Hơmâo nao sem lăng bruă man gŏ lŏn mơ̆ng djuai ania M’nông Rlăm ƀơi să Yang Tao, tơring glông Lăk, tơring čar Dak Lăk amăng tal hyu ngui pơ Việt Nam, yă Catherine Salois, tuai mơ̆ng dêh čar Canada hor lăng biă mă. Ñu lăi, anai lĕ tal blung a ñu hơmâo lăng arăng man gŏ lŏn mơ̆ kar hăng arăng suang, yua anŏ prăp rơmet klă, tong ten, rơguăt tơngan mơ̆ng ƀing kơhnâo đah kơmơi.

“Kâo aka ƀu phiăh ƀuh ôh tơlơi anun, kâo aka ƀu ngă djơ̆ lơi, samơ̆ anun jing tơlơi sem lăng mơ-ak biă mă, đah mơ̆ng thâo hluh tơlơi hơdip mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă lơ̆m pơkra gŏ lŏn. Kâo lăng ƀing đah kơmơi ngă bruă triang biă. Hăng ƀing gơmơi, bruă man tui anai phara biă, kar hăng arăng ayun suang lơ̆m gơñu nao jum dar či man gŏ amŏ jơlŭ mŏng tui gơñu kiăng. Tơdah hơmâo jua gong brô̆ dong kar hăng tơlơi ayun suang mơtăm yơh”.

Jing bruă man gŏ lŏn sui laih mơ̆ng djuai ania Mnông hăng Êđê ƀơi Dak Lăk, samơ̆ ră anai bruă man gŏ lŏn dŏ hơmâo ƀơi ƀuôn Dơng Bắk, să Yang Tao, tơring glông Lăk đôč. Mơnuih thâo man hai dŏ biă mơn, teng ngeng hơdôm pluh čô đôč, mrô mơnuih glăk hơdip hăng bruă man pơkra anai jai aset hloh.

Hơdôm thun giăm anai, hăng tơlơi đĭ kyar mơ̆ng bruă tuai čuă ngui, bruă man gŏ lŏn kah hăng hơmâo “bơhơdip glăi”. Kơhnâo H’Phiết Uông, ƀơi ƀuôn Dơng Bắk brơi thâo: yua hơmâo tơlơi đĭ kyar mơ̆ng bruă tuai čuă ngui mơ̆ jai hrơi hơmâo lu tui mơnuih thâo man gŏ lŏn, ƀuôn Dơng Bắk čơkă lu tuai nao ngui. Ăt mơ̆ng anai mơn, hơmâo thim lu adơi amai kiăng hrăm bruă hăng djă pioh bruă anai.

“Anai lĕ gru grua mơ̆ng ơi yă đưm pioh glăi. Tui hăng đưm adih kơnong man jơlŭ mŏng, gŏ amŏ, man ƀưh pioh braih. Samơ̆ ră anai arăng man thim hlô mơnong dong kah hăng rơman, kơbao, rơmô, un, lu rup phrâo ta pơmin ta pơčeh mă. Yua hơmâo bruă tuai čuă ngui mơn, ƀing gơmơi amra pơkra gơnam tui hăng ƀing gơñu kiăng”.

Ƀu kơnong ƀơi ƀuôn Dơng Bắk tơring čar Dak Lăk, pơđĭ kyar tuai čuă ngui pơlir hăng pơgang gru grua đưm jing jơlan ngă bruă hơmâo lu neh met wa ƀơi djŏp plơi pla kual Dap Kơdư lăp đing nao, đah mơ̆ng pơsit rơđah tui tơlơi pơtrun mrô 23 thun 2022 mơ̆ng Ding jum kơđi čar kơ pơđĭ kyar kual Dap kơdư truh pơ thun 2030; lăng nao pơ anăp thun 2045. Tui anun, tơlơi ba tơbiă lĕ pơđĭ kyar hơdôm anom bruă tuai čuă ngui prong, akŏ pơdong anih čuă ngui, gơnam pơkra brơi ƀing tuai kiăo tui gru grua boh thâo djuai ania ƀiă Dap Kơdư. Hăng jơlan nao tui anai, hơdôm boh tơring amăng kual hơmâo ngă lu hơdră djru ba neh met wa djă pioh čing hơgor, hơdôm mơta gơnam yơyôm mơ̆ng đưm pơlir hăng tuai čuă ngui ƀơi tơring čar. Yă Nguyễn Thị Thanh Lịch, Kơ-iăng khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Gia Lai brơi thâo hơdră ngă bruă mơ̆ng tơring čar:

“Hơmâo hơdră ngă bruă phara mơ̆ng tơring čar djru ba hơbô̆ bruă anai pơđĭ kyar, biă ñu lĕ pơđĭ kyar dlăm, pơlir hăng gru grua boh thâo. Amăng anun, mơnuih ƀôn sang djŏp djuai ania ƀiă amăng plơi, gơñu jing pô, sit gơñu yơh mơnuih pơkra gơnam tuai čuă ngui klă hloh, pơlir hăng djă pioh gru grua boh thâo mơ̆ng djŏp djuai ania.

Hăng lu tơlơi gir run hăng hơdôm bruă mă phara amăng thun 2023, tuai čuă ngui ƀơi hơdôm boh tơring čar Dap Kơdư pơphun rŭ glăi tơdơi kơ hrơi pơdơi hĭ yua klin covid-19. Hrơi jơnum gru grua, bơkơjăp drơi jăn hăng tuai čuă ngui djŏp djuai ania kual Dap Kơdư tal sa pơphun ƀơi Kon Tum; Rơwang hrơi tơjuh gru grua, tuai čuă ngui tơring čar Gia Lai; Hrơi jơnum gru grua djŏp djuai ania tơring čar Dak Lăk; Jơnum kơphê Buôn Ma Thuột tal 8, lêng kơ hơdôm bruă prong, pơhuč rơtuh rơbâo tuai nao ngui. Wơ̆t 3 boh tơring čar, amăng thun lêng čơkă ngŏ yŭ kơ 1,2 klăk čô tuai, đĭ mơ̆ng 16 truh kơ rơbêh 22% pơhmu hăng thun 2022.

Hrŏm hăng jơnum gru grua boh thâo, mơnuih ƀôn sang hơdôm boh tơring pơkra rai gơnam bơwih brơi kơ ƀing tuai phrâo mơ̆ng gru grua hơmâo mơ̆ng tơring mơn. hơdôm mơta gơnam bơwih brơi tuai kiăo tui tơlơi kiăng mơ̆ng ƀing tuai mơn. Mơnuih kơhnăk A Biu, plơi Klêch, să Ngọc Bay, plơi prong Kon Tum, tơring čar Kon Tum lăi:

“Kiăng pơƀuh gru grua kual DapKơdư lĕ sang anŏ gơmơi hơmâo akŏ pơdong sa anih tuai čuă ngui. Phun ñu lĕ kơnang kơ mơnuih iao gah, gơyut gơyâo, adơi ayong, biă ñu ƀing tuai. Lơ̆m ƀing gơñu rai pơ sang gơmơi lĕ sang abih bang sang anŏ gơmơi, mơ̆ng ană anet glăk dŏ mem ăt hor hmư̆ mơn jua čing, thâo ngui ring ria, lơ̆m amĭ glăk ƀă ƀơi rŏng lĕ ñu ayun tui mơ̆n. Tui anun neh met wa amra ƀuh tơlơi rơnôm thâo gum pơgôp mơ̆ng plơi pla. Tal dua dong ta rŭ glăi jua čing. Djă pioh gru grua pơlir hăng tuai čuă ngui ƀu kơnong amăng tơring čar đôč ôh wơ̆t hăng tuai mơ̆ng čar rơngiao ăt hor mơn”.

Hơdôm mơta gơnam bơwih brơi tuai čuă ngui mơ̆ng sit plơi pla, yua ană plơi pơkra rai jai hrơi hơmâo lu mơnuih ƀôn hăng ƀing tuai thâo. Tơlơi anai ƀu kơnong pơkra rai gơnam hiam phara pơhưč ƀing tuai đôč ôh mơ̆ ăt djru djă pioh, pơpŭ kơ gru grua yôm kual Dap Kơdư. Mơ̆ng anai, lu gru grua yôm hơmâo “râu mơdưh”, pơhưč pơđĭ kyar tuai čuă ngui, mă yua tơlơi gêh gal, tơlơi hơmâo hơđăp mơ̆ng hơdôm boh tơring kual Dap Kơdư.