VOV4.Jarai- Ăt kah hăng djuai ania pơko\n mơ\n [ơi kual C|ư\ Siăng, mơng đưm đă ră hlâo, bung bai le\ gơnam [u dưi kơ[ah ôh amăng tơlơi hơdip mơda ri\m hrơi kơ djuai ania Sêdang.

 

{u kơnong mă yua ri\m hrơi đôc\ ôh mơ\, ri\m boh bai, hơkă le\ gru grua hiam, tơlơi thâo mơbruă, thâo pơc\eh phrâo laih anun pran jua mă bruă tuh ia hâ|o ia hang mơng [ing mơ`am.

 

Hơkă, bai, rêu, ro mơng djuai ania Sêdang hơmâo 6 djuai: ‘’dum’’, ‘’pong’’. ‘’châng’’, chêa’’, hăng bai hơmâo tloi gui.

 

Bai, hơkă prong biă mă le\ glông 90cm, mơbah bai ai `u 50cm. Bai anet hloh le\ glông 30cm, mơbah bai prong 15cm. Ri\m boh bai, hơkă arăng mơ`am hơmâo gru bơnga, laih anun pioh c\i mă yua phara.

 

Hơkă prong hloh arăng iâu le\ ‘’dum’’ mơ`am hăng kram ale, hơmâo c\ơnăp kah hăng đon rơpuăn anun. Hơkă ‘’dum’’ pioh gơnam yôm mơng sang ano\ kah hăng: abăn mơsum, atuai, khăn, ao, abăn eng [udah jơlu\ mong yôm.

Neh met wa juăt pioh bai anai [ơi anih hơgom amăng sang.

 

Hơkă ‘’pong’’ pioh c\i gui pơdai, kơtor, get, plôi, hăng gơnam tam pơko\n mơng hmua.

 

Hơkă ‘’chêa’’ pioh c\i hơpuă pơdai, [udah hyu pe\ bơmao, a`ăm pơtăm amăng glai.

 

Bai ‘’châng’’ (bai mơ`am hông) c\i pioh rơbung, a`ăm pơtăm, boh troh [udah djuh pơto\.

Hơjăn bai ‘’kơchoi-deap’’ le\ pioh kơ đah rơkơi đôc\ dưi gui, juăt gui lơ\m nao đom boa loa pơnah amăng glai.

 

Bai anai dô, dlông 50cm, dua bơnah hơmâo 2 kơdung anet dong.

 

Bơ hơkă ‘’kơno\ng’’, anai le\ bai anet hloh, pioh kơ [ing đah kơmơi song ba gơnam tam lơ\m c\i nao pơ hmua, [udah mă gui amăng bơyan ngui ngor.

 

Hơkă anai wil anet kah hăng kơnuih đah kơmơi mơ\n, lơ\m pioh pơdai kơtor bah kle\ng amăng bai, pơhmu kah hăng trơi pơđao yâo mơak, dơnap tap kơ ană mơnuih ta.

Kiăng hơmâo hơkă, bai hiam, kjăp, pô mơ`am hơkă, bai, rêu, ro [u kơnong rơguăt tơngan, gir run đôc\ ôh mơ\ kho\m thâo pơc\eh dong.

 

Gơnam c\i mơ`am bung bai kho\m ruah mă klă. Tui hăng ơi A Nuă, [ơi plơi Ea mao, să Ea Yiêng (Krông Pac\, Daklak), lơ\m blan 7, blan 8, djuai ania Sêdang mut amăng glai c\ong kram, ale, huai, ruah mă phun tơpă, prong, atut kram tai, c\ong ba glăi pơ sang.

Kram, ale pioh [ơi anih agaih, rơhuaih, huăi pơsah rơ-ơ\ ôh, hu\i arong, mot [ong.

 

{ơi sa, dua plơi pơko\n le\, neh met wa trăm amăng lo\n dlut kiăng kram, ale kjăp hăng rơmuăn. Ơi A Nă brơi thâo:

 

‘’ Rơngiao mơng phun pơ-o, kram, jrao le\ huai ăt jing yôm mơ\n c\i klon, akă, [ư\, gư\ kơtit abăn hơkă, bai, bah hơkă, bah ro, tơpang hơkă, rêu, ro, laih dong le\ c\i ngă hiam.

 

Pô mơ`am bung bai, hơkă mă thong anet c\i krih tơluah huai kiăng kơ lơluih, krih gah ako\ prong hloh gah aku, kiăng amu` [iă c\i mơ`am jruk, kơtư\ nao rai’’.

 

Bai ‘’châng’’ le\ ta yua pang rô, hre\ hla dang, mơ`am tui gru yong sa, pơglưh sa, djuai ania hơdang iâu ‘’chua tê’’.

 

Lơ\m mơ`am truh abăn bai, jing gru brung bri` le\, giăm [ơi bah bai le\ arăng mơ`am yông sa, pơglưh sa.

 

Hơkă ‘’dum’’ le\ mơ`am hăng huai, c\ơnăp hơkă mơ`am c\ơ[uac\ đ^. Hơkă ‘’pong’’ pioh pơdai le\, [ơi abăn hơkă arăng jruk bơnga, yông dua, pơglưh dua, djuai ania Hơdang iâu le\ ‘’chua péa’’, ha mơkrah abăn hơkă arăng mă hre\ hla dang pơhu hăng apui jing ju\,  c\i ngă bơnga djơ\ mơta lăng’’.

Boh thâo mơ`am hơkă bai, rêu, ro mơng djuai ania Hơdang ngă djom rơnang, pơ`en nao pơ`en rai.

 

Hơdôm boh bung bai juăt [uh kah hăng ‘’pong’’, ‘’chêa’’ mơ`am tui gru yong sa pơdlưh sa ‘’teăn tê’’, [udah yong dua pơdlưh dua pơc\roar nao rai.

 

Tui hăng ơi A Ba, [ơi [uôn Ea Mao, să Ea Yiêng, tơring glông Krông Pac\, Daklak, tơnap biă mă le\ mơ`am hơkă ‘’dum’’, yua `u prong, mơ`am hăng huai, yua anun rơguăt tơngan biă mă kah mơng thâo mơ`am hiam, laih anun kjăp kho\p, c\ơnăp hơkă hai tui anun mơ\n:

 

’’C|ơnăp hơkă hơmâo 2 djuai, djuai c\ơnăp tơpă hăng c\ơnăp dô `rut. Kiăng mơ`ăm c\ơnăp hơkă le\, blung a ta pơkă lăng bah hơkă, dơnăo hơkă ngă hăng kyâo. Tơdơi kơ ta tơkal jing wil jum dar, ta guang hơtai, pơkă lăng 1cm, yap  mơng akiăng dơnăo gah anai ta mơ`am đ^ gah adih kiăng kơ dưm đơr.

 

Tơdah kiăng c\ơnăp c\ơ[oac\ le\ ta mơ`am đ^ 10cm [udah glông hloh, giong mơng anun dong ta dui hre\ huai hăng ako\ c\ư\, giong mơng anun ta mơ`am trun, giong c\ơnăp c\ơ[oac\ kah hăng đon rơpuăn’’.

 

Tloi hơkă le\ ta mă hre\ ‘’kơchô’’ pơhu amăng apui, [o\i tơgut h^, djă bong abăn hơkă kho\p. Tơpang hơkă le\ ta mă hre\ ‘’kơchao’’ [udah ‘’luông xăng’’, krih kyâo tơphă, tơdah kiăng ngă gru bơnga le\ ta mă kơsol pơ-o, jrao pơhu amăng apui, giong mơng anun dong le\ uă h^ hăng hla hot, pơhu amăng apui jai sui jai jă blip, ju\ blip.

 

Tơnah kiăng mau mriah le\, ta mă kơtăk kyâo hương,  mă bơnal a`ru\ amăng kơtăk kyâo, giong mơng anun uă nao uă rai lu wơ\t, amra jing mau mriah…’’

 

Pô thâo mơbruă A Blôih, [ơi [uôn Hring, să Ea H’Đing (tơring glông C|ư\ M’gar, Daklak) lăi nao boh thâo tui hăng anai:

 

‘’Mơ`am bung bai prong, tui hăng kâo pơmin tơnap biă mă, biă mă `u le\ lơ\m ta mơ`am mơng anur hơkă truh kơ abăn hơkă.

 

Anur hơkă kho\m mơ`am tui gru bơnga phara, mơ`am hăng kơsol kơpal kiăng kơ khăng kho\p.

 

Gah abăn hơkă le\ amu` hloh. Tơdah [u guang không hlâo le\ tơnap biă c\i [ư\ jing wil, dưm knar’’.

Ră anai, hơkă, bung bai, rêu rô, ăt le\ gơnam [u dưi kơ [ah ôh amăng tơlơi hơdip mơda ri\m hrơi kơ neh met wa Sêdang [ơi tơring ]ar Kontum, Daklak.

 

Lu sang ano\ ăt djă pioh nao nao mơ\n bruă mơ`am bung bai anai. Sang ano\ hlơi thơ mơ`am hăng djă pioh lu boh bai, hơkă le\, neh met wa amăng plơi lăng sang ano\ anun trơi pơđao, dơnap na nao.

Ơi A Nul, [ơi [uôn Hring, să Ea H’Đing (tơring glông C|ư\ Mgar, Daklak), ră ruai:

 

‘’{ư\ tha [ư\ amuaih bruă mơ`am. Kâo juăt mơ`am bung bai anet prong djo\p mơta.

 

Ră anai, amăng plơi [ing gơmơi ăt hơmâo lu mơnuih mơ\n do\ thâo mơ`am. Rơngiao mơng anun dong, lu mơnuih ăt rai pơ kâo c\i tơ`a blơi hơkă, bai’’.

 

Amăng rơnuk s^ mdrô tui hăng ră anai, lu djuai gơnam phrâo hơmâo neh met wa mă yua c\i pioh hnă gơnam, pioh gơnam mơng đang hmua klă hloh.

 

Khă hnun hai, hăng djuai ania Sêdang, bung, bai, riu, rô, [u kơnong pioh c\i yua ri\m hrơi đôc\ ôh mơ\, anai jing gru grua hiam kiăng djă pioh na nao.

 

                                                                Siu H’Mai: Pô c\ih hăng pôr