuyên: Blung a lĕ, djuai ania Mnông ăt kah hăng mơnuih ƀôn sang djuai ania pơkŏn mơ̆n nao čông jơnah jah glai pioh ngă hmua. Hlâo kơ arăng nao jah hmua, sem lăng hrơi gêh găl, lăng anăp laih anun čram jơnah. Giong čram jơnah anăp či ngă hmua, arăng pĕ hla kyâo hrôm hĭ gor tơgă, gor kueo, rơbok, ba glăi dưm ƀơi adring sang hlâo kơ adai mơmŏt.

Truh mơguah tơgŭ mơ̆ng pit pač ƀô̆ mơta, nao tô̆ apui ƀơi rơwang gah pioh pơdang apui. Abih bang ƀing mơnuih nao čram hmua jơnah tom brơi, gơñu pơtum glăi. Tha plơi tơña mlam rơgao pit đih hơmâo hlơi, bơrơpơi tơlơi hơgĕt, tơdah pit bơrơpơi hiam ƀudah bơrơpơi sat hai ăt khom ră ruai glăi yơh, kiăng thâo glai klô nao čram tom brơi khul yang rơbang brơi nao jah hmua mơ̆n hă? Tơdah khul yang rơbang tŭ ư lĕ, hrơi pơgi abih bang nao čông jơnah jah glai ngă hmua yơh.

-Hnun hă, dơ̆ng mơ̆ng čông jơnah ngă hmua truh kơ tơjŭ pla, hơdôm blan abih ?

-Tha plơi Y Xuyên: Sit jah hmua lĕ arăng pơblĭu, djru nao rai. 5 boh sang anŏ sa phung hyu hrom blĭu, hrơi anai jah kơ pô anai, hrơi pơkŏn nao kơ pô adih. Ƀudah jah tơl giong sa boh hmua kơ pô anai, nao jah kơ pô adih dơ̆ng. Jah giong rơ̆k amăng tơ-ui arăng drôm kyâo pơprong dơ̆ng. Jah hmua lĕ yua tơgă ƀudah kueo, truh drôm kyâo lĕ yua jông. Giong anun, arăng ngă yang, jah drôm giong rơ̆k rô, kyâo djai truh blan 4 bơyan phang adai pơđiă kơtang čuh jơnah. Mông anun, arăng ngă yang, mă sa čeh tơpai, sa crơi mơnŭ ông čuh ngă yang. Giong ngă yang kah, ană plơi djru pla kơtor, rah pơjeh tơrong, pơhang, asar plui hơdă, gêt tơdah hmua treng hang ia.

Tha plơi ơi Y Xuyên

-Yua hơgĕt mông anai arăng aka ƀu tơgŭ pơdai ôh, ơ tha plơi ?

-Tha plơi Y Xuyên: Giong čuh jơnah, arăng kor draih, đơ đa lăi nao hwar hmua, duñ than kyâo djah apui ƀong, pơƀut čuh tơpong hnua anet. Hlâo tơjŭ pla, pô hmua ĕp anih hiam hloh amăng hmua, pơdong đĭ gong kut klao ngă yang. Hnun kah arăng nao tơjŭ pơdai. Sang anŏ pô hmua arăng akă čeh tơpai, čuh ană un, bui, atông čing mơñum tơpai ngui ngor mơak, adoh suang abih plơi pla mơak biă mă. Huă ƀong, mơñum tơpai măt ƀu hơmâo tơlơi bơhil hôč, taih amang tơdruă ôh, ƀu ngă kơ ană plơi, pô sang rơngôt pran jua ôh, kơnong adoh suang atông čing mơak đôč.

-Ôh hnun hă, tui hăng tơlơi phiăn đưm mơ̆ng mơnuih ƀôn sang pơmin ngă anih brơi khul yang rơbang dŏ, yang hri, bơngăt pơdai hnun kah mơ̆ng tơjŭ pla. Tui anun, đưm adih adih, mơnuih ƀôn sang wai lăng jik rơ̆k pơdai hmua hiư̆m pă kiăng mơboh lu, ơ tha plơi ?

-Tha plơi Y Xuyên: Tơdơi kơ tơjŭ pla, sa rơwư̆ rơwang pơdai čăt đĭ hiam đơ tơkai čĭm, hla mơtah mơda đhơ đhet pưh wŏt angin, mông anun arăng ngă yang Kep Jĭr, ngă yang pơgang pơdai, puh đuăi hlăt ƀong arong aruač, čĭm brĭm, hlô glai huăi ngă sat kơ hmua pơdai. Gơnam ngă yang sa drơi mơnŭ, sa čeh tơpai. Tơdơi kơ ngă yang Kep Jĭr arăng arăng jik rơ̆k pơdai. Giong laih jik rơ̆k sa rơwư̆ dơ̆ng, truh bơyan pơdai mơkian hroh. Ƀing tha plơi jơnum phung tha rơma amăng plơi ngă yang Jĭr ba- mơak bơyan pơdai hroh.

Tơlơi ngă yang mơak pơdai hroh lĕ čuh un, bui, tơpai čeh. Djop sang anŏ mơtam ngă yang ƀong mơñum, atông čing, adoh mơak, yut suang hrom hơbit. Truh hrơi pơdai tơsă, ăt pơphun ngă yang hăng mơnŭ hăng tơpai čeh mơ̆n, tui hluai pô sang thâo hơmâo đơ đa čuh un. Giong anun, pô sang mơ̆ng nao hơpuă pơdai hle.

-Abih sa thun ngă hmua pla pơdai, wai lăng, tơdah hơmâo pơdai hle, sit mơ̆n mơnuih ƀon sang mơak yơh amăng mông anun, hnun kơlĕ ơ tha plơi ?

-Tha plơi Y Xuyên: Rơnuč thun abih bang hơpuă yuă giong, ba glăi pơdai tuh amăng atông amăng hơjai, blai tơnuh tuh amăng bung laih, ngă yang huă asơi hle yơh anun. Noa pơ hmua arăng buč mă hĭ gong kut gong klao hăng adrăng pơdai ƀơi phun gong klao ba glăi akă ƀơi atông hơjai pơdai pơ sang. Djop sang mơtam ngă yang iâu bơngăt pơdai, yang hri glăi pơ sang. Truh mơguah hrơi tơdơi atông čing pơgăl nao rai mơ̆ng sang anai truh pơ sang  adih.

Grup atông čing hyu atông djop sang, pô sang jak iâu huă asơi điơ̆, ƀong mơnong pruăi un hơtŭk jêk añăm mơnong laih anun jur tơpai mơñum; jak iâu ană plơi pla ngui ngor mơñum hrom, kơnong mơak adoh suang, atông čing ring hơgor mơak, ƀu dưi bơdjơ̆ sao nao rai, hơtoh djrăi ôh. Dơ̆ng mơ̆ng anun, pơdơi pơdă abih sa thun mă bruă rơgao, prăp lui bruă mă kơ thun phrâo dơ̆ng.

-Tui anun, mơnuih djuai ania Mnông juăt pơmin “phun pơdai hơmâo bơngăt”. Mah rơwang hơdip phun pơdai kơnong sa thun đôč, samơ̆ ăt găn rơgao lu tơlơi ngă yang kah hăng ngă yang tơlơi hơdip ană mơnuih mơ̆n. Samơ̆, ră anai ƀu čông jơnah jah glai ngă hmua dơ̆ng tah, pla kơphê, ngă hmua hơđong tơlơi hơdip mơda phrâo hiư̆m lĕ ơ tha plơi ?

-Tha plơi Y Xuyên: Thun anai kơphê hơmâo nua ƀiă. Kâo ăt pla kơphê mơ̆n hăng pla kơsu, pơhrui glăi năng ai 100 klăk prăk, kâo ăt hok mơak mơ̆n thun anai nua kơphê đĭ đăi laih anun pĕ kơphê hơmâo lu boh sang anŏ gơmơi hok mơak yơh. Abih bang mơnuih ƀôn sang amăng plơi pla gơmơi thun anai pơkă dưm dưm sa čô mơnuih mă bruă dưi pơhrui glăi mơ̆ng 50-60 klăk prăk. Hlâo adih mơnuih ƀôn sang ană tơčô aka ƀu thâo ôh pla kơsu, kơphê, hơdôm thun giăm anai, abih bang djop pô thâo pla kơphê, kơsu.

-Ơ tha plơi, tơlơi hơdip mơda phrâo, hơdră ngă hmua pla pơjing, phun pla ăt phara mơ̆n, tui anun ngă bơbeč kơ gru grua tơlơi phiăn đưm djuai ania Mnông mơ̆n?

-Tha plơi Y Xuyên: Gru grua đưm djuai ania Mnông truh ră anai thâo gum pơgôp nao rai. Kâo čang rơmang djop mơnuih, djuai ania Mnôngdjă pioh na nao tơlơi phiăn gru grua hiam đưm. Anun yơh, djă pioh tong ten, tơdah ƀu djă pioh ôh gru ama grua amĭ ta đưm amra rơngiă yơh gru hiam đưm djuai ania Mnông; rơngiă abih yơh rơnoh yôm mơ̆ng gru grua hiam đưm. Kâo čang rơmang pơtô glăi kơ rơnuk ană tơčô ră anai djă pioh tơlơi phiăn hiam klă đưm djuai ania Mnông. Djop djuai ania khom thâo djă pioh, pơgang lui gru grua djuai ania pô, kiăng kơ dĭ da gla kơñ pơtô glăi kơ rơnuk ană tơčô tơdơi adih djă pioh.

Gơmơi ăt kiăng Ping gah hăng kơnuk kơna djru rŭ glăi, pơphun gru grua pơpŭ kơ yang rơbang, kah hăng ngă yang tơlơi hiam thâo pơpŭ kơ lŏn mơnai glai klô, bơngăt pơdai, djuai hlô mơnong. Rơnoh yôm gru grua djuai ania mơ̆ng đưm gah djuai ania Mnông khom dŏ djă pioh kah hăng đưm đôč samơ̆ ăt kiăng ngă gêh găl hăng bruă mă amăng rơnuk anai.

-Ơ lah, bơni kơ ih tha plơi ah! Thun phang phrâo pơpŭ kơ ih hiam drơi jăn pran jua na nao hŏ!

Y Sưng pô čih-Nay Jek: Pơblang