VOV4.Jarai - Lăi nao kual Dap Kơdư, ƀing ta pơmin nao mơnuih djuai ania Êđê, Bahnar ƀudah Sêdang, Jarai hăng gru grua hmư̆ hing kah hăng čêng, tơrưng, ƀudah čêng boh pơtâo hrŏm hăng tơlơi ayun suang ngă pơhưč mơnuih lăng. Samơ̆, ƀing gơyut thâo mơn, kual Dap Kơdư ăt jing anih hơdip mơng djuai ania djă lu gru grua hiam mơn amăng kual, anun lĕ Chu Ru. Pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo VOV4 hơmâo tơlơi čih lăi nao gru hiam amăng tơlơi suang mơng djuai ania Chu Ru, hmư̆ hing hloh lĕ suang Ariya hơmâo amăng tơlơi hơdip rim hrơi.

 Mơnuih djuai ania Chu Ru hơdip lu biă ñu ƀơi tơring čar Lâm Đồng, amăng anun pơƀut lu hloh ƀơi tơring glông Đức Trọng hăng Đơn Dương, kual jê̆ hăng tơring čar Ninh Thuận - sa boh tơring hơmâo mơnuih djuai ania Chăm dŏ hơdip mơng đưm. Ră anai, djuai ania Chu Ru hơmâo rơbêh 23 rơbâo čô mơnuih. Tui hăng ƀing kơhnâo kơsem min djuai ania, năng ai đưm adih, ơi yă djuai ania Chu Ru lĕ mơnuih djuai ania Chăm mơn. Tơlơi pơhiăp ƀing gơñu tui gru tơlơi pơhiăp Malay-Polynesia - tơlơi pơhiăp nam đảo ƀiă či hrup hăng tơlơi chăm mơn. Khă hnun, hơmâo mơn mơnuih djuai ania Chu Ru hơdip jê̆ giăm hăng djuai ania K’ho, gơñu pơhiăp tơlơi K’ho tui gru tơlơi pơhiăp Môn Khmer. Ơi Ya Thi dŏ ƀơi să Phú Hội, tơring glông Đức Trọng, tơring čar Lâm Đồng brơi thâo: Gru grua mơng djuai ania Chu Ru hrơi anai hơmâo anŏ mut nao rai hăng lu gru grua amăng kual:

“Gơmơi lĕ mơnuih Chu Ru, hlâo adih juăt iâu lĕ K’Chu, lăi nao djuai phun gơmơi mơng đưm mơtăm lĕ hơmâo mơng mơnuih djuai ania Chăm, rai hơdip Lâm Đồng sui mơng anai ăt 3 truh 400 thun laih. Truh ră anai ăt dŏ djă lui gru grua hơđăp mơn, samơ̆ ăt rơngiă hĭ mơn ƀiă gru grua djuai ania Chăm, yua dah gơmơi hơdip hrŏm hăng djuai ania K’ho. Samơ̆ ƀu djơ̆ gru grua djuai ania K’ho mơtăm lơi, ñu mut hrŏm hăng gru grua djuai ania pơkŏn, gơmơi djă pioh glăi ƀiă, samơ̆ abih bang plơi pla gơmơi ăt kiăng khăp gru grua djuai ania gơmơi mơng đưm mơn”.

Tamya Ariya - tơlơi suang đưm mơng djuai ania Chu Ru

Ta dưi lăi gru grua rơđah hloh mơng djuai ania Chu Ru ră anai anun lĕ djuai gong brô̆ hăng tơlơi ayun suang. Ƀơi anun, tơlơi suang djuai ania Chu Ru hơmâo lu biă, pơƀuh abih tơlơi hơdip rim hrơi mơng ană plơi pla. Amăng hrơi ngă yang rơbang hơmâo tơlơi suang Trum-pô, hơmâo lăng kar hăng tơlơi suang yôm pơpŭ kơ yang rơbang. Amăng tơlơi hơdip rim hrơi hơmâo tơlơi suang tơdăm dra Damdra- tơlơi suang pioh kơ ƀing tơdăm dra amăng plơi. Rơngiao kơ anun, djuai ania Chu Ru ăt hơmâo tơlơi suang Păhgơnăng jing tơlơi suang bơni hơ-ơč, ba glăi ƀing tuai nao ngui. Khă hnun, jê̆ giăm hăng juăt ƀuh hloh hăng djuai ania Chu Ru lĕ suang Ariya. Anai jing tơlơi suang gum pơgôp djuai ania hơmâo suang amăng djŏp tơlơi jơnum anet prong. Tui hăng yă Ma Quan, dŏ ƀơi să Tà Năng, tơring glông Đức Trọng, tơlơi suang mơng djuai ania Chu Ru hơmâo mơng đưm đă ră hlâo laih, laih anun hrŭp hăng tơlơi suang djuai ania pơkŏn amăng kual mơn, yua ñu hơmâo suang hiam, wơ̆t tơkai hơdai tơngan djơ̆ hrŏm, drơi jăn rơmuăn hiam biă.

“Lơ̆m suang arăng juăt wơ̆t tơngan, ayun tơkai; suang kiăo tui jua čêng tui hăng tơlơi suang gah djuai ania Êđê mơn, ăt hơmâo ƀơƀiă tui hăng gru tơlơi suang djuai ania Chăm mơn”.

Tơdah tơlơi suang Ariya hăng dramdra lĕ tơlơi suang arăng yak tơkai ƀơƀrư̆,  suang pơdar nao rai lĕ tơlơi suang Pawhgơnăng mơng djuai ania Chu Ru arăng juăt dong ha glông, ayun tơkai, wơ̆t tơngan pơ anăp, yak nao pơ anăp, kơdun glăi pơ tlôn kiăo tui jua čêng lăng kơdrưh biă mă. Lăi nao anŏ dưm kơnar mơng djuai ania Chu Ru hăng djuai ania pơkŏn amăng kual, biă ñu djuai ania Chăm, ơi Ya Thi dŏ ƀơi să Phú Hội, tơring glông Đức Trọng lăi: Lơ̆m duah ĕp tŏng ten hloh gru grua, kâo ƀuh rơđah hloh djuai ania Chu Ru hăng Chăm hơmâo anŏ jê̆ giăm biă mă. Tơlơi suang Ariya đưm sit biă ñu hơmâo mơng gru grua djuai ania Chăm. Kiăo tui thun blan, djuai ania Chu Ru hla tui hơdôm anŏ hiam lăp djơ̆ hăng gru djuai ania ƀing gơñu. Yua juăt dŏ hơdip jê̆ giăm glai klô laih, anun hơmâo pơjing rai tơlơi suang hiam, phara, djă gru djuai ania Chu Ru. Abih bang lêng jê̆ giăm, anun jing ta hrăm tui huăi tơnap đơi ôh. Ơi Ya Thi brơi thâo:

“Kơ tơlơi suang anun, ariya hơmâo lăng lĕ tơlơi suang juăt ƀuh, juăt suang, djŏp pô lêng kơ thâo soh. Suang amuñ đôč, anun lĕ tơlơi suang hlâo adih mơng djuai ania Chăm, suang kiăo tui jua gong brô̆ đôč, huăi hơmâo anŏ tơnap đơi ôh”.

Tơlơi yôm hăng phara hloh amăng tơlơi ayun suang mơng djuai ania Chu Ru anun lĕ suang gum pơgôp, pơlir hơbit djuai ania amăng tơlơi suang Ariya.

Siu H’Mai: Pơblang