VOV4.Jarai - Hơdôm hrơi rơgao lu anih anom amăng kual }ư\ Siăng glăk bo\ng glăi hăng tơlơi ruă duam pơđung drah gluh đ^, lom mrô mơnuih hmâo tơlơi ruă anai lu ta` bơhmu hăng thun hlâo.

 

Ră anai kual }ư\ Siăng hmâo pơ phun amăng bơyan hơjan, jing tơlơi gal biă pioh klin duam pơđung drah lar hyu prong amăng kual.

 

Neh wa [ing ta kiăng thâo djơ\ kơ tơlơi ruă anai, gơgrong hlâo ngă tui hơdôm hơdră pơgang pơgăn duam pơđung drah mơng sang ano# pô mơtăm.

           

Duam pơđung drah hơget `u?

           

Duam pơđung drah jing tơlơi ruă tưp hyu ta`, amra jing klin yua kơ kơman dengue ba truh. Tơlơi ruă lar hyu yua kơ ke] ke\ mơnuih ruă djơ\ kơman tơdơi kơ tưp kơ mơnuih ruă pơkon tui nam ke] ke\.

 

Dua djuai ke\\] brung tưp hyu tơlơi ruă hmâo anăn le\ Aedes aegypti hăng Aedes albopictus, amăng anun biă `u le\ yua kơ Aedes aegypti.

           

Tơlơi ruă hmâo [ơi abih bang hơdôm bôh dêh ]ar do\ng amăng kual ayuh hyiăng pơ-iă hang.

 

{ơi Việt Nam, tơlơi ruă hmâo [ơi lu anih anom, [ơi 4 kual Pơngo\, To\ng krah, Dơnung hăng kual }ư\ Siăng, yap wot plơi prong hăng plơi pla ataih, tơlơi ruă hmâo kuh thun samơ\ juăt gluh đ^ jing klin prong amăng bơyan hơjan, biă `u amăng hơdôm blan 7, 8, 9, 10.

           

Tơlơi hu^ rơhyư\t mơng duam pơđung drah:

           

Tơlơi ruă akă hmâo jrao pơjrao sit ôh hăng akă hmâo vaccine pơgang hlôm hlâo mơn.

           

Juăt ba truh klin ruă prong hăng lu mơnuih hmâo tơlơi ruă hrom sa wot mă bruă kơ tơlơi pơjrao tơnap biă, amra ngă ba truh djai hloh le\ hăng [ing ]ơđai muai, ngă răm rai prong gah tơlơi bơwih [ong, mơnuih mơnam.

           

Duam pơđung drah yua kơ kơman Dengue ba truh hăng 4 típ ngă tơlơi ruă hmâo anăn klah ]un D1, D2, D3, D4. Wot 4 típ ba truh tơlơi ruă anai leng kơ bưp [ơi Việt Nam hăng pơ plih nao rai anih klin ngă.

 

Yua kơ pran gơgrong dưi pơjing tơdơi kơ hmâo tơlơi ruă kơnong kơ hmâo tơhnal hăng rim típ, yua anun ara\ng amra hmâo tơlơi ruă duam pơđung drah tal 2 [udah tal 3 yua kơ hơdôm típ pha ra.

           

Ano# pha ra mơng ke] tưp tơlơi ruă duam pơđung drah:

           

Ke] `u ju\, drơi hăng tơkai `u brung ara\ng juăt iâu ke] brung.

           

Ke] brung ke\ amăng tơhrơi, ke\ kơtang hloh le\ amăng mơguah hăng ]ơtlam.

           

Ke] brung juăt găm [ơi hơdôm anih mơmot amăng sang, [ơi sum ao, băn mung, hre\ ]ơhmu băn ao hăng hơdôm gơnam amăng sang do#.

           

Ke] brung bôh ]eh [ơi hơdôm bôh dơnao ia, [ơi anih alek alok [udah hơdôm gơnam mă yua dưm ia hơdjă amăng hăng jum dar sang kah hăng anih dưm ia, bling, ia bơmun, [ơi amăng dro\ng kyâu… hơdôm gơnam mă yua [udah gơnam djah hmâo dưm ia kah hăng blo\ bơnga, mong jam, pông rơdêh, kơđuh bôh đung… Ke] brung ]eh ]ar lar djuai kơtang amăng bơyan hơjan, lom ayuh hyiăng hơnong `u rim blan hloh kơ 20 đo# C.

           

Ano# `u brơi [uh mơng tơlơi ruă duam pơđung drah:

           

Rơnang le\:

           

Duam pơ-iă drơi [u hmao thâo mơng 39 – 40 đo# C, sui mơng 2-7 hrơi, tơnap hlưh pơ-iă.

           

Ruă ako# kơtang t^t [ơi thơi, [ơi asar mơta.

           

Amra [le\ mriah, pơđeh.

           

Kơtang le\:

           

Sa, dua `u brơi [uh kah hăng phrâo lăi pơthâo anun hmâo hrom sa [udah lu ano# brơi [uh tui anai:

           

{uh [le\ mriah: {ơi kl^, [le\ drah adung, [le\ drah phun tơgơi, hmâo nam bro\p [ơi anih tla#o jrao, [le\ pơtah hmâo tom drah, nao juă dlai eh ju\ (yua [le\ drah amăng kian pruăi).

           

Ruă hlung, hao pơtah, tơkai tơngan rơ-o\t, mơnuih hlăk hluai, [uh hu^ (yua kơ [le\ drah amăng kian pruăi ngă rơngia drah, glưh trun ara\t drah), tơdah [u hmâo pơjrao hăng pơjrao hmao tlôn amra ba truh kơ djai.

           

Kiăng ngă hơget lom đing đăo duam pơđung drah:

           

 Ba mơnuih ruă nao pơ\ sang ia jrao pioh pel e\p lăng, pơjrao hmao tlôn.

           

Hơdră pơgang hlôm hlâo tơlơi ruă duam pơđung drah:

             

Hơdră pơgang tơlơi ruă klă hloh le\ pơdjai ke], lăng kuăng/bôh ke] hăng pơgang hlôm hlâo hu^ ke] ke\.

           

-Prai lui anih ke] bôh ]eh, pơdjai lăng kuăng/bôh ke] hăng hơdră:

           

+Gôm pơsir hơdôm gơnam yua dưm ia kiăng ke] huăi mut bôh ]eh.

           

+Tlaih akan amăng hơdôm gơnam dưm ia prong, kiăng pơdjai lăng kuăng/ bôh ke].

           

+Thao rao hơdôm gơnam dưm ia găp [rô hăng anet rim rơwang hrơi tơjuh.

           

+Pơhrui pơ[ut, pơrai hơdôm djah djâu amăng sang hăng jum dar sang kah hăng get ]ai, tơhla ]ai, bling pơ]ah, đing, kơđuh bôh pơđung, pông rơdêh hơđăp, [ơi anih alek alok kram, pak hla…, agaih rơmet anih anom do#, blư\ kup h^ hơdôm gơnam dưm ia lom [u hmâo yua truh.

           

+Ple\ hra [udah ia jâu amăng mong ia dưm [ơi tơkai kơtu dưm mong jam, plih h^ ia amăng blo\ bơnga.

           

-Pơgang pơgăn ke] ke\:

           

+}uh sum ao dlông.

           

+Pit amăng mung yap wot tơhrơi hai.

           

+Yua get jrao sit pơdjai ke], `ang pơkiăo đuăi ke\, ia klu` pơkiăo đuăi ke], gai mă ke]…

           

+Yua bơnal pơgang, mung tram jrao pơdjai ke].

           

+Mơnuih duam pơđung drah đih amăng mung be\ ke] ke\ kiăng kơ huăi lar hyu kơ pô pơkon.

           

-Gum hrom klă hăng gong gai hăng gơnong bruă ia jrao amăng hơdôm tal pruih jrao pơgang, pơgăn klin ruă.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih pơblang hăng pôr