VOV4.Jarai-Dong mơng ako\ thun 2017 truh ră anai, [ơi tơring ]ar Daklak hơmâo laih 4 ]ô ]ơđai nge djai yua ruă kơhơ`ăk lơ\m phrâo tơkeng. Abih bang leng kơ tơkeng pơ sang ano\ soh, [u hơmâo tơlơi djru lăng ba klă mơng [ing nai ia jrao ôh.

 

Sa tơlơi lăp gleng nao, sang ano\ 3 ]ô ]ơđai nge djai anun, giăm sang ia jrao să soh samơ\ tơlơi thâo thăi kơ bruă wai lăng răk tơlơi suaih pral kơ am^ ană nge lơ\m glăk pi kian do\ kơ[ah, ngă kơ lu ]ơđai muai ruă nuă djai yua tơlơi anai.

 

Uốn ván [udah tơlơi ruă kơhơ`ăk jing sa tơlơi ruă juăt tưp hơmâo [ơi ]ơđai muai arăng phrâo tơkeng, yua kơ kman uốn ván do\ amăng lo\n, amăng ]uah, amruih amram, eh rơmô, kơbao, plă tơngan hlu\ lo\n ngă rai. Kman uốn ván mut nao amăng drơi jăn ]ơđai tui jơlan mơsăt. Lơ\m ]ơđai arăng phrâo tơkeng, tơdah mă yua tho\ng trơ\i mơsăt [udah tơngan pô trơ\i mơsăt [u rơgoh ôh le\, kman amra mut nao amăng jơlan mơsăt, hlong ba truh tơlơi ruă kơ ]ơđai muai. Rơbêh kơ 90% ]ô ]ơđai muai uốn ván djai yua tơlơi ruă anai.

 

Dong mơng ako\ thun 2017 truh ră anai, [ơi tơring ]ar Daklak hơmâo laih 4 ]ô ]ơđai muai nge djai yua kơ ruă uốn ván, ba truh kơhơ`ăk. Tui hăng boh tơhnal e\p lăng mơng anom bruă ia jrao le\, hơdôm ]ô ]ơđai nge djai anun am^ gơ`u tơkeng pơ sang ano\, laih anun lơ\m hrơi blan pi kian [u hơmâo tla#o jrao vaccine pơgang ôh, pơgang kơ tơlơi ruă kman kơhơ`ăk.

 

Sang ano\ ăt do\ giăm sang ia jrao să mơn samơ\ tơlơi thâo thăi kơ hơdră wai pơgang tơlơi suaih pral kơ ană nge hăng am^ `u le\ aka [u thâo ôh, biă mă `u tơlơi rơnuk rơnua lơ\m tơkeng ană rơnuk rơnua do\ kơ[ah biă mă.

 

Amai H’Ngok {uôn Yă 19 thun, do\ pơ [on Yang Reh, tơring glông Krông Bông, tơring ]ar Daklak tơkeng ană kơ]ua kiah 6 hrơi, khom ba ană nge nao pơ sang ia jrao yơh, yua kơ ruă kman kơhơ`ăk ngă. Khă sang H’Ngok ataih mơng sang ia jrao să Yang Reh rơbêh 1 km đô] samơ\ `u aka tla#o djơ\ ia jrao pơgang tơlơi kơhơ`ăk ôh lơ\m pi kian.

 

Truh hrơi đih apui, tơhmua `u pô mơtam mă [uai pơ sang. H’Ngok {yă lăi: Kâo [u thâo ôh lơ\m pi kian le\ khom tla#o ia jrao pơgang tơlơi kơhơ`ăk. Kâo đih apui krah mlam, lơ\m hơjan, pơ sang [u hơmâo rơdêh ôh, kâo ruă biă mă anun aka [u hmao nao pơ sang ia jrao ôh hlong truh kian laih.

 

Kah hăng H’Ngok mơn, sang ano\ H’Mân {uôn Dap 37 thun, do\ pơ [on Rung, ataih mơng tơring kual {ôn Trâp, tơring glông Krông Ana, tơring ]ar Daklak, aka truh 1 km ôh samơ\ abih 4 wơ\t `u tơkeng ană lêng kơ tơkeng pơ sang soh. Ako\ thun 2017, tơdơi kơ `u tơkeng ană tal 4 sa blan, ană `u djai h^ yua kơ ruă kơhơ`ăk ngă.

 

Hlâo kơ anun, H’Mân aka [u hơmâo tla#o ia jrao pơgang uốn ván ôh. Tơhmua `u yă H’ Wet {uôn Krông lăi, sang ano\ [un rin đơi anun tơkeng pơ sang đô] huăi rơngiă prăk kăk. ~u lăi, ană nge djai yua kơ bưng bôt `u tui anun laih, mơng hlâo adih `u mă [uai kơ arăng lu laih mơn, pơpă mơng hơmâo tơlơi, lu ]ơđai pơko\n ăt pro# tơdăm prăm dra soh mơn, yă H’Wet {uôn Krông lăi:

 

‘’{ing ană bă iâu kâo nao mă [uai pơ sang le\ kâo nao mă baih lah. Ta akă mơsăt ]ơđai nge hăng hre\ mrai laih trơ\i giong. Djop mơta gơnam yua amăng mông mă [uai lêng aka [u hơtu\k ia hlor ôh, anun [u hơmâo pơdjai kman’’.

 

Tơring kual {uôn Trâp, tơring glông Krông Ana hơmâo 3 boh plơi mơnuih [on sang djuai ania Êđê. Dong mơng thun 2012 truh ră anai, 3 ]ô ]ơđai nge djai yua uốn ván lêng kơ amăng plơi pla anai soh.

 

Amai Lại Thị Hạnh, Kơ-iăng khoa sang ia jrao tơring kual {uôn Trâp brơi thâo, mơnuih mă bruă gah ia jrao mơng sang ia jrao ăt nao pơtô lăi laih truh pơ djop sang ano\ ană plơi, [ing đah kơmơi pi kian laih anun [ing đah kơmơi truh thun tơkeng ană khom tla#o ia jrao vaccine pơgang tơlơi ruă kơhơ`ăk uốn ván, samơ\ mrô đah kơmơi nao tla#o ia jrao [u lu ôh.

 

Yua kơ lu mơnuih aka [u thâo hluh ôh ano\ yôm kơ bruă tla#o jrao pơgang anai, hrom hăng anun, tơlơi juăt do\ dong [ong huă amăng sang ano\, boh nik `u hơdôm sang ano\ tơnap tap. Gơ`u aka [u thâo ôh ano\ pơglăi mơng bruă [u tla#o ia jrao pơgang kơ [ing đah kơmơi pi kian laih anun tơlơi ngă sat truh kơ ]ơđai nge phrâo tơkeng. Amai Lại Thị Hạnh lăi:

 

‘’Tơdơi kơ hơmâo jơlan hơdră [u brơi tla#o ia jrao pơgang [ơi plơi pla, khom nao tla#o ia jrao pơgang [ơi sang ia jrao să le\, mrô mơnuih nao tla#o ia jrao pơgang hro\ h^. Laih hơmâo sa ]ô ]ơđai nge djai [ơi [on Rung phrâo anai, anom bruă ia jrao tơring glông, sang ia jrao să pơphun tla#o ia jrao pơgang kơ [ing ]ơđai nge hăng đah kơmơi pi kian pơgang hlâo hu\i hơmâo tơlơi ruă kơhơ`ăk tơdơi anai.

 

            Tơlơi ruă kơ`ăk mơng muai jing tơlơi ruă hu^ rơhyư\t biă [ơi [ing ană nge, ]ơđai muai yua mrô ană nge djai yua kơ tơlơi ruă anai lu.

 

Thạc sĩ, ơi ia jrao Lê Đình Nhân, Kơ-iăng Khoa hơkru\ drơi jăn pơjrao je] kơ ]ơđai muai hăng ană nge, Sang ia jrao prong tơring ]ar Daklak brơi thâo:

 

            “Mrô ]ơđai muai djai yua kơ hmâo tơlơi ruă kơa`ăk mơng nge lu biă, rơbêh kơ 90%, kơnong hmâo sa dua amăng ha rơtuh ]ô mơnuih do# hơd^p dăi.

 

Khă hnun hai, hơdôm mơnuih do# hơd^p dăi anai juăt pioh glăi tơlơi rơwen wư kơtang biă, amu` [uh hloh tơlơi ruă bơbrah yua do# pơjrao sui [ơi sang ia jrao, kơtang biă `u le\ ]ơđai kaih prong [u dah kơtang hloh le\ djron kro\n glô, ]ơđai hơd^p mơn [u thâo yu\ ngo\ ôh, khom do# đih hơbit, jô drơi jăn hlao.”

 

            Ăt tui hăng ơi ia jrao Lê Đình Nhân mơn, hrom hăng tơlơi tơkeng ană [ơi sang ngă bơdjơ\ nao prong tơlơi ruă kơa`ăk mơng nge lu le\ hơdôm [ing đah kơmơi kơteng ană kaih thâo hơdôm gru nam kian le# pioh nao pơ\ sang ia jrao tơkeng ăt juăt hmâo mơn, ngă tơlơi ruă anai amra lu tui.

 

Kah hăng amai Phan Thị Thu (36 thun) [ơi [ôn Ea Mta\, să Ea Bhôk, tơring glông }ư\ Kui` jing sa hmu tu `u. Lom hmâo gru nam le# kian, amai Thu [u thâo ôh, yua kơ pơmin pô ruă kian [ong djơ\ mơnong [ong [u klă anun [u hmao nao pơ\ sang ia jrao.

 

Am^ rơkơi `u khom mă tơkeng kơ ană tâo pô.

 

Tu] rơnu] le\ tơdơi kơ 4 hrơi tơkeng, ană nge anun khom ba nao pơ\ sang ia jrao. Ơi ia jrao Lê Đình Nhân pơtă:

 

            “Hơdôm gru nam brơi [uh kian le# le\: Ruă hlung, hlung `u tơtăng ta` hloh bơhmu hăng tơđar.

 

Dua le\ hmâo ia hơ`ir mriah [ơi kuang buang. Lom anun nao pơ\ sang ia jrao mơtam kiăng be\ hmâo tơlơi truh hne dih.

 

Amăng tơlơi [u hmao ba nao sang ia jrao le\ pô sang ta#u hloh gơnang kơ tơlơi gum djru mơng [ing mă bruă gah ia jrao, [u dah [ing mă [uai [ơi plơi pla, hơdôm mơnuih dưi pơtô pơhra\m kơ bruă mă [uai.”

 

            Kiăng pơđ^ tui tơlơi pơmin mơng khul mơnuih kơ tơlơi ruă kơa`ăk mơng muai, [ing ơi ia jrao lăi le\ mơnuih mă bruă ia jrao, gum bruă ia jrao [ơi plơi pla khom kơtưn bruă hyu lăi pơthâo, pơtô pơhra\m tơlơi suaih pral.

 

Đah kơmơi pikian, đah kơmơi amăng hnưr thun [a\ ană khom gơgrong hlâo tơ`a bla [ing mă bruă gah ia jrao [u dah gơyut gơyâu, adơi amai đah kơmơi hmâo tơlơi găn gao amăng sang ano# kơ hơdôm bruă kiăng ngă lom pikian.

 

Kiăng pơgang hlôm hlâo tơlơi kơa`ăk mơng muai, đah kơmơi pikian khom ngă hơdôm mơta bruă tui anai:

 

 

            -Tla#o dua liều vaccine pơgang ruă kơa`ăk, lom sa liều ataih nao rai sa blan.

 

Liều tal dua tla#o hlâo kơ kian pi hmâo 8 blan .

 

Tal pikian tơdơi tla#o dong sa liều.

 

            -Pel e\p kian [ia\ biă mă `u 3 wot amăng rơwang 3 blan blung a, 3 blan to\ng krah hăng 3 blan rơnu] rơwang pikian.

 

            -Thâo ta` hơdôm gru nam kian le# pioh nao pơ\ sang ia jrao hmao tlôn. {u tơkeng ană pơ\ sang pô.

 

Tơdah khom tơkeng ană pơ\ sang le\ khom hmâo mơnuih mă bruă gah ia jrao mă [uai hăng anung tơkeng ană agaih hơdjă.

 

            -Gaih rơnăk tơkai tơngan hăng ia ]ơ[u pơdjai kơman lom rơnăk brơi kơ tơnen ană nge lom tơnen akă hlung.

 

            Rơngiao kơ anun, đah kơmơi amăng hnưr thun [a\ ană (mơng 15 truh kơ 35 thun) khom tla#o dua liều vaccine pơgang tơlơi ruă kơa`ăk blung a, lom sa liều ataih nao rai 1 blan.

 

Hăng tla#o hơdôm liều pơhrua nao tui tơlơi pơtô ba mơng mơnuih mă bruă gah ia jrao.

                                              

Nay Jek - Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr