VOV4.Jarai - Bơbrah amăng ôk tơlang adung le\ sa amăng hơdôm tơlơi ruă hmâo lu [ơi dêh ]ar ta.

 

{ơi kual }ư\ Siăng hmâo lu mơnuih hmâo tơlơi ruă anai ba truh [u mơ-ak amăng tơlơi hơd^p mơda hăng bruă mă bơdjơ\ nao prong biă.

 

            Hrim hrơi Anom pel e\p pơjrao tơlơi ruă amăng tơngia, kông đok hăng adung - Sang ia jrao prong tơring ]ar Kontum ]ơkă hmâo hơnong `u mơng 70 truh kơ 100 ]ô mơnuih ruă.

 

Amăng mrô mơnuih ruă hmâo lu mơnuih rai pel e\p tơlơi ruă bơbrah ôk tơlang.

 

Lăi pơthâo kơ tơlơi ruă anai, [ing mơnuih ruă nao pel e\p brơi thâo, dleh dlan biă `u amăng hơdôm hrơi pơplih bơyan [u dah lom ayuh hyiăng rơ-o\t.

 

Yua kơ ta` bơdjơ\ nao mơng ayuh hyiăng [u dah tơlơi pơ-iă pơđao amăng drơi jăn anun mơnuih ruă juăt pha`, [le\ ia adung na nao.

 

Hơdôm mơnuih hmâo ruă bơbrah ôk tơlang sui hrơi brơi thâo, tơlơi ruă lok nao lok rai amăng sui hrơi ngă mơnuih ruă dleh dlan, ruă ako#, ruă thu [ơi adung, tơdu pran jua hăng ba truh lu tơlơi [u gal amăng bruă rao mơnơi gơi, mă bruă hăng pơhra\m.

 

Nô Nguyễn Văn Tuấn, ]ơđai sang hră anih 6A3, Sang hră pơtô mơng anih 6-9 Trần Hưng Đạo pơ\ plơi prong Kontum, brơi thâo:

 

             “Juăt `u hơdôm hrơi bơyan Puih `u juăt ruă hăng hmâo lu ia adung.

 

Dok adung, kâo a`ruih ia adung lu ruă adung biă.

 

~u bơdjơ\ nao le\ kâo tơnap do# hơđong biă lom hrăm hră. Bơngo\t biă, tơnap biă đing nao lom do# hrăm hră.”

 

            Hăng tơlơi ]ang rơmang tơtlaih mơng tơlơi ruă bơbrah ôk tơlang, lu mơnuih ruă e\p djop jơlan pioh pơjrao.

 

Tơlơi pơmin “Hmâo tơlơi ruă le\ hyu hơduah djop anih” dưi hmâo djop mơnuih mă yua abih.

 

Lu mơnuih kơnong kơ hmư\ lăi hmâo jrao pơjrao suaih bơbrah ôk tơlang hă e\p [uh mơtam, blơi khom hmâo hăng yua khom dưi.

 

Hơdôm mơta jrao yua lu dưi hmâo lu mơnuih mă yua lông lăng hă hơdôm jrao pơjrao bơbrah ôk tơlang tui phiăn juăt mơng đưm hăng wot hơdôm mơta jrao “Hmư\ lăi”.

 

            Tui anun hr^p mă hla trong phe\t, hul adung hăng than giao, mơ`um ia hla tía tô… truh kơ kơhul adung hăng bla rơman, ako# ala mơtah laih anun pik nao sul-phát ia kông.

 

Bruă pơjrao lu tơl mơng sa dua ]ô mơnuih bưng băi suaih ruă bơbrah ôk tơlang adung ăt [u thâo mơn yua jrao hơpă dưi pơjrao suaih.

 

Hmâo sa bôh nik ră anai le\ lu m[s hmâo tơlơi ruă bơbrah ôk tơlang yua kơ [u hmâo pơtô ba bruă pơjrao djơ\ hơdră khom gơgrong hơd^p hrom hăng `u.

 

Ơi Phan Đức Luận, giăm hmâo 70 thun, sang [ơi jơlan Lê Quý Đôn, plơi prong Kontum hmâo tơlơi ruă bơbrah ôk tơlang adung pluh thun hăng anai, lăi:

 

             “Tơlơi blung a `u ngă pô ruă bơngot hloh le\ hyuing ako#.

 

Kah hăng kâo anai ră anai khom tlaih tơngan yơh yua kơ ara\ng iâu ruă ngă hơnong laih.

 

Anun le\ amăng hnưr thun kah hăng kâo anai khom hơd^p hrom hăng `u yơh.”

 

            Kiăng huăi “jrôk jơlan” amăng bruă pơjrao tơlơi ruă bơbrah ôk tơlang adung, tui hăng tơlơi pơtă mơng [ing ơi ia jrao hmâo bruă gơgrong, mơnuih ruă ta#o hloh nao pơ\ hơdôm anih pel e\p, pơjrao tơlơi ruă hmư\ hing.

 

Khu\t khăt [u dưi pơjrao mă pô ôh, pơjrao mă pô hơdôm mơta jrao [u rơđah phun akha, akă hmâo [irô hơpă pơsit.

 

Hlâo kơ e\p [uh jơlan pơjrao djơ\ hăng drơi jăn mơng hrim pô, kiăng plai [ia\ ruă, mơnuih ruă bơbrah ôk tơlang adung ta#o hloh pơplih pô hơd^p mơda klă, kah hăng hơdư\ djup hot hla, [u mơ`um tơpai, [iêr, [u [ong mơ`um gơnam rơ-o\t… hrom hăng anun pơgang hlôm hlâo hơdôm ano# bơdjơ\ nao ngă tơlơi ruă jai kraih tui, kah hăng agaih rơme\t rơgoh sang do#, ngă hơdư\ h^ asa\p [ui hơ[ak, pơhlôm agaih drơi jăn.

 

Hmâo ha tal dleh tơnap yua kơ ruă bơbrah ôk tơlang adung, gơnang kơ mă yua jơlan gah hơd^p klă le\ djă pioh na nao bruă rơbat tơkai amăng mơmo\t hăng mơguah hrim hrơi, ơi Nguyễn Xuân Hoá, sang `u pơ\ jơlan Hùng Vương, plơi prong Kontum, lăi pơthâo:

 

             “Kâo hmâo tơlơi ruă bơbrah ôk tơlang adung sui laih, pluh hơdôm thun.

 

Blung hlâo `u ruă ako#, ruă ako# giong `u [ơ [u\t [u thâo đih ôh khom do# ber đu]. Dua dong le\ adung, ia khak, dol adung [u thâo suă jua. Samơ\ ră anai [uh plai [ia\ laih.

 

Ăt [u hmâo pơjrao hơge\t mơn, kah hăng [u hmâo mơ`um ia jrao hơpă ôh kơnong ta thâo a` kom tơlơi ta kiăng `a kom đu].

 

Tơlơi hơd^p pô `u [u hmâo tơlơi pơgo# hne dih.

 

Laih anun hmâo [ong huă đih pit djơ\ rơ-oa, kah hăng [ong huă, mơ`um tơpai asơi bơhmu tu `u.

 

Rơbat tơkai, pơhra\m bơkơja\p drơi jăn le\ [ong huă djă pioh hơnong thơ kah hăng [u rơgao hơnong biă `u [ong mơ`um tơpai asơi, ia pler.

 

Ră anai suaih pral laih, hlâo dih ruă 10 ră anai do# dua đu].”

 

            Sa tơlơi lăp bơngo\t le\, tui hăng tơlơi pơsit mơng [ing ơi ia jrao juăt bruă anai, hăng lu bôh than ba truh, kah hăng: rơhuông adai lon mơnai djơ\ hơ[ak; [le\ bor drơi jăn, tơlơi suaih pral hrim ]ô mơnuih [u pơhlôm; agaih rơmet [u klă, ngă pơplih jing hmâo tơlơi ruă pơkon; pơjrao [u djơ\ hơdră… pơ\ anăp anai mrô mơnuih ruă bơbrah ôk tơlang adung amra hmâo jơlan gah đ^ tui dong.

                                                          Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr

 

Kơ tơlơi ruă grông adung, amăng adung anai, kiăng djru ơi pang yă dôn hăng [ing gơyut hơmâo hơdră pơjrao khut khăt hloh, pô mă tơlơi pơhing phrâo hơmâo bưp hăng tơ`a laih ơi ia jrao chuyên khoa I, ơi Ngô Văn Minh, Khoa wai lăng gah anom pơjrao Tai Mũi Họng-sang ia jrao prong tơring ]ar Kontum tui anai.

 

-Tơ`a: Ơ ơi ia jrao, tơlơi ruă juăt lăi viêm xoang jing dah ruă grông adung [udah sơ\l adung arăng pơkă h^ `u hơmâo hơdôm mơta tơlơi ruă le\ ?

 

-Ơi ia jrao Ngô Văn Minh: Tơlơi ruă bơbrah grông adung [udah sơ\l adung yua hơmâo tơlơi ruă rơka rơka] bơbrah jum dar grông, amăng lăm amăng adung, yua kman [udah [u djơ\ kman ôh ngă. Hơmâo dua mơta tơlơi ruă amăng lăm grông adung arăng lăi, ruă kraih je] hăng ruă djong [iă samơ\ sui laih. Ruă kraih hơmâo na nao yua bơplih ayuh hyiăng ngă rai, `u hlong hơmâo mơtam. Ruă sui hrơi truh kơ ha blan pơdlông adih boh sui `u.

 

-Tơ`a: Tui hăng [uh mơnuih duăm ruă nao pơkă lăng tơlơi ruă rơkông đok, amăng adung, amăng tơngia gah anom pơjrao tai-mũi-họng, sang ia jrao prong Kontum pơjrao, ih [uh mơn kơle\ hơdôm thun giăm anai tơlơi ruă grông adung anai `u tơnap tap hiư\m pă ?

 

-Ơi ia jrao Ngô Văn Minh: Tơlơi ruă grông adung, gah anom pơjrao tơlơi ruă rơkông đok, amăng tơngia hăng amăng adung ta juăt lăi, tai-mũi-họng [ơi sang ia jrao prong Kontum hơmâo lu mơnuih ruă pha ra pha ra biă mă. Dong mơng [ing ngă bruă kơnuk kơna truh kơ mơnuih ngă hmua, ană plơi pla, samơ\ lu mơnuih do\ pơmin ruă grông adung jing tơlơi ruă pơjrao [u thâo hlao ôh. Yua kơ anun, lu mơnuih blơi mă ia jrao mơ`um dong mơng 3-5 hrơi đô]. {uh tơlơi ruă `u plai [iă lui yơh [u gưt pơjrao dong tah, anun tơlơi ruă jai kraih kơtang tui, [rư\ jing h^ tơlơi ruă pơjrao [u thâo abih ôh.

 

-Tơ`a: Rơkâo kơ ih ơi ia jrao lăi pơthâo phun `u ba truh kơ tơlơi ruă grông adung ăt kah hăng tơlơi bơkơnăl kiăng thâo krăn `u juăt hơmâo hiư\m pă ?

 

-Ơi ia jrao Ngô Văn Minh: Tơlơi ruă grông adung juăt hơmâo tui anai. Sa le\, yua kơ ayuh hyiăng lo\n glai adai rơhuông. Ayuh hyiăng bơplih, hơmâo angin  rơ-o\t [udah ayuh mut nao amăng adung, ngă dol adung laih anun bơbrah amăng lăm adih. Ruă grông adung [ơi ano\ yua ngă dol adung dua bơnah grông adung anun `u jing bơbrah h^ [udah yua kơ mơnuih ruă anun, drơi jăn `u pơ-ai buai [u anăm bong glăi hăng kman gah rơngiao, ba tơlơi ruă.

 

Pô ruă hơmâo bơplih na nao, tơbiă ia adung, ia khak, đơ đa yua mơng pơtu\k hơdrap. {ơi ano\ `u  mơnuih ruă [u thâo [âo mơnâo hơge\t ôh, arăng juăt lăi adung [u thâo [âo mơnâo, adung bil laih. Rơngiao kơ anun, mơnuih ruă juăt hwing ako\, sư\ rơbư\, duăm pơ-iă drơi djong truh kơ kơtang. Tăp năng ba truh ruă tơgơi, phun tơgơi kham.

 

-Tơ`a: Tui anun hiư\m ta pơhlôm pơgang kiăng huăi ruă bơbrah adung, grông adung ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Ngô Văn Minh: Ruă bơbrah grông adung ta thâo baih mơng pơpă `u hơmâo, yua ta hrip djơ\ ayuh rơ-ot, anun sit tơbiă pơ rơngiao le\ pơgang drơi jăn brơi pơđao. Đơ đa yua kơ ia jrao, amruih por hyu amăng ayuh hyiăng, ta hrip djơ\ ăt amra ngă ruă adung mơn.

 

Tơdah ruă adung yua kơ ayuh hyiăng bơplih [udah yua djơ\ [ui bơnga, amruih amram le\, ta pơjrao truh tơl. Tơdah `u tơl rơka, bơbrah amăng lăm ta khom nao pơjrao djơ\ anih, pơjrao gah tơlơi ruă amăng tơngia, amăng adung hăng rơkông đok, ta juăt lăi tai mũi họng, kiăng anăm hơmâo ba truh kơ tơlơi  ruă kơtang grông adung.

 

-Tơ`a : Ơ ơi ia jrao, mơnuih ruă khom ngă hơge\t kiăng thâo krăn ta ruă grông adung ?

 

-Ơi ia jrao Ngô Văn Minh: Lơ\m hơmâo tơlơi ruă grông adung khom nao pơkă lăng pơ sang ia jrao laih anun pơjrao brơi djơ\ hơdră gah anom pơjrao tai mũi họng. Ră anai, sang ia jrao prong Kontum, hơmâo blơi prăp djop laih mơn gơnam yua mă bruă pioh pơjrao tơlơi ruă anai.

 

Khom pơkă lăng, pơ]rang tong ten kơ tơlơi ruă adung, amăng tơngia hăng rơkông đok. Dua le\, khom pơ]rang rơkông đok. Klâo le\, mă rup city scan grông adung, pă le\ mă rup em-rai ( mrai) amăng adung.

 

-Tơ`a: Ih hơmâo tơlơi pơtă pơtăn hiư\m pă ơ ơi ia jrao, kơ mơnuih ruă grông adung pơjrao [u thâo hlao hăng mơnuih juăt ruă amăng adung ?

 

-Ơi ia jrao Ngô Văn Minh: Hăng [ing ruă adung sui laih [u thâo hlao le\, klă [iă nao pơ ơi ia jrao kơhnâo kơhnăk gah tơlơi ruă anai, brơi mă rup, pơ]rang tong ten [uh kah thâo krăn. Tơdah ruă adung phrâo hơmâo `u [le\ ia adung, pơjrao amăng 1 blan truh kơ 2 blan.

 

Tơdah ruă adung ngă dol amăng adung, hơmâo pơmao amăng lăm grông, amăng adung, arăng khom bra]. Ră anai, arăng hơmâo măi bra] hăng đing, pơ]rang nao amăng lăm adih, bra] kiăng hơmâo amăng pơ tơbiă ia adung klă hloh, laih anun pơjrao tơlơi ruă grông adung.

 

-Tơ`a: Lu mơnuih ruă ră anai do\ bơngơ\t [u thâo pơjrao hơdră pơpă `u klă hloh, tui hăng ia jrao Prang hă, [udah tui ia jrao dêh ]ar ta pô klă hloh ? Ih hơmâo tơlơi pơhiăp hơge\t le\ kơ tơlơi anai, ơ ơi ia jrao ?

 

-Ơi ia jrao Ngô Văn Minh: Pơjrao tơlơi ruă grông adung jing sa bruă mă tơnap  biă mă laih anun sui hrơi. Arăng pơjrao dong mơng 1 blan truh kơ 2 blan, tăp năng sui hloh. Gah ia jrao Prang le\, jơlan hơdră ruah mrô sa. Samơ\ gah ia jrao akha kyâo dêh ]ar ta, ăt hơmâo mơn hơdră pơjrao tơlơi ruă anai. Tơdah thâo pơgôp dua hơdră pơjrao anai klă hloh kơ mơnuih ruă kiăng huăi ba truh tơlơi ruă kơtang hloh.

 

­-Hai, bơni kơ ih ho\ !

 

Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr