VOV4.Jarai-Rông hlô mơnong kiăng hơmâo a`ăm mơnong jơman, pla a`ăm rơ\k kiăng hơmâo a`ăm rơgoh" jing jơlan hơdră mă bruă pla pơjing, ]em rông hlô mơnong ră anai, pioh s^ mơdrô, pơkra pơjing gơnam [ong huă agaih hơdjă [ơi hơdôm rơtuh anih ngă bruă amăng tơring glông Tuy Đức, tơring ]ar Daknông. Mơnuih [on sang ngă hmua pla pơjing, s^ mơdrô kiăng hơmâo kơmlai, samơ\ anăm mă yua ôh djuai ia jrao arăng kom yua amăng bruă pla a`ăm pơtam hăng ]em rông hlô mơnong, tu\ kơ kiăng hơmâo kơmlai lu hloh. Anai le\, boh tơhnal blung a jak iâu, pơtô lăi djo\p mơnuih ngă hrom pơgang ano\ agaih hơdjă mơnong [ong huă laih anun yua tơlơi suaih pral kơ abih bang mơnuih. Pô mă tơlơi pơhing phrâo Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam do\ [ơi kual }ư\ siăng hơmâo tơlơi ]ih lăi nao kơ tơlơi anun tui anai.

          Thun 2013, ơi Ngô Hồng Thanh, [ơi thôn 3, să Quảng Tâm, tơring glông Tuy Đức, tơring ]ar Daknông tuh pơ plai giăm truh kơ 400 klak prak pơdo\ng đang war rông un mă ngă a`ăm. Dưi hmâo hơdôm [irô apăn bruă anai ]râo ba hăng [u pơdơi hrăm tui tơlơi găn gao, ơi Thanh ngă tui laih glông hơdră đang war rông hlô agai, [u mă yua jrao ara\ng kom amăng bruă rông hlô, pơhlôm djơ\ glông jơlan agaih hơdjă anih anom do#. Ră anai, hrim blan đang war ơi Ngô Hồng Thanh s^ hmâo giăm truh kơ 100 drơi un, pơhrui kơmlai hmâo rơbêh kơ 80 klak prak amăng sa blan. Ơi Ngô Hồng Thanh pơsit anai le\ mơnong hơdjă s^ kơ ara\ng blơi [ong, yua kơ rơgao pel e\p hrim blan ăt kah hăng hyu pel e\p [u lăi pơthâo hlâo mơn mơng [irô apăn bruă pel e\p [u hmâo djơ\ tơlơi ngă soh mă yua jrao ara\ng kom ôh lom rông hlô: “Brơi [ong abih bang le\ hlo\k glan jing asar mơng Con Cò [u djơ\ blơi hlo\k [u rơđah phun akha `u [u dah hyu luh mă pô ôh, anun bruă rông hlô sang ano# ăt pơhlôm tui djơ\ tơlơi pơkă mơn. Laih anun abih bang jrao yua hmâo amăng hră ]ih anăn dưi yua sôh. Bơ\ ia jrao pơgang tơlơi ruă le\ hmâo lu tơlơi ruă anun [u dưi ngă hră pơkôl hrom ôh mơ\, hơbin hmâo gru nam ruă klin kah mơng ngă hră pơkôl yua jrao ha jăn…”

            Ăt [ơi să Quảng Tân, tơring glông Tuy Đức, tơring ]ar Daknông mơn, Sang hră hlăk ai, gah Khuk hlăk ai prong pran săn hơtai [ôn prong Hồ Chí Minh hăng giăm truh 700 ]ô mơnuih apăn bruă, mơnuih nao hrăm leng kơ pơdo\ng đang war pla a`ăm hăng rông un mă ngă `ăm hăng hơdră pơkă rông lu. Ơi Võ Văn Lượng, Kơ-iăng Khoa Sang hră hlăk ai, gah Khul hlăk ai prong pran săn hơtai [ôn prong Hồ Chí Minh [ơi tơring glông Tuy Đức, tơring ]ar Daknông brơi thâo: Bruă kơtưn bơwih [ong huă blung hlâo kiăng djru kơ tơlơi kiăng yua kơ mơnuih apăn bruă, mơnuih na hrăm, tơdơi kơ anun kah mơng s^ hyu. Amăng bruă ngă đang hmua pơkra a`ăm [ong, sang hră gleng nao pơhlôm ano# ta#u klă `u: “Rông hlô ăt kah hăng pla a`ăm pơtam mơn, sang hră đing nao mơnong [ong huă hơdjă. Amăng bruă rông un ăt kah hăng pla a`ăm hla rok mơn, [u hmâo mă yua jrao ara\ng kom ôh, kiăng ngă hiưm hơpă pơhlôm mơnong [ong klă hiam hăng pơhlôm tơlơi suaih pral kơ djop mơnuih.”

            {ơi să Dak Ngo, kual krah tơring glông Tuy Đức, hơdôm thun je# hăng anai pơjing laih plơi a`ăm hơdjă agaih Quảng Tiến hmâo hơdră pla lu giăm truh kơ 300 ektar hăng rơbêh kơ 100 bôh sang ano# gum hrom. {u djơ\ kơnong kơ djru m[s [ơi tơring glông ôh, a`ăm hla rok tơring glông Tuy Đức hmâo laih sa mrô khă [u lu s^ hyu [ơi Gia Nghĩa [u dah [ôn prong Hồ Chí Minh. A`ăm hla rok tơring glông Tuy Đức dưi hmâo neh wa pla, wai lăng mă yua bôh thâo phrâo klă, samơ\  pơhlôm ta#o hiam. Wa Bùi Thị Mận, pô đang a`ăm dưi lăng le\ prong hloh să Dak Ngo, tơring glông Tuy Đức, tơring ]ar Daknông lăi: “Sang ano# glăk pla lu mơta pơtam, yua kơ ayuh hyiăng phang kho#t anun bruă pla a`ăm tơnap tap biă, samơ\ sang ano# ăt gir run pruih ia, pruai kơmok, bơwih brơi kơ đang a`ăm pơtam mơn. A`ăm biă `u pioh [ong amăng sang ano# hăng neh wa ta#o hloh gir run hơdư\ h^ yua jrao pơgang phun pla, pơhlôm tơlơi suaih pral  kơ mơnuih blơi [ong.”

            Tơring glông Tuy Đức hmâo giăm truh 200 blah đang war, đang sang pla pơkra a`ăm s^ mdrô hăng 2 bôh anom pơkra mơnong [ong huă. Hơdôm tal pel e\p je# hăng anai, [ơi tơring glông Tuy Đức [u hmâo anih anom hơpă ngă soh hơdôm tơlơi pơkă ôh kơ ano# pơhlôm agaih hơdjă mơnong [ong huă. Tui hăng ơi Huỳnh Minh Đức, Khoa Anom bruă ia jrao tơring glông Tuy Đức, tơring ]ar Daknông, tơlơi yôm phăn hloh le\ hrưn đ^ pơdo\ng anăn păn mơnong [ong agaih hơdjă mơng tơring glông. Tơdơi kơ “hơblơi ]in Tuy Đức”, amra do# sui dong tah mơnuih blơi yua amra thâo truh kơ “a`ăm agaih hơdjă Tuy Đức”, [u dah “a`ăm un Tuy Đức”… Tơlơi anai khom dưi pơ phun ha amăng ple\ hăng yôm phăn hloh le\ pơplih tơlơi pơmin mơng mơnuih pla, pơkra a`ăm [ong: “Bruă mă amăng blan mă bruă ăt kah hăng ha thun le\ ha amăng ple\ ngă, hyu lăi pơhing rah hăng ngă tui rah hơdôm jơlan gah pơkă. Pơplih brơi kơ mơnuih bơwih [ong huă le\ mơng bôh thâo truh bruă mă, [u djơ\ khom ba bruă pel e\p phăk tơhmal pioh ngă tơlơi pơkă pơhu^ hă tơnap biă…”

            Siu H’Prăk : Pô ]ih hăng pôr