VOV4.Jarai-Djuai ania Êđê hơmâo lu mơnong phara biă mă, lăng jơman amruañ mơtam sit hlơi nao ngui pơ kual lŏn drơ̆t mriah Bazan tơring čar Dak Lak. Mơ̆ng lu mơta añăm rơ̆k čăt amăng glai, treng gah hmua truh pơ tơkai čư̆, hang hnoh ia truh pơ đang sang, jum dar anih dŏ, djuai ania Êđê pĕ ba hơtŭk riă pơjing añăm ƀong ƀudah pơkra ming mơnong ƀong sô̆ mơsăm ƀong asăt kiăng jơman.

 Rơngiao kơ hơdôm mơnong ƀong yôm, pơmă kah hăng mơnŭ ăm, añăm mơnong ƀhu krô ƀơi pra apui truh pơ añăm tơrong phĭ, tơrong tơba, hla ƀlang hla plum, boh pơneh hơtŭk añăm tŭ mơ̆n ƀudah sô̆ ƀong mơtah hơmâo soh yơh, djuai ania Êđê juăt pơkra ming. Mơnong ƀong boh pơneh sô̆ hăng hơdom sao sit mơ̆n ƀu kơƀah ôh, mơ̆ng ƀing tha truh čơđai lêng kơ hor ƀong soh djuai mơnong ƀong boh pơneh sô̆ hăng hơdom sao anai.

Djuai ania Êđê juăt sô̆ boh pơneh hăng tơrong, hăng boh pơ-ô̆ ƀudah boh amĭl, boh al mơsăm….samơ̆ phara hloh lĕ sô̆ boh pơneh hăng hơdom sao. Mơnong ƀong anai djă jă jing mơnong ƀong amăng glai klô čư̆ siăng pơhưč lu tuai djop anih hor či ĕp lăng hăng ƀong.  Gơnam pơjing mơnong ƀong anai, pĕ boh pơneh mơtah ƀudah tơsă rak dŏ khăng aka ƀu ih ôh. Rơngiao kơ hra, pơhăng, ƀôt ngọt, hla boh kruăi ƀu kơƀah ôh pioh pơkra ming pơjing mơnong ƀong anai.

Boh pơneh hăng hơdom sao hrom hăng hra pơhăng dưm amăng rơsung či sô̆

Sit sô̆ boh pơneh hăng hơdom sao, bruă mă hơdom sao yơh tơnap kơ ta laih anun hyu ĕp hăng mă hơdom sao. Hơdom sao ngă hruh ƀơi phun kyâo amăng glai, ră anai amăng đang sang phun kơphê, phun kyâo juar, phun boh mit, boh ñông hơmâo soh.…Samơ̆ lu mơnuih ƀu kiăng mă ôh hơdom sao ngă hruh giăm sang yua lăi hơdom sao hyu gông ƀong tă tăn hơƀak jrak, anun arăng hyu ĕp mă hơdom sao pơ ataih mơ̆ng plơi. Arăng mă hơdom sao, hlâo adih ruač hla tuh amăng rêu ƀudah hơkă laih anun rơyuh, dưm boh pơtâo kơtit brơi djai samơ̆ ră anai mă kơdung kơsu gôm hruh laih anun ruač wơ̆t hla, čơpit brơi hơdon sao djai.

Boh pơneh lĕ, pĕ giong ba glăi čơkiă blah ngă pơrơgoh hĭ asar giong anun tuaih hăng gai tuaih tơbiă deng dong ƀudah čơkiă añĕ, tơčoh añĕ kah hăng mơnong lŭk mơtah, giong reh añĕ boh pơneh, tram amăng ia dưm hra, giong anun hrong mă boh pơneh brơi thu ia. Bơ hra pơhăng ta tŭl hĭ săn, dưm tơpung mơmih ƀột ngọt, giong anun mă boh pơneh laih tơčoh hĭ lŭk hăng hơdom sao dŏ mơtah, čơkiă hla boh kruăi, reh añĕ lŭk hrom tul ƀudah sô̆ yơh.

Mơnuih kơhnăk tơnă hơbai ayong Abdullah Nizar Ibrahim hlăk pơkra ming

 boh pơneh sô̆ hăng hơdom sao

 Mơnong ƀong anai khă amuñ đôč pơjing, samơ̆ hơdôm mơta mơnong anun lŭk hrom, sô̆ lik hơdom sao mơsăm, hla boh kruăi ƀâo bơngưi, ngă kơ ta amruañ biă mă sit ƀuh laih anun mă ƀong jơman yơh. Tui hăng yă Thoăi, 60 thun laih, dŏ pơ ƀôn Kla, să Dray Săp, tơring glông Krông Ana, tơring čar Dak Lak, mơnong ƀong boh pơneh sô̆ hăng hơdom sao mơ̆ng đưm laih ană plơi pla juăt pơjing, truh ră anai ăt dŏ djă pioh đôč, lu mơnuih hor ƀong biă mă. Juăt nao pơ hmua yang hrơi dong pơdơi pơdă jăng jai mơhao ƀong boh mơsăm, pơ hmua hơmâo phun boh pơneh, hyu ĕp hơdom sao pơjing yơh ƀong ngui. Sit ƀong abih bang ok or bơ ră ruai jơngum mơak biă mă amăng hmua pơdai, glai klô. Yă Thoăi brơi thâo:

“Hyu mă hơdom sao, giong anun ba glăi tram hăng hra sô̆ boh pơneh ƀong yơh jơman biă. Mơ̆ng ƀing tha truh čơđai muai hlơi hlơi lêng kơ hor soh ƀong boh sô̆ anai. Mơnong anai huăi rơngiă prăk blơi, hơdom sao hyu mă amăng hmua, boh pơneh pĕ mă amăng đang hơmâo soh, kơnong hra, tơpung mơmih bột ngot đôč blơi. Bơyan phang adai pơđiă ƀong boh pơneh sô̆ hơdom sao hlơi mơlăi jơman tloh noh. Samơ̆ djop bơyan yơh, adai pơđiă ƀudah hơjan hai sit kiăng ƀong arăng sô̆ baih lah. Djop pô mơak soh sit ƀong boh sô̆ anai”.

Ayong Đặng Trung Qúy, dŏ pơ phường Tự An, plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt, tơring čar Dak Lak brơi thâo, lơ̆m hmư̆ anăn mơnong ƀong djơh hăng anai ñu hling hlang, pơmin ƀu thâo ƀong ôh, yua hơdom hiư̆m thâo ƀong. Samơ̆ lông ƀong lăng sa mơbah, aƀaih jơman biă, jai ƀong jai hor, ñu pơhưč biă mă ƀu anăm añ dơ̆ng tah. Hơmâo mơmih boh pơneh tơsă rak, mơsăm hơdom sao, ƀâo bơngưi hla boh kruăi mut tơma hrom, hra pơhăng ngă kơ mơnuih ƀong jơman rơkông đok, đôm glăi ƀơi phun jơlah, anŏ jơman ñu phara biă mă ƀu hơmâo mơnong ƀong pơpă ôh djơ̆ hrom.

Boh pơneh hăng hơdom sao giong sô̆ laih či mă ƀong

“Kâo tom ƀong laih mơnong sô̆ anai. Sui laih aka ƀu hơmâo ƀong glăi, mơhao biă. Ră anai ƀuh hăng ƀong glăi jơman biă mă. Boh pơneh sô̆ hăng hơdom sao jơman tloh noh. Mơsăm hơdom sao, mơmih mơ̆ng boh pơneh mah ƀong  rơčăm mơ̆n krop krop. Kâo ƀuh hling hlang hăng hor biă mă ƀong boh sô̆ anai, yua ñu phara hăng mơnong ƀong pơkra ming boh troh asăt amăng anih ngui ngor ƀong mơñum arăng sĭ”.

Boh pơneh sô̆ hăng hơdom sao lĕ mơnong ƀong ngă hlao măt tơpai hlai ia tơpai ruă čuă tơba, ñu tŭ yua biă mă. Anai lĕ, ƀu djơ̆ hơjăn djuai ania Êđê đôč ôh hơmâo, djuai ania ƀiă pơkŏn amăng kual Dap Kơdư hơmâo soh, mơnong ƀong anai pơhưč lu tuai sit nao pơ Dak Lak pơđing hmư̆. Ayong Abdullah Nizar Ibrahim, sa čô mơnuih kơnhăk tơnă asơi hơbai añăm djuai ania India, hlăk mă bruă ƀơi Ƀuôn Ma Thuôt, tơring čar Dak Lak lăi, ñu tom ƀong lu mơnong ƀong huă mơ̆ng djuai ania Êđê, amăng anun hơmâo mơnong ƀong boh pơneh sô̆ hăng hơdom sao.

Anai lĕ mơnong ƀong jơman biă mă hăng ñu, laih anun phara mơ̆n mơ̆ng djuai ania Êđê pô juăt pơjing. Ayong Abdullah Nizar Ibrahim brơi thâo:

“Kâo hlăk hơduah ĕp lăng mơnong ƀong mơ̆ng djuai ania Êđê pioh ƀong lăng, amăng anun hơmâo mơnong ƀong boh pơneh sô̆ hăng hơdom sao laih anun hla boh kruăi. Kâo hor biă mă mơnong boh pơneh sô̆ hăng hơdom sao, ñu jơman đok. Kâo ƀuh jơman biă mă mơ̆n. Hơdôm mơnong ƀong arăng ăm ƀudah te, hơbai jơman soh. Hlơi tom nao pơ Dak Lak lĕ lông ƀong lăng mơnong ƀong arăng hơtŭk riă, pơkra ming ñu phara thâo pơčeh biă. Kâo pơmin hlơi nao pơ tơring čar Dak Lak khom lông ƀong lăng mơnong ƀong gru grua đưm mơ̆ng djuai ania Êđê”.

Mah hơdră pơkra ming amuñ đôč, ƀu rơngiă lu prăk blơi ôh yua dah hơmâo laih amăng đang, pơ hmua boh pơneh hăng hơdom sao pơpă hơmâo soh samơ̆ ăt hơmâo laih anăn mơnong ƀong anai čih amăng hơdrôm hră lăi pơthâo mơnong ƀong amăng sang sĭ mơdrô mơnong ƀong huă ƀơi Dak Lak laih anun mơnong ƀong ƀu kơƀah ôh amăng tơlơi hơdip mơda rĭm hrơi mơ̆ng mơnuih djuai ania Êđê.

Sit ƀong hrom lu mơnuih ƀong rah bơ ră ruai rah mơak biă mă, tơlơi anun pơtrut bruă mă, tơlơi hơdip mơda jai kraih hơmâo lu tơlơi mơak čang rơmang nao pơ anăp, yua mơnong ƀong anai kah hăng hrĕ tô pơtruh nao rai tơlơi khăp mơak amăng plơi pla djop mơnuih.

            Zawut pô čih-Nay Jek: Pơblang