VOV4.Jarai - Hrơi anai, lơ 24/9, ƀơi plơi prong Nghĩa Lộ, tơring čar Yên Bái amra pơphun mông čơkă mă hră pơpŭ mơng UNESCO hăng “Tơlơi suang Xòe Thái” lĕ gru grua yôm gah bơngăt mơng ană mơnuih. Anai lĕ tơlơi yôm phăn biă mă hăng mơnuih djuai ania Thái ƀơi kual Yŭ kơdư.

Mơnuih kơhnâo kơhnăk Lò Văn Biến, giăm 90 thun laih, dŏ ƀơi plơi Cang Nà, phường Trung Tâm, plơi prong Nghĩa Lộ, tơring čar Yên Bái sui thun laih kơsem min, hơkrŭ glăi 6 tơlơi ayun suang xòe đưm hlâo, anai lĕ arăng lăng akŏ phun mơng tơlơi suang xoè ră anai. Ơi Biến brơi thâo, hơdôm tơlơi ayun suang xoè dŏ hrŏm amăng tơlơi hơdip mơnuih djuai ania Thái mơng đưm đă truh ră anai.

Amăng hơdôm hră čih pioh, lơ̆m mơnuih djuai anai Thái nao pơdong plơi pla pơ Mường Lò, tơlơi bơwih ƀong huă phun lĕ ngă hmua, dŏ hơdip hrŏm amăng plơi pla ala ƀon ter hang ia krông čroh hnoh. Amăng tơlơi hơdip mơda hăng pơđĭ kyar, mơnuih djuai anai Thái lêng kơ gir run, thâo pơčeh phrâo amăng bơwih ƀong ngă đang hmua, thâo jong jơnah jah glai, thâo lua pơnah hlô mơnong amăng glai rưng. Rĭm wŏt pơgiong sa bruă yôm phăn, lơm dưi wai pơgang glai rưng ƀudah dưi kơdong glăi hlô mơnong, abih bang mơnuih apăn tơngan hrŏm mah đah rơkơi đah kơmơi, mơng tha rơma truh hlăk ai čơđai ayun suang jum dar apui. Bruă anai hơmâo pơphun lok nao lok rai lu wŏt, jai hrơi jai pơplih hiam dong amăng tơlơi ayuh suang, jing hơdôm tơlơi suang xòe. Yua anun, hơdôm tơlơi suang xòe lĕ pơjing rai mơng bruă bơwih ƀong, ngă đang hmua hăng pơdah tơlơi hơdip tui gru grua gah bơngăt mơng djuai anai Thái.

Lu mơnuih suang xòe ƀơi Mường So - Yên Bái

Sui thun ayun blan, xòe hơmâo djă pioh hăng pơđĭ kyar jing sa gru grua yôm hăng lu tơlơi ayun suang amăng plơi pla ala ƀon. Hơdôm tơlơi ayun suang juăt ƀuh na nao amăng hơdôm hrơi ngui ngor, ngă yang rơbang, hrơi ƀong tết, samơ̆ mông pơphun ăt phara mơn. Mơnuih kơhnâo kơhnăk Lò Văn Biến brơi thâo:

“Hơdôm tơlơi ngă mơnuih hơdip jê̆ giăm mah mă bruă hơget, tha rơma ƀudah hlăk ai čơđai tŭ mơn, apăn tơngan suang xòe amra ngă mơnuih jê̆ giăm mut hrŏm. Anai lĕ pơdah tơlơi bơkơnar, yua anun mơnuih djuai anai Thái juă pơphun mơ-ak biă mă amăng hrơi pơdô̆ rơkơi bơnai ƀudah đĭ dŏ sang phrâo, tơdah amăng hrơi ngui ngor ƀu ayun suang amra ƀu mơ-ak ôh”.

Mơnuih rơhnâo kơhnăk Điêu Thị Siêng, dŏ ƀơi să Nghĩa An, plơi prong Nghĩa Lộ, tơring čar Yên Bái brơi thâo: Mơnuih djuai ania Thái pơmĭn “Tơdah ƀu suang xòe ƀu mơ-ak ôh, ƀu suang xòe pơdai ƀu mơboh, tơdăm dra ƀu jing rơkơi bơnai…”. Yua anun yơh, amăng hơdôm hrơi ngui ngor, mơnuih apăn tơngan suang xòe jai prong tui. Pran mut hrŏm amăng plơi pla jai hrơi kjăp, bruă mă gêh gal. Hăng tơlơi yôm anun, hơdôm tơlơi ayun suang xòe ƀu kơƀah ôh amăng tơlơi hơdip mơda, amăng hrơi ngui ngor rĭm hrơi hăng lêng kơ ƀuh amăng hơdôm hrơi ngă yang rơbang hăng tơlơi ngui mơ-ak amăng plơi pla mơnuih djuai ania Thái.

Tơlơi suang xòe bơnga

Tui hăng yă Siêng, Xòe Thái hơmâo lu mơta, mah pơplih samơ̆ ăt mơng 6 tơlơi ayun suang dŏ glăi đưm hlâo adih, hơmâo: apăn tơngan, wŏt hyu bơnal, tơkai yak nao pơ anăp yak dun gah tlôn, ayun pă čô, djă bơnal gai tơpai hăng ayun jum dar poh tơngan rah…Lơ̆m ayun suang xòe đưm, ƀing dra djuai ania Thái buh eng ao djuai ania pô anun lĕ: eng, ao cóm, bơnal Piêu.

“Hơdôm tơlơi suang xòe yua kơ ơi yă, mơng ƀing yă, ƀing amĭ pioh glăi, anai lĕ gru grua yôm mơng djop rơnuk. Suang xòe kar hăng asơi huă, ia mơñum rĭm hrơi”.

 Kual lŏn Mường So đưm hlâo adih (hơmâo hơdôm boh să Bản Lang, Khổng Lào hăng Mường So, tơring glông Phong Thổ, tơring čar Lai Châu) ăt hmư̆ hing lĕ anih phun mơng hơdôm tơlơi ayun suang Xoè hơđăp. Tui hăng tơlơi bơră ruai glăi mơng yă Tao Thị Phè dŏ ƀơi plơi Hổi Én, să Mường So - mơnuih amăng grup suang xòe, ñu lĕ mơnuih juăt ayun suang brơi kơ tuai amăng rơnuk pơtao djuai ania Thái - Đèo Văn Ơn đưm hlâo adih, ñu brơi thâo: Lơ̆m anun, grup suang xòe kual Mường So hơmâo giăm 20 čô mơng 12 truh 15 thun.

“Đưm hlâo adih lơ̆m khua mua hơmâo tuai, ƀing mơnuih thâo ayun suang amăng grup amra nao ngui hrŏm. Nao suang pơ Lào Cai, Sa Pa, Bát Sát, Mường Hum hăng đa nao truh pơ Hà Nội. Nao adôh suang lơ̆m arăng pơphun hrơi pơdô̆ rơkơi bơnai, ngui ngor mơ-ak biă mă…”

Suang xòe wuat ƀơi Mường So - Lai Châu

Tui ơi Nông Văn Nảo, mơnuih kơhnâo kơhnăk kual Mường So, xòe Thái hơmâo 36 tơlơi ayun suang, samơ̆ yôm hloh lĕ hơdôm tơlơi ayun suang amăng hrơi ngă yang thun phrâo anun lĕ: xòa đôn, xòe bơnal, xòe djă wat, xòe tui gông brô̆, xòe jum dar….

“Đưm hlâo adih suang xòe blung a ăt amuñ đôč, ƀu kiăng kiăo tui hơget ôh, apăn tơngan, yak tơkai đôč, samơ̆ jai hrơi jai pơplih kiăng kơ suang hiam ƀiă dong. Tơlơi suang xòe ƀuh lu hăng ăt hơmâo lu mơnuih thâo ayun suang, hlơi hlơi lêng kơ thâo soh, yua anun arăng juăt suang xòe hrŏm, tơdơi anun pơhưč lu tui mơnuih mut suang hrŏm”.

Ƀơi tơring čar Điện Biên, amăng hơdôm hrơi ngă yang Xên bản, Xiên mường hăng lu tơlơi ngui ngor tui gru grua kah hăng hrơi ƀong huă anet prong lêng kơ suang xòe hăng lu tơlơi ayun suang phara anun lĕ: xòe jum dar, xòe djă bơnal, xòe djă wuat…Tơlơi anai brơi ƀuh tơlơi pơlir hơbit kơplah wah mông ngă yang hăng mông suang xòe Thái, dua tơlơi anai pơdah gru grua hăng pơhrua nao rai. Yă Lò Thị Ơn, dŏ ƀơi să Noong Hẹt, tơring glông Điện Biên, tơring čar Điện Biên brơi thâo:

“Xòe amăng hơdôm hrơi ngui ngor, hrơi ngă yang thun phrâo. Mơnuih djuai ania Thái ƀing gơmơi ăt ayun suang kar hăng đưm hlâo mơn. Rĭm tơlơi suang xòe pơdah phara samơ̆ ăt ƀu pơplih ôh mơng đưm đă truh tŭ tă ră anai”.

Xoè Thái hơmâo pơtô hrăm pơ sang hră ƀơi Yên Bái

Gông brô̆ arăng pĕ lơ̆m suang xòe juăt lĕ: gông tính tẩu, đing ken loa, đing khèn bè, čing hơgor, chũm chọe, pí pặp, bẳng bu, mák hính … Hơdôm gô brô̆ anai hrŏm hăng hrĕ ia prăk arăng tol ƀơi yiăng kơ ƀing đah kơmơi Thái jing er hmư̆ dik dak mơ-ak, kar hăng kiăng jak iâu abih bang mơnuih. Ơi Lừ Văn Bánh, mơnuih thâo ayŭp đing khèn bè suang xòe, atông čing hơgor plơi Nà Và, să Viêng Lán, tơring glông Yên Châu, tơring čar Sơn La brơi thâo:

“Mơng dŏ anet, kâo hrăm atông čing hring hơgor, ayŭp đing  khèn bè, hăng jai hrơi jai hor. Ră anai mah thun tha rơma, samơ̆ rĭm wŏt plơi pla pơphun ngui ngor, ngă yang thun phrâo…kâo kah hăng neh met wa amăng plơi pla ăt hur har pran jua nao atông čing hơgor, ayŭp khèn bè brơi kơ abih bang mơnuih ngui mơ-ak suang xoè, wor hĭ abih tơlơi glêh glar”.

Mơng thun 2016, tơring čar Yên Bái hăng hơdôm tơring čar: Điện Biên, Sơn La, Lai Châu hơmâo gum hrŏm kjăp hăng Ding jum gru grua, bơrơguăt drơi jăn hăng tuai čuă ngui, Ding jum pơtom hiăp hăng hơdôm ding jum, gơnong bruă bơdjơ̆ nao ngă hră pơ-ar “suang xòe Thái” mơ-it nao UNESCO tŭ yap amăng hră čih pioh gru grua gah bơngăt kơ ană mơnuih. Lơ 15/12/2021, amăng hrơi jơnum Jơnum min pơlir hơbit kơnuk kơna Công ước 2003 kơ bruă wai pơgang gru grua gah bơngăt  tal 16 mơng UNESCO pơphun ƀơi plơi prong jưh jom Paris (dêh čar Prang), gru grua xòe Thái mơng Việt Nam sit nik hơmâo UNESCO čih amăng hră djă pioh gru grua gah bơngăt mơng ană mơnuih./.

VOV Tây Bắc

Siu Đoan: Pơblang