VOV4.Jarai-Mah ƀu rơwơi mơñam kah hăng đưm hlâo dơ̆ng tah, samơ̆ bơnal tral, abăn khăn mơñam mrai đưm mơ̆ng djuai ania Êđê ƀơi Dak Lak ăt dŏ djă pioh đôč gru rup kơteh bơnga amăng eng ao mrai đưm. Rĭm kơ rup bơnga djuai kơteh, duñ mơñam amăng abăn ao đưm ñu hơmâo tơlơi kiăng lăi, boh pia phara, djuai ania Êđê pơtô glăi kơ ană tơčô hrăm tui, mơñam mrai rah tui hluai pô mơñam či kiăng.

Giăm 70 thun laih, yă H’Nun Ƀyă ( H’Nun Ƀuôn Yă) arăng juăt iâu amĭ Čuên, dŏ pơ ƀôn Čư̆ Êbông, să Ea Kao, plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt hơmâo rơgao 60 thun laih ngă bruă mơñam mrai đưm. Yă H'Nun ră ruai, dơ̆ng mơ̆ng anet, ñu ƀuh yă, amĭ ñu mơñam mă eng ao abăn khăn pioh ƀă ană hăng mă yua amăng sang anŏ, ngă gơnam pŭ pơnŭ sit pơdŏ rơkơi bơnai, ngă gơnam pơyơr kơ tơdruă amăng mông mơak, tăp năng mă yua mơsum brơi kơ mơnuih djai. Hơdôm blah abăn mơsum, eng ao, abăn đưm yua ƀing đah kơmơi soh yơh mơñam, duñ rup, kơteh bơnga ngă hiam kơ eng ao abăn khăn.

Ƀing đah kơmơi Êđê mơñam mă pô abăn bơnal eng ao duñ hăng kơteh rup hiam biă mă

Tui hăng yă H’Nun, rup bơnga amăng eng ao Êđê, mrai duñ mơñam lĕ ia jŭ, mriah, kơñĭ hăng kô̆. Mơ̆ng đưm đă ră hlâo, djuai ania Êđê juăt pĕ kpaih, pih kpaih, rơwơi hăng ngaih mrai hlâo kơ mơñam. Kpaih giong arăng pĕ, ba glăi ƀhu laih anun pih, pơtơbiă hĭ asar kiăng hơmâo hmlơi soh, giong anun kah kơmơ̆i, dơlôn hmlơi, rơwơi jing mrai, giong jing mrai arăng poh mô, tram amăng ia mô, juă pŭk amăng hlŭ, hơtŭk hla kyâo, akha tơnŭng ƀudah hmôk kyâo pơjing rai ia iom tui ta kiăng. Laih hơmâo mrai ia jŭ kô̆, mriah kơñĭ laih, arăng čraih hĭ, čơkul hĭ hăng ngaih không mrai pioh mơñam. Lơ̆m dŏ mơñam anun yơh, arăng duñ, tư̆ đĭ trun mrai kiăng pơjing rup amăng bơnal mơñam. Yă H’Nun lăi:

“Đưm adih arăng rơwơi mrai mơ̆ng kpaih hmlơi laih anun jing mrai giong anun arăng ba anrŭ ia mô. Rup bơnga arăng duñ ƀudah mơñam lĕ hrĕ mrai kô̆, jŭ hăng mriah yơh lu hloh. Lu mơta rup arăng duñ mơñam kơteh kiăng pơhrôp hiam kơ bơnal abăn khăn eng ao mơñam, djuai 15 arăt hrĕ mrai, 17 arăt hrĕ mrai, tăp năng 27 arăt hrĕ mrai, đơ đa truh kơ 35 arăt hrĕ mrai, tơnap hloh lĕ djuai rup bơnga kngăm kiăng ngă rup hiam, wơ̆t rup bơnga 10 arăt hrĕ mrai ăt ngă rup kngăm mơ̆n djơ̆ hăng rup gru grua đưm arăng yua hơdră ngă rup mơñam bơnga kngăm”.

Rĭm kơ hơbô̆ eng ao hơmâo rup bơnga arăng duñ mơñam phara soh

Tui hluai hbô̆ eng ao abăn khăn, djuai ania Êđê hơmâo hơdră pơhrôp hiam kơ eng ao, bơnal abăn mơñam mơ̆ng mrai đưm ñu phara hăng bơnal abăn pioh yua amăng bruă ngă yang rơbang. Rup bơnga mơñam duñ kơteh ăt pơdah rai kơnuih mơnuih pơdrong hăng mơnuih hơmâo tơlơi dưi, mơnuih ngă khua buh hơ-ô.

Yă H’Yar Kƀuôr, mơnuih kơhnăk mơñam mrai đưm pơ ƀôn Ktla, să Drai Săp, tơring glông Krông Ana, tơring čar Dak Lak brơi thâo, djuai ania Êđê hơmâo mơneč tơlơi thâo kơteh, arăng lăi ia rơgơi dlông hloh amăng bruă ngă hiam bơnal mơñam lu biă mă ñu ngă hiam kơ tuai juăt lăi tuai kơteh. Hlâo adih kơnong sang anŏ pơdrong đôč thâo mơñam ƀudah kơtah. Kơteh lĕ hơdră duñ, mơñam glăi, sit mrai ngă rup, pơhrôp hăng lu ia iom hăng dưm tom añrŭ, asar kơtor het ƀudah asar tuư kiăng hiam hloh, arăng kơteh jih gruai aku tuai ƀudah gruai jih eng ao, hơmâo tom mrai kơti mriah hyêr hyor lăng eng ao hiam hloh.

“Hăng hơdră kơteh lĕ djuai ania Êđê đưm hlâo adih juăt mă yua hơdôm eng ao, jing eng ao buh rĭm hrơi phara, bơnal ƀudah eng ao buh amăng mông ngă yang ăt phara mơ̆n, kiăng pơdah rai kơdrưh hiam, kơnuih mơ̆ng ƀing mơnuih pơdrong. Kơteh lĕ hơdră ngă tơnap biă mă, ƀu djơ̆ pô hlơi hai ăt thâo soh hăng ngă tui mơtam laih anun truh ră anai ƀu lu ôh mơnuih thâo yua dah ñu tơnap hloh kơ hơdră mơñam duñ ngă rup đôč đač”.

Rĭm djuai rup bơnga  mơñam hơmâo mrô hrĕ mrai pơgăn, mrai hrô, jrôk, tư̆ hăng tong hrĕ mrai phara soh hăng

dưi mơñam hăng tơngan đôč

Kiăng pơjing rai rup bơnga amăng eng ao, abăn mơñam hăng mrai đưm, pô mơñam mrai khom pơkra ming hơbô̆, hnong mơñam mrai, rup či mơñam, arăng pơmin hăng dăp lui dơ̆ng mơ̆ng dŏ ngaih mrai, hơdôm arăt mraih jŭ kô̆ mriah kơñĭ arăng hlong ngaih lui mơ̆ng hlâo truh kơ dăng nao amăng không mơñam. Djop mơta rup bơnga mơñam brung dong brung pơgăn, hơdră jrôk mrai, čut gai, tư̆ hrĕ yong hrĕ mrai ñu phara soh, sit mơñam kiăng rup ñu lir hơbit krep tui gruai ƀudah hrĕ mrai arăng dăng lơ̆m mơ̆ng ngaih mraih laih. Lơ̆m dăp hrĕ mrai, arăng dưm hrĕ mrai mriah, jŭ, kô̆, kơñĭ ƀudah lu ia iom pơkŏn plah wah dăp lui hlâo mơ̆n, anun sit mơñam giong ƀuh rơđah gru rup tơbiă rai ƀrê ƀra rơđah rup bơnga ƀudah rup anŏ ta kiăng kơ eng  ao ta.

Tui hăng yă H’Yam Ƀuôn Krông, Khua anom ngă ƀong hrom mơñam mrai đưm Tơ̆ng Bông, ƀơi ƀôn Tơ̆ng Jŭ, să Ea Kao, plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt, mơ̆ng đưm laih djuai ania Êđê juăt yua hăng hơdôm mơta gơnam jĕ giăm jum dar juăt ƀuh rĭm hrơi ba pơhrôp, ngă bơnga amăng abăn khăn eng ao. Juăt ñu rup čĭm brĭm, rup krua mrua; djop mơta bơnga bling, bơng adap, hla kyâo pơtâo, rup phun tuañ, boh troh; ƀudah rup mơnuih tăp pơdai, hroh braih, sang jrai.

Hơdră kơteh yơh ia rơgơi tơlơi kơhnâo dlông hloh amăng bruă pơhrôp hiam

hơbô̆ eng ao djuai ania Êđê

Ră anai, hăng tơlơi pơđĭ kyar mơnuih mơnam, mraih pioh mơñam abăn lĕ mraih pơjing hăng măi mok, mah hnun rup bơnga arăng duñ mơñam ăt dŏ djă pioh đôč. Hrom hăng anun, lu đah kơmơi djuai ania Êđê dŏ thâo pơčeh phrâo mơñam mrai añĕ, ngă lu mơta rup hăng hrĕ mrai lu ia iom pơjing rai rup rap hiam hloh, lăng kơ abăn mơñam rai hiam hloh, hyơ hyor hiam biă mă.

“Rup mơñam bơnga mơ̆ng djuai ania Êđê ăt ngă phara mơ̆n ao đah rơkơi, dao đah kơmơi ñu dưm mrai pơhrôp phara soh, đah rơkơi ngă rup ania čơgrai, ƀơi eng lĕ mơñam rup boh atang, boh pơ-ô̆ dô, ngă than ajŭt, rup krua mrua, pơkăl 13 arăt hrĕ mra, rup bơnga 15 arăt mrai pơjing rup krua mrua.

Bơnga amăng rup mơñam mrai đưm djuai ania Êđê aka ƀu hơmâo čih pioh pơtô glăi amăng hră pơar ôh, kơnong tui hluai amăng tơlơi pơmin mơ̆ng rĭm čô mơnuih đôč, mông mơñam anun pơčeh mă. Yua kơ anun, ră anai lơ̆m ƀing ta pơčeh mă rup pioh mơñam amăng băn ao ngă rup phrâo kah hăng rup blŏ bơnga, rup ană mơnuih ƀudah sang dŏ”.

Amăng tơlơi hơdip phrâo rơnuk anai, eng ao gru đưm arăng ƀiă đôč buh hơ-ô amăng tơđar hrơi, bruă mă amăng plơi pla djuai ania Êđê ƀơi Dak Lak. Khă tui anun, amăng mông ngă yăng hăng hơdôm bruă ngă pơpŭ yôm amăng plơi pla, djuai ania Êđê ăt buh hơ-ô mơ̆n hơbô̆ eng ao đưm djuai ania pô tui hăng hơbô̆ eng mơñam pơblih ngă hiam hloh, tui hơbô̆ phrâo. Rup bơnga mơñam amăng eng ao anun yơh anŏ ngă hiam tui eng ao đưm djuai ania Êđê, anŏ hiam phara biă mă kiăng thâo krăn djuai ania Êđê hăng djuai ania pơkŏn dŏ hrom amăng tơring čar Dak Lak.

H’Xíu pô čih-Nay Jek: Pơblang