VOV4.Jarai - Hăng mơnuih djuai ania M’nông [ơi tơring glông Lăk, tơring ]ar Dak Lak, rơngiao mơng dram gơnam amăng sang kah hăng c\ing, c\eh, rơ-i c\ơ-ua…le\ hơkă ăt yôm biă mă amăng tơlơi hơdip rim hrơi. Hơkă kơno\p juăt mă yua pioh gơnam yôm kah hăng: a`u\, kiơng, eng ao hiam, gơnam ngă yang hăng gong brô| …Anai le\ ano\ pioh hnă gơnam [u dưi kơ[ah ôh amăng sang ano\ ăt kah hăng amăng hrơi ngă yang rơbang djuai ania M’nông.

Tui hăng ơi Y’E Bon Choih do\ [ơi [on Rjai, să Nam Ka, tơring glông Lăk, tơring ]ar Dak Lak brơi thâo: hơkă kơno\p mơng djuai ania M’nông hơmâo mơng đưm hlâo laih. Mơng do\ anet, `u kiăo tui ama `u nao pơ glai rưng koh phun pơ-o, mă hre\ huai glăi mơ`am hơkă kơno\p hăng bung bai juăt yua pơko\n dong. Laih anun mơng anet `u hơmâo ama `u pơtô mơ`am hơkă, bai phara, amăng anun hơmâo hơkă kơno\p.

Kiăng dưi mơ`am sa boh hơkă kơno\p le\ rơngiă lu mông biă mă. Hlâo adih, kiăng mơ`am hơkă c\ơnăp, djuai ania M’nông juăt nao amăng glai ataih, koh phun pơ-o hăng e\p hre\ huai. Tui hăng [ing juăt mơ`am, kiăng hơmâo hơkă kơno\p kơjăp hăng hiam le\ kho\m thâo mông hyu pơ glai lăp djơ\, anun kah phun pơ-o `u hiam, hre\ huai `u rơmuăn, huăi hơmâo mot [ong.

Kiăng dưi mơ`am hơkă kơno\p, blung a le\ ta ruah phun pơ-o tha mơng 2 truh 3 thun, phun `u tơpă, awan tai 3 pơkeng tơngan. Bơ hre\ huai le\ ta ruah hre\ prong, glông, tơdơi kơ anun c\ơluah h^ lơluih hnun, ba c\ơamu amăng pơ-iă [ơ[iă kiăng kơ krô. Kơno\p hơkă kiăng mơ`am gru hiam, yua hnun rơngiao mơng tra` arăng juăt mơ`am le\ kho\m hơmâo tra` a`ru\ ia ju\ kiăng hiam.

Anai le\ gru bơnga phara [ơi hơkă. Đưm hlâo, kiăng hơmâo ia ju\, tơdơi kơ arăng c\ơluah, arăng juăt [ơhu tra` hăng asăp djuh hơngô. Tui hăng tơlơi Y’E Bon Choih, abih bang tra` pơ-o pioh mơ`am hơkă lêng hơmâo char rơpih, lui h^ kơsol `u, tui anun kah hơkă mơng kơjăp.

“Kiăng mơ`am hơkă le\ kho\m hơmâo phun pơ-o awan tai glông 3 pơkeng tơngan. Hlâo adih do\ hơmâo pran jua, kâo juăt mut amăng glai ataih biă hyu e\p pơ-o awan `u tai kah mơng dưi mơ`am hơkă. Kiăng mơ`am gru hiam, đưm hlâo le\ arăng [ơhu pơ-o hăng asăp djuh hơngo, ră anai le\ arăng a`ru\ ia sơn, arăng pik ia ju\. Bơ hre\ huai le\ kâo e\p amăng glai mơn, samơ\ mă hre\ huai prong glông, amu` c\ơluah laih anun c\ơluah kiăng `u rơmuăn.

Hơkă kơno\p mơng djuai ania M’nông

Kiăng hơmâo hơkă kơno\p hiam hăng kơjăp, djuai ania M’nông kiăng hơmâo ano\ pơkra phara hloh hăng bruă mơ`am hơkă pơko\n. Anun le\ hơmâo thong anet, glông 15cm, tơma djip, hơmâo pơkra mơng pơsơi wil, ako\ thong `u djơhueng c\i khuer. Hro\m hăng anun le\ hơmâo sa [e\ kram hơmâo c\ơluah rơpih, prong 1,5cm, glông năng ai `u 20 cm kiăng hr^ tra` sir nao rai.

Tơlơi phara amăng bruă mơ`am hơkă kơno\p mơng djuai ania M’nông le\ arăng mơ`am kơno\p [ơ\i hlâo c\i mơ`am drơi. C|ơnăp hơkă juăt ngă hăng hre\ huai yơh, hơmâo krih c\ơluah rơmuăn biă. Ơi Y’E Bon Choih brơi thâo, bruă mơ`am kơno\p yơh tơnap biă mă. Tơdơi kơ mơ`am giong kơno\p [ơ\i kah mơng mơ`am hơkă.

“Blung a le\ ta mơ`am kơno\p [ơ\i tơdơi kơ anun kah ta mơ`am abăn hơkă, abăn hơkă mơ`am amu` mơn, kơno\p yơh tơnap biă mă. Mơ`am ha mơkrah kơno\p kiăng ta thâo pơhmu hăng abăn hơkă. Pơhmu drơi hăng kơno\p djơ\ krep kah ta mơng mơ`am tơkuai. Tơdơi kơ anun kah mơng mơ`am tơpang hơkă, giong anun le\ mơ`am tơloi hơkă”.

Hơkă kơno\p le\ gơnam [u dưi kơ[ah ôh amăng hrơi ngui ngor djuai ania M’nông. Rim wơ\t pơphun ngă yang pơdai, ngă yang adai, ngui ngor plơi pla, arăng juăt mă hơkă hơmâo kơno\p anai yơh c\i pioh gơnam ngă yang kah hăng pioh mơnong mơnu\, mơnong un, pioh tơpai, asơi, djop mơta a`ăm pơtăm mơng hmua c\i pơyơr kơ yang rơbang.

Hơkă kơno\p le\ gơnam arăng pơhrup kiăng hiam, pơdah tơlơi rơgơi, thâo mơbruă mơng [ing đah rơkơi djuai ania M’nông. Đưm adih, hlâo c\i dô| bơnai, đah rơkơi lêng kơ hrăm mơ`am hơkă kơno\p kiăng arăng thâo `u triang, rơgơi mơbruă. Yua hnun, đưm adih, amăng sang ano\ djuai ania M’nông lêng hơmâo hơkă kơno\p c\i pioh gơnam yôm amăng sang.

Lơ\m tơlơi hơdip pơplih phrâo, hơkă kơno\p [u hơmâo arăng yua đơi dong tah, samơ\ ăt hơmâo lu mơnuih amuaih djă pioh mơn, yua dah anun le\ gơnam pioh gơnam mơng djuai ania M’nông. Ơi Y’E Bon Choih brơi thâo, `u amra pơtô glăi kơ [ing c\ơđai kiăng thâo mơ`am hơkă kơno\p djuai ania M’nông.

“Rơnuk anai tơdah hlơi thơ amuaih hrăm mơ`am hơkă, kâo pơtô brơi mơng [rư\, pơtô mơng bruă mơ`am kơno\p `u. Kâo pơtô ta` thâo mơn lah, samơ\ mơ`am kơno\p `u ăt tơnap [iă yua hnun kiăng [ing c\ơđai gir, gir le\ thâo mơ`am mơn. Tơdah ană tơc\ô kiăng hrăm le\ kâo hok kơdok biă mă, kâo muaih pơtô glăi gru grua ta mơng đưm.

Amăng plơi anai, kâo pơtô mơn brơi ană tơc\ô, kâo thâo mơn mơ`am djop gru hơkă mơng djuai ania M’nông, lu boh hơkă kâo brơi kơ ană tơc\ô abih yơh. Hlơi hlơi lêng bơni kâo thâo ngă djop mơta, sêng, c\ơua, tia tơ[a` kâo thâo soh ngă”.

Ơi Y’E Bon Choih pơtô brơi [ing hlăk ai mơ`am hơkă

Ră anai, tơlơi hơdip pơplih tui, mơnuih djuai ania M’nông hơmâo lu gơnam pioh gơnam klă hloh, samơ\ amăng hrơi ngui ngor, hơkă kơno\p pioh gơnam ngă yang yôm biă mă. Bruă ngă mơng ơi Y’E Bon Choih [ơi [on Rjai, să Nam Ka, tơring glông Lăk, Dak Lak brơi [uh gru grua yôm mơng djuai ania M’nông ăt hơmâo djă pioh na nao đôc\.

Y Sưng: C|ih – Siu H’Mai: Pơblang