VOV4.Jarai - Tơlơi ruă hlung asơi  [udah lăi djơ\ hloh le\ ruă bơbrah hlung asơi, rơka kơ]ung hlung asơi, bơbrah gah yu\ hlung asơi,… khă [u sa tơlơi hu^ rơhyư\t mơn, samơ\ glăk jai hrơi jai jing lu tui, bơdjơ\ nao tơlơi suaih pral hăng ano# klă amăng tơlơi hơd^p mơda mơng pô ruă.

Bôh than ba truh mơng tơlơi ruă anai yua kơ tơlơi bơdjơ\ nao mơng lu bôh than pha ra mơ\ lu `u yua kơ do\ do\ng [ong huă [u hơđong, lom anun `u le\ sa tơlơi ruă amu` pơgang hlôm hlâo hăng pơjrao tơdah ngă tui djơ\ hơdră pơkă.

Kiăng pơgang tơlơi ruă hlung asơi ba glăi bôh tu\ yua, khom ngă tui juăt mông [ong huă klă, hmâo ako# tlôn hăng hơđong:

-Khom pơhlôm djop, lu mơta mơnong ngă bơbuă kơ drơi jăn rim hrơi khă hnun hai anăm [ong huă lu rơgao hơnong, khom [ong huă găp tu\, [ong huă lu wot amăng sa hrơi djơ\ mông tui hluai mơng drơi jăn pô kiăng klă kơ hlung asơi hăng pơhlôm tơlơi suaih pral, anăm [ong huă trơi đơi ôh hăng khut khăt mơtăm anăm lui asơi a`ăm ôh lom djơ\ mông [ong huă.

-Khom pơhlôm [ong huă agaih hơdjă, rao tơngan rơgoh hlâo kơ [ong huă, [ong mơ`um tơsa\ kiăng plai [ia\ kơman mut amăng lăm ngă ruă bơbrah hlung asơi.

-Ngă tui bruă [ong huă rơnang, mah săn kiăng plai [ia\ kơ hlung asơi ta mă bruă; hơdư\ [ia\ đut hlah [ong huă je\\], lun gal, [ong rah mă bruă rah, gir run [ong huă klă amăng mông [ong huă kiăng hlung asơi mă bruă ba glăi bôh tu\ yua, djru drơi jăn ta hmâo hr^p mă mơnong bơbuă klă hloh.

-Anăm [ong rah mơ`um rah ôh, klă hloh mơ`um 1 kơ]ok ia hlâo kơ mông [ong huă 30 mơnit hăng tơdơi kơ [ong ta#o hloh mơ`um hmâo hơdôm bah ia.

-Anăm [ong hlâo kơ nao pit, tơdah rơpa kơnong kơ mơ`um sa kơ]ok ia tơsâo rơmô pơđao găp [rô hmâo yua kơ hlung asơi, pơgang hlung asơi laih anun djru ta pit mơ-ak hăng dơlăm hloh.

-Khut khăt mơtăm anăm mă bruă dra#o [udah pơmin lu ôh tơdơi kơ mông [ong huă 30 mơnit yua kơ lom anai ako# glô ta glăk run abih pran pioh drơi jăn kiăng ngă lik gơnam [ong huă ba glăi bôh tu\ yua hloh, tơdah hmâo hơdôm bruă mă pơko\ng le\ drơi jăn amra hmâo tơlơi “lăi pơthâo” hmâo pran hơđong ngă hlung asơi mă bruă rơgao hơnong đơi, [u ba glăi bôh tu\ yua, sui tui [ơ [rư\ amra ba truh tơlơi ruă hlung asơi.

Be\ hơdôm gơnam [ong ngă ruă hlung asơi

Kiăng pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă hlung asơi hăng pơhlôm tơlơi suaih pral, anăm [ong huă lu rơgao hơnong đơi sa gơnam [ong, biă `u hơdôm gơnam ba truh ngă ruă hlung asơi anun le\:

-Gơnam hmâo lu acid kah hăng bôh kruăi mih, bôh kuăi mơxăm, bôh al yuan, bôh pơ-ô do# mơtah, a`ăm ngă mơxa\m… Lom [ong hơdôm gơnam nai amra ngă đ^ lu acid amăng hlung asơi sui hrơi amra ngă ruă hlung asơi.

-Gơnam [ong hmâo ngă pơ-iă hang kah hăng pơhăng, mù tạt, tiêu, rơsun,… ngă hlung asơi tơbiă rai lu ia ngă lik gơnam [ong huă ngă sat kơ hlung asơi.

-Hra hăng gơnam [ong hmâo lu hra ngă đ^ tui tơhnal amra ba truh ruă hlung asơi.

-Hơdư\ [ia\ mơ`um kơ phê: Mơ`um lu kơ phê amra ngă hlung asơi tơbiă rai lu acid ngă lu đ^ acid amăng hlung asơi ba truh ruă hlung asơi.

-Ia mih hmâo gas; Yua kơ cacbonnat hyuh amăng hơdôm djuai ia anai amra ba truh hơdôm ano# bơdjơ\ nao sat hu^ rơhyư\t truh hơdôm anih anom amăng drơi jăn kah hăng hơtai bôh, ph^, hơtai hăng biă `u le\ hlung asơi.

Pơ ala nao be\ ia mơ`um hmâo gas hăng hơdôm djuai ia bôh troh do# mơtah, ia ]e jrao klă kơ tơlơi suaih pral.

-Khut khăt anăm dju\p ho\t ôh, be\ ataih anih anom hmâo asa\p ho\t, [u mơ`um tơpai, [iêr hăng gơnam mơ`um hmâo kôl; anai le\ hơdôm gơnam [ong ngă bơdjơ\ nao sat kơ hlung asơi mơ\ `u do# jing pô ngă prai tơlơi suaih pral, jing pô ba truh hơdôm tơlơi ruă bơbru\ asơi juăt bưp.

Hơdư\ mă yua jrao ngă plai [ia\ ruă

Hơdôm jrao ngă plai [ia\ ruă yơh pô phun ba truh tơlơi ruă hlung asơi yua kơ `u bơdjơ\ nao tơlơi [uh [o# kl^ rơpih pơgang gah rơngiao, ngă [le\ drah hlung asơi, đa le\ ngă rơka kơchung sui hrơi mơ\ [u brơi [uh hơget, hu^ rơhyư\t biă.

Lom mưn [uh hơdôm tal ruă ako#, ruă kơ-iăng, ruă pal, đa le\ ruă hlung [uh băn ta#o hloh hơdư\ h^ yua jrao ngă plai [ia\ ruă mơ\ khom ngă tơdu ano# ruă hăng hơdôm hơdră pơko\n, [udah tơdah kiăng khom yua jrao thơ tơ`a ơi ia jrao hlâo pioh mă yua hơdôm mơta jrao ngă plai [ia\ ruă [ia\ bơdjơ\ nao kơ hlung asơi.

Djă pioh hơnong drơi jăn djơ\ kiăng pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă hlung asơi

Rơmong đơi thơ, amra [u djơ\ kơnong kơ ba truh tơlơi ruă hlung asơi ôh mơ\, `u do# hmâo lu tơlơi ruă pơkon hu^ rơhyư\t dong, ơ\ đ^ pơhang, bo# kian, đôm eh, prung amăng hlung asơi, kian pruăi,… juăt bưp lu amăng mơnuih rơmong đơi, yua anun kiăng pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă hlung asơi, khom djă pioh kơ pô hơnong klă hăng drơi jăn.

Be\ stress djru pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă hlung asơi

Pơmin lu, stress, tơlơi bơngot pran jua jing bôh than ngă đ^ lu acid hlung asơi hăng gơnam sui lik, ngă sat amăng hlung asơi sui hrơi ba truh hơdôm tơlơi brơi [uh ruă hlung asơi hăng lu tơhnal brơi [uh pơkon.

Khom dưm dăp hrơi mông pơdơi dă djơ\, pơsir stress, ngă kơ drơi pô anăm bơngo\t lu ôh, hơd^p mơ-ak jing phun jơlan djru pơgang tơlơi ruă hlung asơi lăi ha jăn hăng hơdôm tơlơi ruă pơkon lăi hrom.

Tơlơi ruă hlung asơi khă lu samơ\ glăi jing tơlơi ruă amu` pơgang hlôm hlâo, amu` pơjrao hloh, mă yua hăng ngă djơ\ 5 jơlan gah pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă hlung asơi ba glăi bôh tu\ yua [ơi ngo\ anai, anai le\ hơdôm bruă djru [ing ta [u pơdơi pơgang hăng pơđ^ tui tơlơi suaih pral.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih pơblang hăng pôr