VOV4.Jarai - Kual }ư\ Siăng kual lon hmâo lu djuai ania hăng hmâo lu phiăn juăt bôh thâo. Hrom hăng bôh thâo ]ing hơgor, tơlơi akhan hri đưm, tơlơi adôh suang kual }ư\ Siăng ăt jing sa gru bôh thâo pha ra [u dưi kah đuăi amăng tơlơi hơd^p mơda pran jua mơng djop djuai ania [ia\ [ơi anai.

 

Amăng tơlơi hơd^p mơda phrâo, hơdôm tơlơi adôh đưm mơng djuai ania Jarai, Bahnar, Hơdang, Êđê, Bơnông… ăt hmâo pran ngă pơhư\] pha ra mơn [ơi djop plơi pla ala [ôn.

           

Plơi Yang Lo# 2, să Sa Loong, tơring glông Ngọc Hồi, tơring ]ar Kontum – anih anom do# djă pioh hơdôm er adôh suang đưm pha ra mơng djuai ania Hơdang, kah hăng adôh Ting ting, Tơ Ngếi, rơngê… hăng [ing thâo adôh suang đưm A Ju\, A Jar, Y Tin… thâo adôh le# bôh gah biă.

Biă `u adôh Ting ting – adôh pơkhăp tơdăm dra, sa er adôh hmư\ juăt biă, dưi hmâo neh wa djuai ania Hơdang hor hmư\ dong.

           

Mơng er adôh mơ-ak, bôh pia hiam, adôh Ting ting ngă brơi lu tơdăm dra pơhor nao rai tơdruă, truh kơ pơjing rơkơi bơnai.

 

Hơdôm tơlơi adôh đưm, klă hiam lăi kơ tơlơi pơkhăp tơdăm dra dưi pơdah tui tơlơi adôh Ting ting kah hăng jua angin pưh mut amăng bơngat jua [ing tơdăm dra glăk hur har pran jua amăng tơlơi pơkhăp:

 

            Kru tơkai ayong ăt đôm glăi [ơi anai mơn

            Ia mơta adơi [le\, adơi do# tơguan

            Kru tơkai ayong ăt đôm glăi [ơi anai mơn

            Adơi [le\ ia mơta hning kơ ayong lu biă

            Ta pơkhăp pran ta kơja\p laih

            Tơlơi khăp adơi kah hăng phun kyâu bluh bơnga laih…

           

Adôh Ting ting mơng djuai ania Hơdang dưi adôh [ơi djop anih, djop mông. Hơdôm rơkơi bơnai, [ing tơdăm dra amra adôh nao rai lom do# pơ\ sang, lom nao pơ\ hmua, [udah amăng hơdôm mlăm jơnum ngui plơi pla… ngă brơi tơlơi hơd^p mơda jai klă hiam, yâu mơ-ak hloh.

 

Hăng pô adôh Ting ting mơ-ak hloh [ơi kual Yang Lo# ăt khom lăi nao mơn A Ju\. Hơdôm thun rơgao `u ăt hor kơ tơlơi adôh Ting ting mơn:

           

“Drơi pô kâo [u wor bit ôh adôh Ting ting. Yua kơ `u djă jă amăng pran jua kâo mơng anet, `u jing kông ngăn yôm pơphăn.

 

Lom do# pơ\ sang [u dah nao pơ\ đang hmua kâo amra adôh Ting ting kiăng djop mơnuih hmư\ glăi tơlơi adôh đưm, tơlơi adôh hmư\ mơ-ak pran jua mơ\ ơi yă pioh glăi”.

           

{ơi tơring ]ar Gialai, anih anom do# lu biă `u mơng djop djuai ania Jarai, Bahnar… tơlơi adôh đưm jing tơlơi ngă mơ-ak pran jua [u dưi kơ[ah amăng tơlơi hơd^p mơda rim hrơi mơng m[s.

 

Amăng krăh tơlơi adôh ara\ng rơnuk anai, er adôh suang kual Yu\, er adôh Hàn… ngă [ing hlăk ai pơhư\] pran jua kiăo tui, samơ\ [ơi să Glar, tơring glông Đak Đoa, tơring ]ar Gialai, ăt do# mơn hơdôm tơlơi adôh đưm le# pran jua, tui hơdôm er adôh: Adôh tơlơi pơkhăp, ră ruai…

 

Neh wa ư-ang lom anai le\ anih hmâo lu mơnuih adôh tơlơi adôh suang đưm mơ-ak hloh mơng tơring glông Đak Đoa, hăng hơdôm mơnuih thâo adôh suang tơlơi adôh suang đưm kah hăng Hlăi, Hlưp, Amlem, Yăm, Nhớ…, rim wot adôh le\ ngă djop mơnuih hor hmư\.

 

Amlem, [ơi plơi Tuơh Ktu, să Glar, ră ruai, hăng neh wa, tơlơi adôh đưm le\ jua suă, tơlơi hor, amăng ia ]a\t rơ-ơ\ pran jua:

           

“Sit hmâo bruă nao pơ\ kual pơkon bơkơtuai, djop mơnuih juăt iâu kâo đ^ adôh. Khă đok adôh [u mơ-ak samơ\ pô leng kơ adôh sôh, yua kơ kâo hor kơ tơlơi adôh đưm.

 

Đa le\, rim wot do# pơdơi, rim wot nao mă bruă kâo leng kơ adôh sôh, adôh hri, adôh bơni tơlơi hơd^p mơda… ngă mơ-ak kơ drơi pô”.

           

Nao pơ\ [ôn Sô Bah Leng, să Ia Amron, tơring glông Ia Pa, tơring ]ar Gialai, bưp Siu H’ Đur – sa amăng hơdôm mơnuih adôh tơlơi adôh Jarai đưm mơ-ak hloh kual Ayun Pa ră anai. {u djơ\ kơnong kơ adôh mơ-ak ôh mơ\, Siu H’ Đur do# thâo pe\ gông dong.

 

Amăng hơdôm mlăm mơ`um tơpai ]eh mơng sang ano#, hơdôm hrơi jơnum ngui plơi pla, lom [uh hyơ hyor pran jua laih, Siu H’ Đur djă mă pô gông pe\, mơ-ak hrom, ngă mơ-ak pran jua ană mơnuih.

 

~u ră ruai: “Kiăng thâo adôh khom hmâo tơlơi hor amăng pran jua. Tơdah [u hor hăng adôh [u mut amăng pran jua thơ amra [u thâo pơdah ôh hơdôm bôh pia amăng tơlơi hơd^p mơda:

           

“Kâo adôh mă pô, pia mă pô pơmin tơbiă kiăng mơ-ak hrom djop mơnuih amăng plơi pla hăng er adôh đưm mơng djuai ania pô.

 

Hluai tui er adôh đưm, tơlơi adôh pioh pơtô pơhra\m, pơtă pơtăn amăng tơdruă hơd^p bơrơnôm, [u kah pha.

 

Djơ\ ano# `u rơkơi bơnai ara\ng bơrơdjơ\ bơrơsao, [u thâo pơhiăp tơbiă thơ, mă yua tơlơi adôh pioh pơdah pran jua.

 

Djơ\ ano# `u gơnang kơ tơlơi adôh mơng pô djru brơi rơkơi bơnai, sang ano# ara\ng hmâo tơlơi bơrơdjơ\ laih, pơwot glăi mơ-ak klă kah hăng hlâo”.

           

Djop djuai ania Bơnông [ơi Daknông, Êđê [ơi Daklak [udah K’ho, }il, Mạ… [ơi Lâm Đồng, leng kơ hmâo tơlơi adôh đưm lu mơta hăng hơdôm er adôh hăng hơdră pơdah pha ra `u.

 

Ano# hrom le\ tơlơi pơdah drơi pô, pơ]eh mă pô mơng rim mơnuih amăng rim tơlơi rơđah đông, anun rim mơnuih thâo adôh juăt adôh, mơnuih hmư\ dưi [uh jua suă amăng tơlơi hơd^p mơda plơi pla.

           

Hăng tơlơi adôh đưm Êđê, dua er adôh phun le\: Eirei (adôh bơkơđai nao rai, adôh pơkhăp tơdăm dra) hăng er adôh Kưt (adôh hri, [udah pioh pơtô lăi ană amon) dưi hmâo neh wa hor biă, djă pioh.

 

Tơlơi adôh hme] đ^ hme] trun mơng er adôh Kưt; hme] rơnang, hme] ta`, mơ-ak mơng er adôh Eirei, rim adôh kah hăng ]ung ba mơnuih hmư\ pơhrua mut pô, suang tui er adôh.

 

{ơi kual krah plơi prong {uôn Ama Thuo#t, tơring ]ar Daklak, amăng tơlơi hơd^p dik dăk [ơi plơi prong, er adôh Eirei, er adôh Kưt ăt do# tơtar hyu mơn amăng tơlơi hơd^p mơda rim hrơi.

 

{uôn Ko\ Siêr, phường Tân Lập, plơi prong {uôn Ama Thuo#t jing sa ano# bơhmu nao. Ama H’ De\, [ơi [ôn Ko# Siêr ư-ang:

           

“{ing gơmơi ăt djă pioh, pơgang gru hiam bôh thâo phiăn juăt mơng djuai ania, biă `u er adôh Kưt, Eirei…

 

{ing hlăk ai ră anai ăt tui anun mơn, hor biă hăng amra hrăm tui djă pioh `u. Hăng neh wa Êđê [ing gơmơi er adôh Kưt, Eirei [u dưi kơ[ah amăng tơlơi hơd^p mơda rim hrơi.

 

{ing gơmơi [u dưi lui ôh yua kơ anai le\ kông ngăn yôm phăn mơng ơi yă pioh glăi, amra djă pioh dong kơ rơnuk tơdơi anai”.

           

Găn rơgao hơdôm rơnuk, tơlơi adôh đưm djuai ania [ia\ kual }ư\ Siăng ăt do# hmâo mơn pran ngă pơhư\] kơtang tui mơbah pioh glăi bôh pia.

 

{ing thâo adôh suang, bă kơ tơlơi hor pran jua kah hăng A Ju\, Siu H’ Đur, Amlem, [udah Ama H’ De\... hăng tơlơi adôh, bôh pia mơ-ak, glăk pioh glăi hyơ hyor amăng pran jua kơ hlăk ai to# tui, kiăng tơlơi adôh đưm djop djuai ania [ia\ kual }ư\ Siăng do# glăi na nao hăng thun blan./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr