-Rơluch Xuân :  Neh met wa hăng [ing gơyut khăp juăt ha\ng [u eng!  Thu\n 2003, pơlir hro\m hơdôm [irô ding jum ia jrao, ding jum tơlơi pơhing, sang dang kong, laih anu\n [irô djo\p djuai ania dêh ]ar Việt Nam, k^ pơkol hro\m hơb^t, ngă hro\m bruă mă, pơtru\n kơtang pơgăng wai lăng hiam drơi jăn mơnuih [ôn sang, ama\ng hdră abih ba\ng mơnuih [ôn sang hgum gôp, ako\ pơdơng tơlơi do\ do\ng [o\ng huă hiam kla\, iâo klah tru\n jơlan hdră man pơdơng plơi pla hiam klă hiam drơi jăn. Rơgao 10 thu\n ngă tui, hơdôm bôh tơhnal tu\ yua bruă man pơdơng plơi pla hiam klă hiam drơi ja\n pran jua, glăk pơdah rai jơlan rơbat s^t nik, ngă tui tum mơta gah bruă wai lăng laih anu\n pơgăng tơlơi hiam drơi ja\n mơnuih [ôn sang. Hơdôm bruă ngă anai, hơmâo hơgum gôp yôm pơ phăn laih anu\n tu\ yua tơlơi Nghị quyết mrô 46-NQ/TW lơ 23/2/2005 mơng Ding jum kơđi ]ar, ama\ng bruă pơđ^ h^ tơlơi hiam drơi jăn brơi mơnuih [ôn sang ama\ng rơnuk phrâo ră anai. Ama\ng jơlan hdră “ Suaih pral – Tơlơi hơd^p mơda”, gah Go\ng phu\n jua pơhiăp djuai ania [ia\ VOV4, Go\ng phu\n jua pơhiăp Việt nam hrơi anai, amra lăi truh jơlan hdră anai. {ơi anai [ing ta hmư\ hro\m ho\.

Thu\n 2003, pơlir hro\m hơdôm [irô ding jum ia jrao, ding jum tơlơi pơhing, sang dang kong, laih anu\n [irô djo\p djuai ania dêh ]ar Việt Nam,, hơmâo ngă tui h’bo# lông lăng plơi pla hiam drơi jăn [ơi 6 boh tring ]ar, [ôn pro\ng. Truh kơ thu\n 2005, ring bruă anai pok pro\ng ngă lăng hlâo [ơi 12 boh tring ]ar. Truh ră anai hơdôm tring ]ar, [ôn pro\ng tar [ar dêh ]ar ta, hơmâo ngă tui ring bruă anai. Tal blung, ring bruă anai hơmâo p[huwch lu mơnuih gleng nao, mơng hdôm go\ng gai plơi pla, hdôm [irô sang bruă, hơmâo ngă djơ\ tui tơlơi ]ang rơmang mơng mơnuih [ôn sang. Lu bôh tring ]ar, [ôn pro\ng tar [ar dêh ]ar ta, ngă tui hur har bia\ mă, ako\ pơdơng [irô g^t gai ngă tui. Jơlan hdră plơi pla hiam drơi janư pran jua, ăt hơmâo thâo hluh tơlơi gleng nao laih anu\n hdai hro\m pơtra\u hro\m lu jơlan hdră pơ\ ko\n ha\ng hơdôm [irô, sang bruă knuk kna ta, khul gru\p kah ha\ng; khul đah bơnai, khul mơnuih ngă hơmua, khul hlăk ai Việt Nam, khul mơnuih tha rơma... Hơmâo lu hơbo# bruă nga\ hro\m, hơmâo nga\ tui na nao, ngă lar hyu lu anih, hơmâo tơlơi ngă hro\m mơng lu bôh [irô, sang bruă, mơnuih mơnam, kah ha\ng Câu lạc bộ “ Mơnuih [ôn sang ngă hơmua  gru grua hiam drơi jăn”, hbo# bruă “ Hlăk ai hiam drơi jăn, hd^p hiam klă, ako\ pơdơng plơi pla gru grua hiam drơi jăn”, hơbo# bruă: “ Pơđ^ h^ tơlơi hiam drơi jăn kơ phung tha rơma:, hơbo# “ Khul mơnuih mnam rơnuk rơnua pơgăn glăi tơlơi truh rơka rơka]”.

{ơi lu boh plơi pla hơmâo brơi rai pơkă tơlơi hiam drơi jăn, nga ửho\m ha\ng hdră pơgăng wai lăng hiam drơi jăn mơnuih [ôn sang, ha\ng hdôm jơlan hdră pơđ^ kyar tơlơi bơvih [o\ng huă, mơnuih mơnam, jơlan hdră lơm lui tơlơi rơmon kon rin... Hơdôm jơlan hdră gơ`a\m gah ia jrao lo\n ia kah ha\ng: jơlan hdră gơnam [o\ng hua hiam hdjă, klâu\ ia jrao pơ plôm kơ phung ]ơ đai duăm ruă rơvang rơveh, pơgăn pơhlôm brah bo\ng ko, wai lăng hiam drơi ja\n brơi mơnuih hưt, wơnh b[i mơnuih mơnam, hmâo pơtra\u nga\ hro\m, ako\ pơdơng ngă tui kơ ]a\u bruă gum djru brơi hơdôm tơlơi pơkă hiam drơi jăn pran jua, laih anu\n djru brơi prăk kăk ako\ pơdơng g^t gai ngă lăng hlâo, pơke\ hro\m tơlơi pơkă plơi pla gru grua hiam drơi jăn. Jơlan hdră plơi pla gru grua hiam drơi jăn, hasa jơlan rơbat hlâo am\ng bruă pơgăng wai lăng hiam drơi jăn pran jua brơi mơnuih [ôn sang.

            Jơlan hdră ako\ pơdơng laih anu\n pơđ^ kyar plơi pla, hdôm bôh tơhnal nga\ lăng hlâo hiam drơi jăn brơi rim boh sang ano\, hơmâo nga\ gio\ng hlâo kơ anu\n laih. Ha\ng jơlan hdră ngă tui s^t nik, ngă hro\m ha\ng hơdôm [irô pơdjơ\ hro\m hb^t nao rai, tui ha\ng tơlơi dưi, brua\ ma\ pô, rim boh [irô mă bruă, tu\ mă bruă ngă phara phara.

Plơi pla gru grua hiam drơi jăn, jing hasa jơlan hdră ngă tui abih ba\ng pơgăng wai lăng hiam drơi jăn pran jua mơnuih [ôn lan. Bruă ako\ pơdơng rai jơlan hdră anai, kiăng hơgum gôp tơlơi thâo hluh, tơlơi gơgro\ng ba mơng hdôm gơnong bruă, mơng tar [ar mơnuih mơnam ta, iâo pơthưr mơnuih [ôn sang ta nga\ hro\m, pơgăng wai lăng hiam drơi jăn, pơblih phrâo anih hơd^p mơda, plai [ia\ tơlơi duăm ruă, ako\ pơdơng sang ano\ hd^p hiam klă, plơi pla hiam klă, khu phố hiam klă, [ut plơi pla hd^p hiam rơgơi, tui ha\ng tơlơi pơkă hiam drơi jăn pran jua mơng Ding jum ia jrao, hgum gôp ako\ pơdơng tơlơi hd^p gru grua hiam klă, mơnuih mơnam hd^p rơgoh. Hang kơ ]a\u bruă ngă tui s^t nik, ngă hro\m ha\ng lu bruă ngă kah ha\ng hyu pơtô pơblang brơi abih ba\ng mơnuih [ôn sang, pơtô brơi tơlơi khăm tơlơi duăm ruă hơdjul, ngă tui na nao kih rơmet plơi pla, la\i pơthâo  brơi mơnuih [ôn lan thâo sa dua tơlơi duăm ruă...

Tơlơi gơ`a\m jơlan hdră kiăng abih ba\ng mơnuih [ôn sang thâo hluh, tơlơi pơkă wai lăng hiam drơi jăn sang ano\, tơpul Dân phố, [ut plơi pla, plơi pla hiam drơi jăn. Ako\ pơdơng, pơđ^ h^ tơlơi hiam hơdôm phường, tring kual, să hmâo ako\ pơdơng laih plơi pla hiam drơi ja\n, nga\ hro\m ha\ng ako\ pơdơng sang ano\ gru grua hiam klă, tơpul Dân phố, [ut plơi pla gru grua hiam klă. Dưi lăi anai le\, jơlan hdră ngă hro\m s^t nik pro\ng pr^n, ngă tui [ơi lu boh plơi pla, ama\ng anu\n ding jum ia jrao yơh pô g^t gai phu\n `u, hmâo ako\ pơdơng rai pơblih phrâo, ama\ng bruă wai lăng hiam drơi jăn mơnuih [ôn sang, bôh nik `u mơnuih [ôn sang [ơi plơi pla.

Sang ia jrao yơh phu\n `u, ako\ pơdơng kơ ]a\u bruă s^t nik, brơi jơlan hdră anai. Hơdôm anih anâm gah sang ia jrao wai lăng [ơi rim boh plơi pla ala [ôn, kho\m gơgro\ng ba tơlơi ngă hro\m hb^t, gah bruă wai lăng hiam drơi ja\n pran jua, laih anu\n rơnuk rơnua ama\ng tơlơi mă bruă.

Hơdôm tơlơi pơkă hiam drơi ja\n pran jua. Hmâo lu mta bruă, hmâo lu tơlơi pơkă hiam drơi jăn. Bôh nik `u hơdôm tơlơi pơkă hiam drơi ja\n jơh ha\ng sang ano\ tơlơi gru grua, sang ano\ hiam drơi jăn kah ha\ng, huăi hơmâo  ruă sa dua tơlơi duăm ruă juăt pơ [a\i, ba nao ]ơ đai nao klâu\ ia jrao pơ hlôm tum hơdôm mta  vacxin pơhlôm duăm ruă hơmâo pơkă laih; Huăi hơmâo mơnuih măt gơnam [o\ng huă, huăi hơmâo ]ơ đai rơvang rơveh, hơmâo tum klâu mta sang juă glai: “Sang juă glai, sang mơnơi, ia hdjă”, đah bơnai hơmâo pi kian kho\m nao khăm 3 tal ama\ng hdôm blan pi kian, klâu\ tum ia jrao ruă kơ anhăk tum liều. Hơdôm mơnuih ama\ng sang ano\ ngă tui tơlơi do\ do\ng [o\ng huă hiam, wai lăng, pơtâp drơi jăn, huă gơng tơpa, huăi yua ma túy, [u dju\p hơt hla, hơdôm jơlan hdră hơ ^n rơnuk rơnua [ơi sang ano\.

Hơdôm tơlơi pơkă hiam drơi jăn [ơi kual plơi pla [ôn pro\ng gru grua thâo rơgơi kah ha\ng; huă hơmâo tơlơi ruă klin [ơi plơi pla; pơhro\ [ia\ hloh 10% mơnuih duăm ruă, djai yua pơ [a\i duăm ruă juăt bư\p pơka\ ha\ng thu\n hlâo dih. Hơ ^n [ia\ hloh 95% ]ơ đai gah yu\ 1 thu\n, nao klâu\ tum ia jrao tui ha\ng tơlơi pơkă. Ana\m brơi rai tơlơi ruă măt mơng gơnam [o\ng huă hơmâo rơbeh 30 ]ô mơnuih/ lơm sa wơt; pơhro\  rim thu\n 1,5% mrô ]ơ đai gah yu\ 5 thu\n  rơven rơvang rơveh. [ia\ hloh 90% sang ano\ yua ia hơdjă, laih anu\n hơmâo sang mơnơi, 80% sang ano\ hơmâo sang juă glai hiam hơdjă, 100% đah bơnai pi kian nao khăm ana\ nghe ama\ng kian [ia\ hloh sa wơt, ama\ng anu\n rơbeh 85% dưi nao khăm 3 wơt truh pơ\ hơglông dih, ama\ng hdôm blan gem ana\, pơhro\ 10%  tơlơi truh rơka rơka] pơkă ha\ng thu\n hlâo dih. Hmâo jơlan hdră pơtâp drơi jăn pô.

-R]om H’Ly : Neh me\t wa hăng [ing gơyu\t! }ran hơdră phrâo lăi brơi kơ neh wa hămg [ing gơyu\t hơdôm ano# thâo hrom gah bruă ako# pơdong plơi pla phrâo agaih rơgoăt suaih pral glăk ngă tui hăng po\k pơhư amăng đơ đam deh ]ar. Chi anai mtam, [ing gơmơi hơmâo tơlơi tơnha bla lăng yă Niê Bích Đào – Kơ-iang khoa Khul gru\p mơnuih [on sang ngă đang hmua tring ]ar Gia Lai, kơ hơdôm boh than mơng bruă ngă chi tring ]ar, bi\a nhu pơ kual ataih, kual amăng sue\k, kual plơi pla mơnuih [on sang djoai [i\a tring ]ar Gia Lai. Neh me\t wa hăng [ing gơyu\t ]ơkă hmư\ hrom [ơi anai:

         -Ako# pơjing plơi pla phrâo agaih rơgoăt suaih pral chi Gia Lai hơmâo po\k pơhai dơng mơng hơpă, hah neh ?

        -Yă Niê Bích Đào:  Hlâo dih, Khul mơnuih [on sang ngă đang hmua Việt Nam hơmâo hơdai gum hong Ding jum ia jrao deh ]ar ta kơ bruă ako#pơjing dôm hbo# bruă plơi pla agaih rơguăt suaih pral kơ mơnuih [on sang. Hong hơdôm khul mơnuih [on sang tring ]ar, [ing gơmơi lăng tui amăng hră Gơnong phun pơ trun po\k pơhai kơ tring glông, [on prong ngă tui ako#pơjing plơi pla agaih rơguăt suaih pral. Truh ră anai hơmâo po\k pơhai laih juh, ]ơpan thun.

        -Tơdơi kơ juh, ]ơpan thun rơgao anun boh than bruă ngă anun hiưm nhu, biă nhu djơh hăng kual mơnuih [on sang djoai [iă hiưm pă hah neh ?

         -Yă Niê Bích Đào : Tơdơi juh, ]ơpan thun ako#pơjing hbo# bruă plơi pla agaih rơguăt suaih pral pơ kual mơnuih [on sang le\ lăi hrom neh wa thâo hluh hăng thâo rơnăk tơlơi suaih pral ăt djơh hăng tơlơi hơdi\p mda mơn. Bôh yôm phun bruă ako#pơjing plơi pla agaih rơguăt suaih pral le\ ano# do# rơnăk hơ djă, drơi jan agaih, ako# pơjing plơi pla rơguăt hlôm, lăi na nao kơ ană amôn hăng neh wa lơm pơ-ai ruă pơ-iă hlor hơdor nao kham pơ sang ia jrao, [ong tơsă huă hlor mơnhum agaih hăng pi\t đih akă kơmung hu\i ka] ke\ tui tơlơi ]râo mơng Gơnong bruă ia jrao pơgang duam pơ grun. Tơdơi kơ dôm thun ngă tui [uh tơlơi suaih pral mơnuih [on sang djo\p djoai ania đi\ tui hloh, tơlơi thâo hluh lu tui mơn. Bruă răk rem tơlơi suaih pral kơ neh wa ăt klă hloh mơn, bruă ia jrao chi tring ]ar [uh kyar tui, hơmâo đu tum gơnam yoa ia jrao pơgang pioh pơ jrao tơlơi duam ruă kơ neh wa. 

        -Bơni kơ ih neh ho\.