VOV4.Jarai - {rô djơ\ tal đơ đam dêh ]ar ta mơ-ak ]ơkă hơdor glăi 71 thun bruă Hơkru\ blan 8 hăng Hrơi pơdo\ng lon ia lơ 2/9, Ping gah, gong gai hăng m[s djop djuai ania tơring ]ar Kontum glăk dik dăk hơdor glăi 25 thun pơdo\ng glăi tơring ]ar. Amăng hơdôm bôh than [uh rơđah hloh mơng 25 thun anun, ano# pơđom pioh hloh amăng glông jơlan nao rai. Ăt kah hăng glông jơlan nao rai dưi tuh pơ plai pơhư prong pơtlaih laih ano# gun, pơjing phun than kơ Kontum đ^ kyar abih bang pơ\ anăp anai.

            Tơlơi djă pioh hăng lu mơnuih hmâo ha tal nao, ră anai po\t glăi [ơi tơring ]ar Kontum le\ glông jơlan nao rai.Yua kơ hlâo kơ thun 1999, jơlan nao pơ\ Kontum jing jơlan đut; Jơlan mrô 14, jơlan amur Hồ Chí Minh găn gao tơring ]ar kơnong kơ jơlan amur. Glông jơlan amăng tơring ]ar lu ara\ jơlan kơnong dưi rô nao rai amăng 6 blan bơyan pơ-iă. Amăng bơyan hơjan, hơdôm pluh bôh să pơ\ hơdôm tơring glông: Kon Plông, Đak Glei, Kon Braih, Tu Mrông juăt hmâo ia guang dar, yua kơ jơlan nao rai trơ\i đưn. Ayong A Phiên pơ\ plơi Kon Go 2, să Đak Pne, tơring glông Kon Braih brơi thâo, ră anai jơlan tuh kơ su tơpă tơthar, rơwang hrơi tơjuh hơpă kâo leng kơ hơdôm wot nao pơ\ tơring kual tơring glông: “Jơlan nao rai mơng tơring kual Đak Rơ Ve nao pơ\ să Đak Pne hlâo kơ thun 2004 tơnap tap biă. Sa le\ khom găn rơgao 2 tơdrông, nao rai hăng tơdrông toa yôl, jơlan lon. Tơlơi hơd^p mơda neh wa do# bưp lu tơlơi tơnap tap biă `u le\ lom bơyan hơjan kơthel tơlơi nao rai [u dưi nao rai ôh, gơnam tam mă mơng đang hmua [u dưi ba hyu s^.”

            Hăng tơlơi pơmin jơlan nao rai hlâo, amăng 25 thun rơgao, tơring ]ar Kontum gleng nao ngăn rơnoh tuh pơ plai pơkra jơlan nao rai. 11 ara\ jơlan nao rai amăng tơring ]ar hăng abih bang ataih 400 km hăng 700 km jơlan amăng tơring glông dưi tuh pơ plai pơkra giong, ngă [ia\ h^ mông nao rai, ngă gal kơ đ^ kyar bơwih [ong mơnuih mơnam kơ hơdôm bôh tơring glông kual asue\k kual ataih.

            Rơgao hăng anai akă sui ôh, kiăng nao pơ\ hơdôm bôh să, kah hăng: Đak Blô, Mường Hoong, Ngọc Linh mơng tơring glông Đak Glei; [u dah Măng Bút, Ngọc Tem tơring glông Kon Plông; Ngọc Lây, Ngọc Yêu tơring glông Tu Mrông… Khă ataih nao rai kơnong mơng hơdôm pluh truh kơ 100 km đu] ăt rơngiă sa hrơi mơn, đa le\ hơdôm hrơi mơtam. Samơ ră anai, mơnuih apăn bruă nao pơ\ să, m[s nao pơ\ tơring ]ar hăng glăi amăng sa hrơi đu].

            Glông jơlan nao rai dưi tuh pơ plai pơhư prong [u djơ\ kơnong kơ ngă gal kơ bruă nao rai geh gal ôh mơ\ `u do# djru ngă pơplih tơlơi pơmin amăng bruă mă ngă đang hmua mơng m[s dong, biă `u hăng neh wa djuai ania [ia\. Ơi A Hơn, Khoa Jơnum min m[s tơring glông Tu Mrông brơi thâo, hlâo dih neh wa abih bang kah hăng kơnong kơ ngă đang hmua ane\t đu], biă `u ]ôm [ong ]ôm huă kơ pô đu], yua kơ gơnam ngă rai ăt [u hmâo hlơi blơi mơn. Samơ\ ră anai gơnang kơ jơlan nao rai geh gal, neh wa du\ pơgiang gơnam tam lu, bruă s^ gơnam ngă rai amu` ame\ hloh: “Hlâo dih jơlan nao rai [ơi tơring glông tơnap tap biă, biă `u pơ\ hơdôm să Ngọc Lây, Ngọc Yêu bơyan hơjan le\ [u dưi nao rai du\ pơgiang gơnam tam ôh, tơnap tap kơ m[s biă. Amăng hơdôm hrơi phrâo rơgao dưi tuh pơ plai mơng Kơnuk kơna, mơng tơring ]ar, jơlan nao rai [ơi tơring glông geh gal biă, abih bang hơdôm bôh să dưi nao rai amăng dua bơyan geh gal kơ bruă du\ pơgiang gơnam tam, gơnam mă mơng đang hmua kơ m[s.”

            Hrom hăng jơlan nao rai amăng tơring glông, amăng să, hơdôm thun je# hăng anai, Kơnuk kơna tuh pơ plai pơkra glăi, pơhư prong jơlan Hồ Chí Minh hăng hơdôm ara\ jơlan mrô: 24, 14C, 40, 40B hmâo rơwang ataih 440 km djru tơring ]ar Kontum phă prai lui jơlan đu\t. Rơgao kơ anun, djru prong biă kơ đ^ kyar bơwih [ong – mơnuih mơnam kơja\p kơtang. 25 thun rơgao, tơring ]ar Kontum djă pioh na nao rơnoh đ^ kyar bơwih [ong mơng 9% hăng lu hloh kơ anun; pơhrui glăi hơnong `u lom sa ]ô mơnuih thun hlâo hmâo rơbêh kơ 1.550 dolar Mi. Tơring ]ar ră anai pơjing laih 3 kual bơwih [ong phun le\ plơi prong Kontum, tơring glông Ngọc Hồi hăng Kon Plông. Hơdôm gơnam ba jơlan hlâo, kah hăng kơ phê, kơ su, sâm Ngọc Linh dưi hmâo gleng nao pơlar đ^ lu.

            Hăng tơlơi pơmin “Jơlan nao rai khom nao hlâo sa yak”, phrâo anai, tơring ]ar Kontum gơgrong laih rơkâo Kơnuk kơna pel e\p tu\ ư hrom kơ hơdră pơtrun po\k pơhai tuh pơ plai pơkra jơlan prong đuăi hmar mơng bah amăng jar kơmar Bờ Y, tơring ]ar Kontum nao pơ\ plơi prong Pleiku, tơring ]ar Gialai tui hơdră BOT hăng abih bang prak mă yua 13.200 klai prak. Pơ\ anăp anai amra jing jơlan yôm phăn amăng bruă du\ pơgiang gơnam tam mơng hơdôm bôh dêh ]ar amăng kual ASEAN rai pơ\ dêh ]ar Việt Nam hăng kơđai glăi. Ơi Nguyễn Văn Hùng, Khoa gum bruă Ping gah, Khoa git gai Ping gah tơring ]ar Kontum brơi thâo tơlơi pơmin mơng pô amăng bruă tuh pơ plai pơdo\ng pơkra jơlan prong đuăi hmar anai: “{ing ta khom pơmin yak rơgao ano# gun hăng mă bruă yak rơgao hlâo. Tơdah [u ngă thơ [u dưi djru gum anom bơwih [ong Việt Nam glăk tuh pơ plai [ơi 4 tơring ]ar gah kual dơnung dêh ]ar Lao: Chămpasắc, Salavan, Sê Kông hăng Atô-pư. Dua le\ gơnam tam ră anai mơng dêh ]ar Việt Nam ba nao pơ\ dêh ]ar gơyut ăt lu mơn. 3 le\ ră anai lu anom bơwih [ong dêh ]ar Thái Lan tuh pơ plai laih [ơi anai. Nao hăng jơlan Ubôn tô găn nao dêh ]ar Lao glăi pơ\ anai le\ jơlan nao rai ta` hloh bơhmu hăng jơlan ia rơs^. Mrô gơnam tam mơng Thái Lan pơkă hlâo amra bă blai nao bơnah gah kual To\ng Krah dêh ]ar hăng kual }ư\ Siăng.

           Hrom hăng tuh pơ plai dong bruă pơdo\ng pơkra giong jơlan Hồ Chí Minh, jơlan mrô 24, 14C, 40B tô nao rai hăng tơdrun tum pan hăng kual bơwih [ong phun kual kơtuai hang ia rơs^ To\ng Krah hăng kual }ư\ Siăng, amăng pơ\gi kơdih anai, lom jơlan nao rai mơng bah amăng guai dêh ]ar pơ\ Bờ Y nao pơ\ plơi prong Pleiku, tơring ]ar Gialai dưi tuh pơ plai pơkra pơdo\ng, Kontum amra jing anih tô nao rai, jing bah amăng [ơi sa amăng hơdôm ara\ jơlan yôm phăn, phrâo rơnuk anai kơplah wah dêh ]ar ta hăng dêh ]ar Lao, Kur, Thái Lan, Myanmar. Hăng lom jơlan prong po\k pơhư, Kontum amra hmâo dong lu tơhnal gal amăng bruă gum hrom đ^ kyar bơwih [ong, s^ mdrô, bơkơtoai nao rai bôh thâo, tuai ]ua\ ngui hăng hơdôm bôh dêh ]ar amăng kual.

                                                                        Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr