VOV4.Jarai - Rơgao hăng anai 70 thun, thun 1947, lom đơ đam dêh ]ar ta yak mut amăng bruă blah kơdo\ng glăi ayăt Prăng; hăng anăn yua Tân Sinh, Khoa mir sir Hồ Chí Minh hmâo ngă rơđah laih bôh than, bôh yôm, ano# kiăng lăi nao bruă pơdo\ng tơlơi hơd^p mơda phrâo [ơi plơi pla phrâo.

Khă 70 thun laih samơ\ hơdôm tơlơi ]ih ăt do# hơnong noa yôm mơn kơ bruă pơdo\ng plơi pla phrâo hăng plơi prong thâo rơgơi ră anai.

Pơ phun hmâo rơgao hăng anai 70 thun samơ\ “Tơlơi hơd^p mơda phrâo” ăt le\ tơlơi ]ih hmâo tơhnal phrâo hnua mơn, dơlăm, do# hơnong noa yôm pơblang hăng bôh nik bruă pơ plih phrâo.

Tui hăng Khoa mir sir Hồ Chí Minh, bôh nik mơng tơlơi hơd^p mơda phrâo le\:  “Ngă brơi tơlơi hơd^p mơda mơng m[s ta, gơnam tam hmâo djop hloh, pran jua mơ-ak hloh”, kiăng “Tơlơi hơd^p mơda abih bang neh wa ta amra lu mơta hloh” hăng “Pơdo\ng sa lon ia Việt Nam kơja\p kơtang” ăt glăk pơ]rang jơlan kơ djuai ania Việt Nam amăng bruă pơdo\ng sa lon ia Việt Nam mơnuih mơnam dưm kơnar pơdrong kơtang, tơpă, dưm kơnar, thâo rơgơi.

Hơdôm tơlơi ]râo ba mơng Khoa mir sir Hồ Chí Minh kơ tơlơi hơd^p mơda phrâo hăng ngă tui tơlơi hơd^p pơplih phrâo, biă `u tơlơi ]râo ba mơng ~u amăng tơlơi ]ih “Tơlơi hơd^p mơda phrâo” dưi lăng le\ jơlan gah pơblang amăng pơdo\ng hăng pơ phun ngă tui jơlan gah, hơdră bruă amăng bôh nik mơng jơlan hơdră pơkă mơng Lon ia pơdo\ng plơi pla phrâo hơdôm hrơi rơgao.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Bùi Đình Phong, [ơi Anom kơsem min bruă kơđi ]ar Lon ia Hồ Chí Minh lăi le\:

“Amăng tơlơi ]ih “Tơlơi hơd^p mơda phrâo” hmâo bôh yôm amăng bruă pơplih phrâo hăng pơdo\ng sa lon ia m[s pơdrong sah, lon ia kơtang, tơpă, dưm kơnar, thâo rơgơi. T

ơlơi anai amăng tơlơi ]ih Wa Hồ lăi rơđah biă: mơng plơi pla phrâo, tơlơi hơd^p mơda phrâo, mơng sa bôh plơi, sa bôh să, sa sang hră hrăm, anih anom mă bruă… tu\] rơnu] `u [ing ta hmâo sa lon ia kơja\p kơtang, sa lon ia Việt Nam phrâo thâo rơgơi, kơja\p kơtang.

Ră anai [ing ta ]rông kơ  tơlơi ]ih hmâo bôh yôm amăng pơdo\ng plơi pla phrâo kiăng biă, djơ\ biă samơ\ khom lăi nao tơhnal lăng mơng Wa Hồ amăng tơlơi  ]ih “Tơlơi pơplih phrâo” hăng yap wot hlâo kơ anun.”

Ngă tui tơlơi pơmin Hồ Chí Minh kơ tơlơi hơd^p mơda phrâo hăng pơdo\ng tơlơi hơd^p mơda phrâo, dưi hmâo tơlơi lăng ba mơng gưl ping gah, gong gai, truh ră anai bruă pơdo\ng plơi pla phrâo, thâo rơgơi plơi prong hmâo laih hơdôm bôh tơhnal  yôm phăn.

Yap truh 3 blan ako# thun anai, đơ đam dêh ]ar ta hmâo rơbêh kơ 2600 bôh să (dưm dưm hăng 30%) dưi tu\ yap djơ\ hăng tơhnal pơkă plơi pla phrâo, đ^ 263 bôh să bơhmu hăng rơnu] thun 2016; hmâo 33 bôh anom gưl tơring glông dưi tu\ yap djơ\ hăng plơi pla phrâo, đ^ 3 bôh tơring glông bơhmu hăng rơnu] thun 2016 hăng 18 bôh tơring glông bơhmu hăng rơnu] thun 2015.

Bruă pơdo\ng plơi prong thâo rơgơi ăt đ^ kyar kơtang mơn, đing nao bruă pơdo\ng tơlơi hơd^p thâo rơgơi plơi prong; hơđong pơhlôm mơnuih mơnam; anih anom jum dar plơi prong…

Kơ-iăng Khoa apăn bruă Ping gah tơring ]ar Bắc Ninh ơi Nguyễn Hữu Quất pơsit: amăng rơbêh kơ 6 thun ngă tui jơlan hơdră pơkă mơng lon ia kơ pơdo\ng plơi pla phrâo, hơdră bơwih [ong ngă đang hmua pơ plih tui jơlan gah ngă rai gơnam s^ mdrô hăng hơdră pơkă jai hrơi jai prong tui.

Biă `u mơng hơdôm tơlơi gir run mơng hơdôm gưl, hơdôm gơnong bruă hăng m[s amăng tơring ]ar bruă pơdo\ng plơi pla phrâo hmâo laih bôh tơhnal sit nik:   

“Bruă pơdo\ng plơi pla phrâo anai djơ\ mơng lăi le\ sa hơdră pơtrun djơ\ hăng pran jua m[s, hmâo bơdjơ\ nao rơđah đông truh kual ngă đang hmua, mơnuih ngă đang hmua hăng plơi pla.

Lom ngă tui jơlan hơdră, tơring ]ar Bắc Ninh ngă tui ba glăi bôh tơhnal bruă git gai mơng hơdôm gưl Ping gah, bruă ba jơlan hlâo, ngă gru hlâo mơng mơnuih ping gah, lăng bruă bơkơtuai hăng m[s pioh thâo tơlơi [ơi plơi pla, pơtlaih tơlơi tơnap, tơlơi bơngot mơng m[s, biă `u amăng bruă pơsir lon mă yua kơ bruă kơđi ]ar, djơ\ kah hăng tơlơi Wa Hồ pơtô hmâo lăi đ^ laih amăng tơlơi ]ih Tơlơi hơd^p phrâo mơnuih apăn bruă khom jing mơnuih ba jơlan hlâo.”

Kiăng pơdo\ng plơi pla phrâo hăng plơi prong thâo rơgơi truh kih, Giáo sư, Tiến sĩ Mạch Quang Thắng, [ơi Sang hră pơtô bruă kơđi ]ar lon ia Hồ Chí Minh lăi le\: Tơlơi blung a le\ “Anăm ngă [lor”, dua le\ anăm iâu pơhrui rơgao rơnoh pran jua m[s ôh.

Bôh nik amăng ngă tui jơlan hơdră pơdo\ng plơi pla phrâo [ơi dêh ]ar ta hơdôm hrơi rơgao, ơi Mạch Quang Thắng lăi dong, lu tơring ]ar, tơring glông, să yua kơ hna] đơi, đuăi tui bôh tơhnal anun ngă m[s “dleh dlan”;

rơngiao kơ sa bôh than yôm phăn djru pơdo\ng truh kih tơlơi hơd^p phrâo anun le\ mơnuih apăn bruă khom sit nik tơpă, klă hiam, yua kơ m[s, hmâo tui anun kah, wot mơnuih apăn bruă, m[s ha pran jua, pơsit ngă tui hơdôm hơdră pơtrun mơng Ping gah, Kơnuk kơna. Nai prin tha Mạch Quang Thắng lăi rơđah:

“Khoa mir sir Hồ Chí Minh pơtă bruă “Pơsit kơ]a\o bruă djơ\ hăng plơi pla pô. Kâo pơmin, lu bôh yôm rơđah đông amăng Hơdôm tơlơi pơkă kơ pơdo\ng plơi pla phrâo mă yua kah hăng đing nao rơnoh pơkă đơi .

Rơgao kơ tơlơi ]ih kâo [uh le\ “Anăm ngă [lor” le\ 3  bôh pia lăi đ^ tơlơi ]ang rơmang mơng Khoa mir sir Hồ Chí Minh amăng tơlơi ]ih “Tơlơi hơd^p phrâo”.

Đuăi tui bôh than ngă pơmui pit [ing apăn bruă hăng [u klă truh tơlơi pơplih phrâo mơng plơi pla hăng plơi prong ră anai.

Tơlơi ]ih “Tơlơi hơd^p phrâo” jing tơlơi ruah mă hăng pơdah rơđah tơlơi pơmin Hồ Chí Minh gah pran jua hăng pran jua ngă hơkru\, kơ tơlơi hơd^p phrâo hăng pơdo\ng tơlơi hơd^p phrâo.

Yua anun, jơlan gah ba glăi bôh tu\ yua pơdo\ng plơi pla phrâo, plơi prong thâo rơgơi ră anai le\, po\t glăi hơdôm tơlơi ]râo ba mơng Hồ Chí Minh amăng tơlơi hơd^p phrâo hăng ngă tui tơlơi hơd^p phrâo, lăng anun le\ gru than jơlan gah amăng bruă pơdo\ng hăng pơ phun ngă tui jơlan gah, hơdră bruă mă sit.

                                                          Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr