VOV4.Jarai - Amăng hơdôm hrơi giăm truh Tết, tơlơi kiăng kơ gơnam tam yua đ^ lu ba truh bruă pơkra rai hăng s^ mdrô gơnam tam ăt đ^ lu mơn, rak pioh [u klă, ano# klă mơng gơnam tam [u hiam… ba truh sat kơ tơlơi suaih pral mơnuih blơi yua.

Lom mă yua gơnam [ong huă [u pơhlôm amra ba truh sa dua mơta tơlơi ruă mơng rơnang jing kơtang, pơhu^ truh tơlơi hơd^p mơtăm kah hăng ruă hlung, mơhao [le\ pơtah, ]roh kian, duam pơ-iă drơi, tơdu pal tơkai tơngan, tơdu suă jua, bơdjơ\ nao drah kơtăk… amra ba truh kơ djai.

Hơdôm tơlơi brơi [uh mơng tơlơi ruă yua kơ gơnam [ong [u klă juăt hmâo mơng 12 truh 72 mông tơdơi kơ [ong huă djơ\ gơnam [u klă, samơ\ ăt hmâo mơn mơng 30 mơnit truh kơ 4 rơwang hrơi tơjuh tơdơi kơ anun.

Tơdah gơyut đing đăo le\ pô ruă yua djơ\ gơnam [ong huă [u klă, khom lăi pơthâo hăng ơi ia jrao mơtăm [udah nao pơ\ sang ia jrao kiăng dưi bơwih brơi hmao tlôn, djơ\ hơdră…

}ơđai muai, mơnuih tha rơma, đah kơmơi pikian, mơnuih tơdu pran jua… le\ hơdôm mơnuih amra amu` ruă măt yua kơ gơnam [ong huă [u klă.

{ing mơnuih amu` bơdjơ\ nao anai [u djơ\ kơnong kơ amra đ^ tui tơlơi ruă yua kơ gơnam [ong ba truh ôh mơ\, `u do# hmâo lu tơhnal amra ngă ruă sui hloh dong, khom ba nao đih sang ia jrao, đa le\ djai hlao mơtăm. Rơđah biă `u:

Hăng đah kơmơi pikian le\ hơdôm tơlơi pơplih lom glăk pikian ngă pơplih pran jua mơng pô am^, ngă pô đah kơmơi pikian amu` hmâo tơlơi ruă yua kơ gơnam [ong huă hloh.

Kơman [u klă ăt amra tui jơlan asôk ană hăng tưp truh kơ ană amăng kian hmâo pran jua gơgrong tơdu.

Tơlơi ruă yua kơ gơnam [ong huă lom glăk pikian jing kơtang biă hăng amra ba truh ple\ ană, tơkeng ta`, djai amăng kian [udah ană nge djai lom phrâo tơkeng.

}ơđai muai hmâo lu tơlơi truh hloh yua kơ gơnam [ong huă [u klă ba truh, kơ yua dah pran `u do# tơdu hăng hơdôm anih anom amăng drơi jăn jing kaih h^ amăng tơlơi thâo krăn hăng gah lui kơman [u klă kơ drơi jăn hăng hơdôm ano# bơdjơ\ nao ngă ruă pơkon.

Mơnuih tha rơma juăt hmâo tơlơi ruă lok nao lok rai, yua lu jrao ăt ngă tơdu pran jua mơn anun amu` hmâo tơlơi ruă.

Pran jua tơdu jing ano# pơdah hơnong hmâo mơng drơi jăn kiăng bo\ng glăi hăng hơdôm bơdjơ\ nao ngă sat.

{ơi [ing mơnuih suaih pral, pran jua bo\ng glăi djơ\ hơdră amra amu` ame\ kơdo\ng glăi hăng hơdôm ano# ngă bơdjơ\ nao anai.

Khă hnun hai, pran jua mơng [ing mơnuih ruă pơklep hơtai pruăi, mơnuih djơ\ HIV/AIDS, ruă bơbru\ asar... juăt tơdu yua kơ lom ruă [udah hăng hơdôm ano# bơdjơ\ nao pơkon mơng sa dua bruă pơjrao tơlơi ruă, ngă drơi jăn amu` tưp djơ\ tơlơi ruă, amăng anun hmâo tơlơi ruă yua kơ gơnam [ong huă ba truh.

Mơnuih ruă pơđoh ia sik: Hăng mơnuih hmâo tơlơi ruă anai, tơlơi pơhlôm gơnam [ong huă jai kriah kiăng đing nao.

Rơngiao kơ pran gơgrong tơdu [ơi mơnuih ruă anai hơdôm asar drah pơjing rai acid hlung asơi hăng hơdôm ara\ drah ako# glô djru hlung asơi hăng jơlan kian pruăi ngă pơplih gơnam rơka bơdjơ\ nao, anun ngă kaih pran pơđoh mơng pruăi, ngă gơnam [ong do\ glăi amăng jơlan [ong huă sui hloh.

Tơlơi anai ngă kơman sat hăng hơdôm ano# ngă bơdjơ\ nao ba truh tơlơi ruă pơkon hmâo tơhnal pơlar hyu amăng kian pruăi, ngă ruă măt kơtang hloh. Bôh [leh pơđoh ia ăt bơdjơ\ nao prong mơn hăng mơnuih ruă pơđoh ia sik, amra tơdu, [u dưi pơđoh tơbiă ia măt, kơman ngă sat.

Hloh kơ anun dong, hơdôm mơnuih hmâo tơlơi ruă pơđoh ia sik lom [le\ pơtah hăng ]roh kian amra ngă jơlan ara\ drah [u hơđong…

Anun le\ hơdôm bôh than ngă mơnuih ruă pơđoh ia sik tơdah ruă măt yua gơnam tam thơ amra kơtang hloh, khom ba nao pơ\ sang ia jrao, đa pơhu^ truh tơlơi hơd^p mơtăm tơdah [u dưi pơjrao hmao tlôn, djơ\ rơ-oa…

Kiăng pơgang be\ hơdôm tơlơi ruă yua kơ gơnam [ong [u klă ba truh, tơdah do\ng amăng djuai mơnuih amra hmâo tơlơi ruă yua kơ gơnam [ong ba truh phrâo lăi anun, ta#o hloh anăm [ong: a`ăm mơnong hlô [udah mơnu\ bip do# mơtah [udah hơtuk akă [u tơsa\;

Akan do# mơtah, akan hơdang hơbai ao\ lăm (kah hăng hơdang hăng areng) hăng akan hơdang kơhul dưm pler; amra\ng, bôh abao (amăng anun hmâo tom hào, kơ]ung hăng amrăng);

Ia tơsâu hăng ia tơsâu akă riă akă dưi pơdjai kơman; bôh mơnu\, bôh bip do# mơtah [udah ao\ lăm, [udah gơnam [ong hmâo bôh mơnu\ bip do# mơtah [udah akă hơtuk tơsă…;

A`ăm hla rok, bôh troh, hơbơi pơtơi akă rao, amăng anun hmâo tom a`ăm hla [âu hơngir, sa lát;

Ia djăt mă mơng bôh troh [udah a`ăm hla rok bôh troh [u hmâo pơdjai kơman; xúc xích, a`ăm pơkra pioh rơ-ơ\, a`ăm mơnu\ bip hăng akan kơhul…

Amăng pơkra gơnam [ong huă ngă tui klă 4 mơta tơlơi pơkă [ơi yu\ anai:

Kơman amra lar mơng tơngan, mơng hnal tă a`ăm hăng hơdôm gơnam pơkra a`ăm mut amăng gơnam [ong huă, ba truh tơlơi ruă.

Yua anun kiăng rao tơngan hăng ia ]ơ[u, hlâo hăng tơdơi kơ pơkra a`ăm, hơbai a`ăm [ong khom rao tơngan hăng ia ]ơ[u amăng rơwang [ia\ `u 20 giây. Ta#o hloh yua khăn hla pơ-ar pioh ngă rơgoh [ơi anih tơnă hơbai.

Tơdah mă yua bơnal thơ khom boh h^ `u rơgoh na nao kiăng pơhlôm hơdjă.

Ngă rơgoh hơdôm mơta gơnam tam pơkra a`ăm [ong (hnal tă a`ăm, jam…): Hơdôm gơnam mă yua pơkra a`ăm [ong khom dưi rao rơgoh hăng ia ]ơ[u juăt rao mong jam djơ\ hơdră.

Rao rơgoh bôh troh hăng a`ăm hla rok [ơi đing ia rô.

Hăng gơnam dưm amăng [ua\n, hơdor uă rơgoh kơno\p hlâo kơ pok.

Tưp plah nao rai amra hmâo lom kơman lar tưp hyu mơng gơnam [ong huă anai truh gơnam [ong huă pơkon.

Tơlơi anai truh lu biă lom pioh a`ăm mơnong do# mơtah, akan hơdang hăng bôh mơnu\, bôh bip amăng kơtu ngă rơ-o\t hrom hăng gơnam mơ`um, gơnam [ong tơsa\.

Kiăng pơgăn tưp hyu, khom pioh gơnam [ong do# mơtah amăng ]ra\n ([udah kơdung) dưm pha ra hăng gơnam [ong tơsa\ amăng kơtu ngă rơ-ơ\.

{u yua hrom hơdôm gơnam pơkra gơnam [ong tơsa\ hăng gơnam [ong do# mơtah.

Gơnam [ong kiăng hơbai, hơtuk tơsa\ [ơi rơnoh pơ-iă pơhlôm. Hrom hăng anun, hyuh rơ-o\t ăt ngă kaih mơn tơlơi lar djuai mơng kơman ngă sat.

Djă pioh hơnong rơnoh rơ-ơ\ [u pơplih mơng yu\ kơ 5⁰C hăng [ia\ hloh le\ sa amăng hơdôm hơdră ba glăi bôh tu\ yua kiăng plai [ia\ djơ\ tơlơi ruă yua kơ gơnam [ong ba truh.

Tơlơi mă yua gai pơkă hyuh kiăng pơhlôm hyuh mơng gai pơkă hyuh juăt `u le\ gah yu\ kơ 5⁰C hăng hyuh rơ-o\t ko\ng jing pler 0⁰C [udah [ia\ hloh.

Kiăng ngă rơ-ơ\ gơnam [ong djơ\ hơdră, khom ngă rơ-ơ\ [udah ngă jing pler a`ăm mơnong, akan hơdang hăng djop mơta djuai gơnam amu` răm pơkon amăng rơwang 2 mông tơdơi kơ hơbai [udah blơi. Ngă rơ-ơ\ amăng 1 mông tơdah hyuh gah rơngiao dlông hloh kơ 32⁰C./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih pơblang