VOV4.Jarai- Mrô mơnuih hơmâo tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih pơ kual }ư\ Siang [rư\ hrơi jai lu, tui  tơlơi bơ wih [ong huă mơnuih mơnam. Mơnuih hyu ]ih tơlơi pơhing ]ran hdră pơ ră ruai hăng ơi ia jrao Phạm Chí Huân, kơ-iang khoa anom pơjrao tơlơi ruă kian pruai hăng hơtai bôh – Sang ia jrao prong tơring ]ar Daklak pioh rơđah hlôh kơ hơdôm tơlơi kiang thâo gah tơlơi ruă anai.

      PV: Amăng bruă kham hăng pơjrao, ih dưi lăi brơi mơn hă, ano# ktang hăng tơdu hăng hơdôm tơlơi pơ [uh yoa tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih ngă, hơn^ `u?

      BS Phạm Chí Huân:   tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih ră anai [uh jai lu tui lah, biă `u pơ dôm dêh ]ar glak pơdrong asah, pơ tơring ]ar Daklak le\ năng ai `u mơng 5-10% ]ô mơnuih [on sang hơmâo tơlơi ruă anai. Ano# bơ blih tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih le,\ tơlơi ruă bơ blih gah hơtai bôh yoa anun [ơi anom pơjrao ruă hơtai bôh [ing gơmơi hơmâo pơjrao tơlơi ruă anai bơdjơ\ nao kơ tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih. Lu mơnuih đa mơng tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih `u dai ruă hơtai bôh, kơ [ah drah mut amăng hơtai bôh, drăh đ^ pơ dlô, drah nur, ruă tơda tơ rơ-om , lơm anun kah mơng thâo kơ pô ta ruă mơ`ă pơđôh ia mih. Tui anun jing lơm [uh le\ hơmâo ha klah mrô mơnuih laih hơmâo ano# bơblih gah hơtai bôh. Yoa anun bruă ta` thâo hơmâo tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih amăng mơnuih mơnam le\ yôm biă mă.

    PV:  Hơdôm [ing hlơi ta#o hlôh pel e\p tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih?

    BS Phạm Chí Huân:  Hơdôm [ing mơ\ mưn lăng amăng drơi jan hơmâo ano# bơ blih kơdrăo, dleh yoa plin ta#o hlôh nao kham lăng hlâo, anam tơguan truh [uh kraih mơhao ia, mơhao ano# mih, đôh rơwang lơm anun ia mih amăng drah rơbeh đơi laih kah mơng pơđing nao kơ tơlơi ruă, tui anun rơham laih. Pioh ta` thâo kơ tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih le\ hơdôm [ing glak amăng 30 thun, mơnuih drơi jan rơmong plin, drăh nur, đah bơnai pi kian, kian prong đơi, hơdôm [ing hơmâo tơlơi ruă rơmoă lôm drah, [ong mơ`um lu đơi, anun ta#o hlôh nao pel e\p lăng hơmâo mơn hă tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih.

     PV: Lơm thâo hơmâo tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih, mơnuih ruă ngă hơdôm tơlơi hơgơt hă ơi ia jrao?

    BS Phạm Chí Huân: Lơm [uh hơmâo tơlơi ruă pơđôh ia mih, le\ khom nao mtam pơ ơi ia jrao sa pơjrao gah tơlơi ruă anai, pioh lăi brơi ano# pel e\p, ano# [ong mơ`um, ano# pơhrăm drơi jan pran joa hăng tơlơi mơ`um ia jrao. Tơdah kơ[ah sa amăng 3 mta  ano# pơkă anun thơ, tơlơi pơjrao [u hơmâo tu\ yoa ôh. Rim thun nao e\p lăng drah, hu\i `u bơ blih tơlơi ruă bơdjơ\ nao truh kơ mơta, bôh [leh, hơtai bôh, arat areo, rơmuă lu đơi amăng drah, axit uric…thơ, hơdôm ano# anun khom lăng su\ tui na nao, [ia\ biă hă sa thun ha wot.

     PV: Pioh pơgang tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih, ngă hơdôm mơna] hơgơt hă ơi ia jrao?

     BS Phạm Chí Huân:  Ano# pơgang hu\i hơmâo tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih hă, mta sa le\ amăng ano# [ong, anam [ong huă rơgao hơnong đơi ôh, [iă `u  hyu ping hdư\ kiang, yoa calo mut amăng drơi jan ta lu đơi [u klă ôh, laih dơng tơpai [iêr pơdjơ\ nao hrom ngă plin hlung, bơkơdong hăng insulin anun hơmâo tơlơi ruă mơ`ă pơđôh ia mih. Mta dua le\ tơlơi do# dong, khom bơkơjap drơi jan [ia\ hlôh 30 mơnit, biă `u [ing hơmâo thun laih hăng tu] rơnu] hă khom hdip thâo pơmang kơ drơi jan pran joa pô, do# dong [ong huă djơ\ hơnong kiang be\ h^ tơlơi ruă.

     PV: Hay, bơni kơ ih ơi ia jrao ho\.

                                                               R]om H’Ly: Pô ]ih hăng Pôr.

Ano# ta [uh kơ tơlơi ruă Mers-CoV amăng drơi jan mơnuih ta. Hrơi 3, lơ 10-6-2015.

Lu mơnuih djơ\ MERS-CoV juăt brơi [uh bơbrah jơlan suă joa kraih le\: pơ-iă drơi hloh kơ 38 đo# C, pơtuk hăng tơnap suă joa.

Tơlơi kơnal brah jơlan suă jua [ơi koal Trung Đông (Tơlơi pơhia\p dêh ]ar Angldê le\: Middle East Respiratory Syndrome, ]ih klah ]un bôh pơhiăp anai le\ MERS). Anai le\ tơlơi ruă brah jơlan suă jua yua kơman Corona Virus (klah ]un CoV) ngă rai. Yua kơ anun yơh, tơlơi dua\m ruă anai hơmâo ]ih klah ]un Mers-CoV.

Tơdah pơ [a\ laih tơlơi dua\m ruă anai, lu `u, lu `u le\ mơnuih duăm ruă [uh kơnal ruă brah [ơi jơlan suă jua le\: Duăm pơgrun pơiă truh 38 đo# C, pơtuk, dleh suă jua. Khă anun hai, ăt hơmâo lu mơnuih pơ [a\ MERS-CoV, samơ\ [u thâo kơnal ôh tơlơi duăm ruă anai.

MERS-CoV amra pơ [a\i dong mơng mơnuih găn gao je\ giăm, ha\ng jơlan ia mơbah tơdjoh anet. Bruă tưp nao nai ia jrao dưi lăi pơs^t sa dua tơlơi duăm ruă [ơi Saudi Arabia, Jordan.

Yua tơlơi duăm anai mơng jơlan sua\ jua je\\, anun yơh hrim mơnuih kho\m nao pơ sang ia jrao, tơdah [uh tơlơi kơnal tui ha\ng anai:

-Mơnuih  hơmâo [uh kơnal pơ [a\i kơman [ơi jơlan suă jua nang ai amra pơgrun pơ ia\ truh 38 đo# C, [udah hloh kơ 38 đo# C, pơtuk.

-Đing đăo tơlơi ruă brah akong đok.

-Hlâo adih hơmâo tơlơi ruă ha\ng hơmâo nao laih pơ dêh ]ar Hàn Quốc, koal bul pơtâo Arab [udah hơmao laih pơ hdôm dêh ]ar ieo gah lơm 14 hrơi.

Abih ba\ng mơnuih anet prong leng dưi pơ [a\ sôh kơman MERS-CoV. Khă anun hai, tui ha\ng ara\ng hơmâo [uh laih jing mơnuih tha rơma, đah rơkơi, hdôm mơnuih hơmâo laih tơlơi duăm ruă mơng hlâo adih, amu` pơ [a\ hloh.

Gah jơlan hdră pơhlôm hlâo:

Ră anai aka hơmâo ia pơjrao s^t ôh laih anun vaccine pơhlôm MERS-CoV. Hdôm jơlan hdră pơjrao ra\ anai, kơnong pơjrao kah ha\ng tơlơi ruă braih jơlan sua\ jua, laih anun pơjrao kho\p hloh. Kiăng be\ beng tơlơi pơ [a\ Mers-CoV, abih bang mơnuih ana\m nao ôh hdôm lon ia hơmâo tơlơi duăm ruă anai, [ơi koal dêh ]ar Hàn Quốc laih anun kual Trung Đông, tơdah [u kiăng đơi ôh.

-Rơmet drơi jăn hdja\ hơdjong, rao tơngan na nao ha\ng ia sơ [u, rao rơgơi ha\ng ia jrao pơdjai kơman.

-Kho\m gom mơbah ha\ng adung tơdah pha`, hiam hloh le\ ha\ng kơn mơnal [udah kha\n dja\ ba, kiăng pơgăn h^ kơman por hyu tưp mơng ia mơbah đuăi tui jơlan suă jua.

-Ana\m je\ giăm ôh ha\ng mơnuih duăm ruă jơlan suă jua sui s^n laih, tơdah kiăng bia\ ma\ nao bư\p hăng mơnuih duăm ruă khom gom  kin ia jrao [o# mơta djơ\ tui ha\ng ara\ng pơtô, do\ ataih [ia\ ha\ng mơnuih duăm ruă.

- Khom pik ia jrao pơdjai kơman [ơi gơnam ngui ngor, atur sang, [ơi anih djă po\k bah ama\ng sang mut nao rai….

- Hdôm mơnuih glăi mơng koal Trung Đông, lơm 14 hrơi, tơdah hơmâo đing đăo hơmâo tơlơi brah jơlan suă jua kah ha\ng pơdrun  pơ-iă rơbêh kơ 38 đo# C, pơtuk, dleh suă jua [udah do\ giăm ha\ng mơnuih hơmâo tơlơi duăm rua\ kah ha\ng lăi [ơi ngo\ anai, khom nao khăm mtăm yơh pơ sang ia jrao giăm hloh kia\ng hmư\ ơi ia jrao pơtô brơi, pel e\p, laih anun mă lăng drah MERS-CoV.

                                          Rơluch Xuân: Pô ]ih ha\ng Pôr