VOV4.Jarai - Lom mu\t hrom jar kơmar, hơdôm mơta gơnam mă mơng đang hmua, akan hơdang dêh ]ar Việt Nam [uh laih [o# [ơi 120 bôh dêh ]ar hăng kual lon.

 Khă hnun hai, yua kơ lu gơnam akă  djơ\ hăng tơhnal pơkă mơng jar kơmar anun glăk bơdjơ\ nao bruă s^ gơnam mă mơng đang hmua, akan hơdang kơ dêh ]ar ta] rơngiao.

            Ră anai, hơdôm mơta gơnam tam mă mơng đang hmua, akan hơdang mơng dêh ]ar ta [uh [o# laih pơ\ 120 bôh dêh ]ar hăng kual lon.

Amăng anun hmâo lu gơnam le\ ba jơlan hlâo kah hăng braih, kơ phê, tiu… hăng hơdôm mơta akan hơdang pơkon…

Khă hnun hai, [ơi hơdôm anih anom s^ prong hăng ruah dong kah hăng EU, Mi, Japan, Australia… lu mơta gơnam mă mơng đang hmua mơng dêh ]ar ta ăt hơngah mơn blơi mu\t yua kơ do# đôm glăi lu ia jrao mă yua kơ hlô rông, pơsơi pơsa\ hăng [u agaih hơdjă…

 Amăng rơwang mơng thun 2002-2013, dêh ]ar Việt Nam le\ dêh ]ar ba jơlan hlâo, kiăo tui anun le\ India, Kha], Indonesia, Thái Lan… hmâo EU hơngah [u blơi 40% mrô gơnam.

Ơi Lê Thanh Hoà, Kơ-iăng Khoa Anom lăi pơthâo hăng Anih tơ`a hăng lăi glăi mơng dêh ]ar ta kơ Tơlơi klin ruă hăng pel e\p klin ruă hlô mơnong hăng a`ăm pơtam Việt Nam (SPS) – {irô ding jum wai lăng bruă đang hmua hăng pơđ^ kyar [on lan dêh ]ar ta brơi thâo:

             “Dêh ]ar Việt Nam hmâo lu tơlơi ngă soh kah hăng tơlơi mơnong vi sinh [u dah rơnoh rơbêh bai jrao pơgang phun pla rơgao hơnong pơkă mơng EU.

{u dah sa dua bôh dêh ]ar kah hăng Mi hăng sa dua mơta ia jrao, jrao pơgang cacbennazi.

 Dêh ]ar Mi [u brơi mă yua djuai jrao anai [ơi hơdôm phun pla, bôh nik `u sa dua mơta gơnam tam mơng dêh ]ar ta s^ hmâo tom cacbennazi le\ Mi tla glăi abih [u blơi ôh.”

            Bôh nik ră anai, phrâo hmâo 4% mrô anom bơwih [ong ane\t hăng găp [rô [ơi dêh ]ar ta hmâo glông hơdră pơkă kơ gơnam mă mơng ia djơ\ hăng tơlơi pơkă mơng dêh ]ar pơ prong blơi yua, do# glăi abih bang anom bơwih [ong akă djơ\ ôh.

Hăng hơdôm mơta gơnam tam s^ kơ dêh ]ar ta] rơngiao hmâo bơnah blơi tla glăi yua [u pơhlôm ano# klă hơdră hmâo mă yua jrao pơgang lu lom pla bơwih brơi phun pla hăng hlô rông, prong đ^.

Hloh kơ anun dong, tơlơi pơlir bruă ngă đang hmua kơplah wah anom bơwih [ong – mơnuih ngă đang hmua do# tơdu, ngă lu gơnam tam hmâo ia jrao [u dưm kơnar, mrô rơbêh kơ jrao kinin, jrao đôm glăi [u djơ\ hăng hơnong pơkă hăng tơlơi kiăng mơng bơnah blơi yua.            

Rơngiao kơ anun, bruă wai lăng kơnuk kơna kơ ano# pơhlôm mơnong [ong ăt do# hmâo lu tơlơi bơrơkua, akă ha amăng ple\ amăng bruă pel e\p, lăng tui anun tơlơi pơsit ano# klă mơnong [ong huă amăng dêh ]ar ta akă ba glăi tơlơi mơ-ak kơ mơnuih blơi yua amăng lon ta hăng dêh ]ar ta] rơngiao ôh.

Ơi Nguyễn Xuân Việt, Khoa Jơnum min wai lăng git gai Khoa Sang bruă blơi s^ gơnam hăng dêh ]ar ta] rơngiao Vifoco, Hà Nội brơi thâo: Ră anai bruă wai lăng ano# klă gơnam mă mơng đang hmua jing tơlơi tơnap pơsir hăng lu anom bơwih [ong s^ mdrô:

            “Tơlơi lăp đing nao hloh ră anai mơng [ing gơmơi bư\p lu tơlơi tơnap amăng bruă wai lăng [ơi đang hmua – ră anai tơlơi anai glăk gah rơngiao kơ bruă wai lăng mơng hơdôm anom bơwih [ong s^ mdrô.

 Lom pel e\p, wai lăng, biă `u tơlơi pruih ia hăng pe\ pơhrui – anai le\ tơlơi mơ\ [irô wai lăng kơnuk kơna khom gum hrom sit nik kiăng biă hmâo tơlơi gum djru amăng bruă wai lăng djru anom bơwih [ong s^ mdrô gơnam kơ dêh ]ar ta] rơngiao hmâo hơdôm gơnam hiam klă djơ\ hăng tơlơi pơkă mơng hơdôm bôh dêh ]ar.”

            Tui hăng {irô ding jum wai lăng bruă s^ mdrô dêh ]ar ta, kiăng hơkru\ pơsir tơlơi hơdôm gơnam tam s^ kơ dêh ]ar ta] rơngiao hmâo dêh ]ar ara\ng tla glăi kiăng hmâo hơdôm jơlan gah pơsir hmâo tơhnal ha amăng ple\.

Amăng anun gleng nao ngă giong glông bruă phiăn wai lăng pơhlôm mơnong [ong huă; Pơdo\ng glông tơhnal pơkă mơng lon ia kơ ano# agaih hơdjă pơhlôm mơnong [ong huă djơ\ hăng kual hăng [ơi rong lon tơnah; hrom hăng anun pơtrut kơtang hăng pơ phun klă bruă hyu lăi pơthâo, ba hyu bôh thâo hăng hơdră bruă pơhlôm mơnong [ong huă hăng mơnuih wai lăng, mơnuih pơkra s^ mdrô, biă `u gleng nao bruă gơgrong mơng pran jua bơwih [ong s^ mdrô mơng mơnuih pơkra mơnong [ong huă pioh kơ ara\ng blơi yua…

Rơngiao kơ anun, bruă gơgrong hlâo, thâo hơdôm tơlơi pơkă kơ ano# agaih hơdjă pơhlôm mơnong [ong huă mơng dêh ]ar pơkon blơi yua ăt kah hăng pơkă kơ bruă ]ih anăn gơnam tam, hơdră anung gơnam ăt le\ sa bruă mơ\ anom bơwih [ong s^ mdrô [u dưi lui raih.

Ơi Đỗ Kim Lang, Kơ-iăng Khoa Anom pơtrut bruă s^ mdrô, {irô ding jum wai lăng bruă s^ mdrô dêh ]ar ta brơi thâo.

Anom pơtrut bruă s^ mdrô glăk pơtrut kơtang bruă lăi pơhing kơ hơdôm anih anom pioh s^ mdrô kiăng anom bơwih [ong s^ mdrô thâo hăng hmâo kơ]a\o bruă pơkra rai rơđah đông.

Mơng anun pơhlôm djo\p tơhnal pơkă ano# hiam gah agaih hơdjă mơnong [ong huă yua kơ hơdôm bôh dêh ]ar pơkă:

             “Lăi pơhing ngă gal brơi tơlơi pơhing kơ hơdôm anom bơwih [ong, s^ mdrô jing bruă yôm phăn hloh mơ\ ră anai hơdôm [irô kah hăng Anom pơtrut s^ mdrô glăk gir run pơtrut kơtang.

Khă hnun hai, hrom hăng anun hơdôm mơnuih pơkra hăng s^ mdrô gơnam tam khom thâo kiăng hmâo jơlan gah pơplih pơkra glăi mơtam.

Hrom hăng anun, hơduah e\p tơlơi lăi pơthâo, ]râo ba mơng hơdôm mơnuih juăt bruă hăng biă `u hơdôm mơnuih blơi gơnam tam hăng hơdôm anom blơi gơnam [ing ta pơsit s^ mdrô.”

             Amăng tơlơi dêh ]ar ta glăk gum hrom amăng lu tơlơi pơkôl s^ mdrô amăng kual hăng jar kơmar, hơdôm pơnăng găn gah mă jia ăt glăk dưi lui h^ mơn tui glông jơlan nao.

 Yua anun, hơdôm anom bơwih [ong s^ mdrô gơnam kơ dêh ]ar ta] rơngiao khom ba tơbiă tơhnal pơkă “Ano# klă gơnam jing yôm biă” ba jơlan hlâo pioh bơkơtưn hăng ara\ng hăng su\t lui tơlơi [u pơhlôm hiam klă gơnam tam [ong huă kah hăng ră anai.

                                                                        Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr